Για τον όρο "έντεχνο"

Με τις ταπεινές τους δυνατότητες, τα Μουσικά Προάστια επιθυμούν να ανοίξουν έναν πλατύ διάλογο γύρω από τη χρησιμότητα και τη σκοπιμότητα του όρου "έντεχνο τραγούδι". Το ζήτημα είναι αρκετά σοβαρό, καθότι ολοένα και περισσότερα έργα και δημιουργοί αυτο-τοποθετούνται σε αυτή την κατηγορία, σε αντιπαραβολή με άλλες κατηγορίες όπως ποπ, ροκ, λαϊκό, ελαφρο-λαϊκό, σκυλάδικο, κλπ. Τι σημαίνει αλήθεια ο όρος "έντεχνο"; Τι ιδιαίτερα στοιχεία υποδηλώνει; Δικαιολογείται η χρήση του σήμερα; Εάν ναι, τι είναι αυτό που το καθιστά εν-τεχνο, δηλαδή ως κάτι που φέρει την τέχνη, που βρίσκεται μέσα σε αυτή; Εάν όχι, ποιες σκοπιμότητες υποδηλώνει η τόσο διαδεδομένη χρήση του;

Η άποψή μας εν συντομία. Ως "έντεχνο τραγούδι" ιστορικά ονομάστηκε εκείνο το σώμα της ελληνικής μουσικής που, με αφετηρία τη δεκαετία του '60, συνδύασε σύνθετες μουσικές φόρμες με τον λόγο ελλήνων αλλά και ξένων ποιητών. Κατά μία έννοια λοιπόν: έντεχνο = μουσική τέχνη + ποιητική τέχνη. Μουσικά, το "έντεχνο" ενσωμάτωσε δημιουργικά τη λαϊκή μουσική παράδοση και το Ρεμπέτικο, αλλά υπήρξε ανοιχτό στην επιλεκτική προσέγγιση κλασσικών και σύγχρονων μουσικών ρευμάτων. Στιχουργικά, το "έντεχνο" εμπνεύστηκε από την εγχώρια ποιητική παραγωγή που μπορεί να υπερηφανεύεται για τα δύο βραβεία Νόμπελ και τα δύο βραβεία Λένιν που έλαβε εκείνη την εποχή, ενώ παράλληλα χρησιμοποίησε και τον λόγο ξένων ποιητών, όπως ο Λόρκα, ο Νερούδα, ο Μπρεχτ, ο Χικμέτ κ.α. Οι αρχικοί εκπρόσωποι αυτού του ρεύματος υπήρξαν ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις, με άξιους συνεχιστές δημιουργούς όπως ο Νίκος Μαμαγκάκης, ο Χρήστος Λεοντής, ο Θάνος Μικρούτσικος, ο Ηλίας Ανδριόπουλος, ο Δήμος Μούτσης, ο Μάνος Λοΐζος, ο Σταύρος Ξαρχάκος, η ιδιάζουσα - μουσικά και στιχουργικά - περίπτωση του Διονύση Σαββόπουλου, και άλλοι. Το ρεύμα αυτό κορυφώνεται τη δεκαετία του '70, αλλά σημαντικά έργα του εμφανίζονται και τη δεκαετία του '80. Αυτή - επιγραμματικά και απλουστευτικά για τις ανάγκες της συζήτησης - είναι η μία εκδοχή του τι σηματοδοτεί ο όρος "έντεχνο".

Όμως, κατ' άλλους, ο όρος μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σήμερα για να καταδείξει το έργο καλλιτεχνών που κινούνται στα πλαίσια ενός "ποιοτικού" τραγουδιού (ορισμένου από ποιον; με ποια κριτήρια;). Έτσι, στο συλλογικό μας υποσυνείδητο έχει εγγραφεί το σύγχρονο (τονίζουμε, σύγχρονο, όχι του '70 ή του '80) έργο τόσο ετερογενών καλλιτεχνών όπως η Πρωτοψάλτη, η Αρβανιτάκη, η Γαλάνη, η Τσανακλίδου, η Αλεξίου, ο Νταλάρας, ο Μητροπάνος, ο Μάλαμας, ο Θ. Παπακωνσταντίνου, ο Δεληβοριάς, οι Χειμερινοί Κολυμβητές, οι Αδερφοί Κατσιμίχα, ο Ιωαννίδης, ο Τσακνής, ο Μαχαιρίτσας, οι Πυξ Λαξ, μέχρι και ο Χατζηγιάννης, ως "έντεχνο". Και αυτός ο χαρακτηρισμός αποδίδεται πλέον σε τραγουδιστές, δηλαδή εκτελεστές, ανεξάρτητα από το έργο τους, το περιεχόμενο και τον δημιουργό του. Το πρόβλημα είναι πραγματικό. Από τη μία, ένας όρος που δεν έχει συγκεκριμένη, διακριτή περιγραφική χρήση είναι ένας άχρηστος όρος. Ακόμα χειρότερα, ένας όρος που αυθαίρετα θέτει οτιδήποτε πέρα από αυτό σε μία υποδυέστερη θέση (έντεχνο # άτεχνο) είναι ένας μη αντικειμενικός όρος. Από την άλλη, πως θα περιγραφούν τα τραγούδια των σύγχρονων τραγουδοποιών και τραγουδιστών που δεν εντάσσονται ούτε στο ροκ-ποπ, αλλά ούτε και στο λαϊκό και ελαφρο-λαϊκό;

Τελειώνουμε με τα λόγια του Θάνου Μικρούτσικου, από το CD του Ποίηση με μουσική (ΕΜΙ, 1997) όπου ο Κώστας Θωμαΐδης ερμηνεύει την ποίηση των Κωνσταντίνου Καβάφη και Χριστόφορου Λιοντάκη σε μουσική του Μικρούτσικου. Λέει λοιπόν ο Θ.Μ.:

Πρέπει κάποτε οι μουσικολόγοι να διορθώσουν τους παρωχημένους όρους "σοβαρό", "ελαφρό", "έντεχνο" -λες και το άλλο είναι άτεχνο- "κλασικό" κτλ. Μέχρι τότε εμείς θα χρησιμοποιούμε αυτούς τους όρους για να συνεννοούμαστε.

Μουσικολόγους στα Μουσικά Προάστια δεν διαθέτουμε, αλλά ότι μπορούμε να διορθώσουμε, θα το κάνουμε με ευχαρίστηση, χωρίς να χάσουμε τη δυνατότητα να συνεννοούμαστε. Περιμένουμε με ενδιαφέρον τις απόψεις σας, ως προς τη χρησιμότητα και το περιεχόμενο του όρου "έντεχνο τραγούδι", πέρα από την κατοχυρωμένη ιστορική χρήση που περιγράψαμε.

ηρ.οικ.