"Με το 'να πόδι στ' άστρα" και το άλλο;

Σε μία πρόσφατη δήλωσή του, ο Μίκης Θεοδωράκης συμβούλεψε το «ποίμνιο» να πλένει το στόμα του όταν μιλάει για τον πρόεδρο της δημοκρατίας. Όταν μιλάμε για τον Νταλάρα των δεκάδων δίσκων, των τεράστιων επιτυχιών, των μεγάλων συνθετών και ποιητών, τον Νταλάρα που τραγούδησε τα όνειρα και τους πόθους τόσων ανθρώπων, πρέπει σίγουρα να πλένουμε το στόμα μας, δηλαδή να έχουμε επίγνωση του μεγέθους αυτού του καλλιτέχνη και της προσφοράς του. Θερμή παράκληση λοιπόν, αυτό που ακολουθεί να διαβαστεί έχοντας ως δεδομένο τον θαυμασμό μας προς το πρόσωπό του, και ίσως αυτό που ακολουθεί να έχει γραφτεί και εξαιτίας αυτού.

Ο τελευταίος δίσκος του Γιώργου Νταλάρα, κατά τη γνώμη μας, αδικεί το παρελθόν και την ιστορική συνεισφορά του τραγουδιστή. Το «Με το ‘να πόδι στ’ άστρα» αποτελει ό,τι πιο αναπάντεχο έχει ηχογραφήσει ο Νταλάρας στη λαμπρή διαδρομή του (ίσως να απειλείται μόνο από τo «με λένε Πόπη σαν τη γιαγιά μου την Καλλιόπη…»).

Ο Γιώργος Νταλάρας της μελαγχολικής νιότης μας και των ευαίσθητων συνθετών του 60 κι 70 βρίσκεται πλέον στην εποχή της εξαφάνισης του δημιουργού από το προσκήνιο και της αντικατάστασής του από τον εκτελεστή. Παλαιότερα ένας δημιουργός προσέγγιζε τον εκτελεστή, πλέον ο εκτελεστής προσεγγίζει τον δημιουργό. Παλαιότερα ο δημιουργός έφτιαχνε μία ενότητα τραγουδιών και την εξέφραζε μέσω του εκτελεστή, πλέον ο δημιουργός δίνει ένα τραγούδι από εδώ και ένα από εκεί, ανάλογα με τις ορέξεις του εκτελεστή. Παλαιότερα τα εξώφυλλα των δίσκων είχαν έργα μεγάλων ζωγράφων, πλέον έχουν τη φωτογραφία του εκτελεστή. Στο συνοδευτικό βιβλιαράκι μετρήσαμε 20 φωτογραφίες του Νταλάρα, αλλά ελάχιστες των δημιουργών. Λυπόμαστε διαπιστώνοντας πόσο οι εταιρείες και οι εκτελεστές ξέχασαν ότι η δημιουργία απαιτεί δημιουργούς οι οποίοι να βρίσκονται στο επίκεντρο όλης της καλλιτεχνικής παραγωγής. Το αποτέλεσμα στη συγκεκριμένη περίπτωση;

Δώδεκα (ο μαγικός αριθμός των εταιρειών) τραγούδια για όλα τα γούστα: μπαλάντες που παραπέμπουν σε επιτυχίες της Celine Dion (Μια ζωή στο ίδιο τραίνο), ποπ σουξέ (Θα περιμένω εδώ), δημοτικο-ροκ μείγματα με ούτια και συνθεσάιζερ (Η αιτία είσαι εσύ), τραγούδια ελαφράς αισθητικής (Μη ξεχνάς το φαντάρο, Σε φεγγάρια λυπημένα), επιτηδευμένα λαϊκά με ανάλογες ενορχηστρώσεις (Ναύπλιο), τραγούδια – απαγγελίες χωρίς διακριτό μουσικό σώμα (Η Ελλάδα καίγεται), μουσικά υβρίδια που αρχίζουν ως μπαλάντες θυμίζοντας «Ανεμολόγιο» και καταλήγουν ως ζεϊμπέκικα με συνοδεία ηλεκτρικής κιθάρας (Πολλές Σημαίες), κλπ.

Ασυναίσθητα, ο Νταλάρας υπήρξε προφήτης του εαυτού του. Σε συνέντευξή του στο Δίφωνο στη δημοσιογράφο Ελένη Μαυροβουνιώτη (αρ. 137, Φεβρουάριος 2007, σελ. 47), παρατήρησε ότι:

«του κόσμου…δεν του αρέσουν πια τα μικρασιάτικα, τα ρεμπέτικα. Του αρέσει το βιομηχανοποιημένο τραγούδι, που μοιάζει λίγο ραπ, λίγο καψουροτράγουδο, λίγο βλάχοντίσκο, λίγο αραβο…κάτι».

Αυτό το βιομηχανοποιημένο τραγούδι που περιέγραφε κριτικά ο Νταλάρας τον Φεβρουάριο του 2007 είναι το ίδιο τραγούδι που τραγούδησε ο ίδιος «με το ‘να πόδι στ’ άστρα» μερικούς μήνες μετά.

Στιχουργικά διαπιστώνουμε αρκετές κοινοτυπίες:

- «μια ζωή στο ίδιο τραίνο που το λένε πεπρωμένο»

(παραπέμπουμε στο «Όλοι έχουμε γραμμένο που το λένε πεπρωμένο» του Βασίλη Δημητρίου που το έχει τραγουδήσει ο ίδιος ο Νταλάρας!)

- «ν’ αγαπάς το φαντάρο, το φαντάρο, το φαντάρο»

(υπάρχει και το αυθεντικό «Πίκρανες το φαντάρο, το φαντάρο» των Παιδιών από την Πάτρα).

- «Νύχτα είμαι μοναχός και δεν έχεις ένα φως»

(Πόσο ωραιότερα και λακωνικότερα περιέγραψαν ο Καλδάρας και ο Περιστέρης την ίδια εικόνα: «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι»).

- «Πίστεψε όλα τα όνειρα γιατί έχουν πάντα κάποια αλήθεια να σου πουν».

(Τί μπορούν να προσθέσουν στη ζωή μας τέτοιες παραινέσεις;)

Όαση σε αυτή τη στιχουργική πενία αποτελούν οι συνεισφορές του Μάνου Ελευθερίου στο «Πολλές σημαίες» και του Λευτέρη Παπαδόπουλου στο «Η αιτία είσαι εσύ». Αξιέπαινη και η συνεισφορά της Λίνας Νικολακοπούλου στην «Ομόνοια» που βγάζει εδώ ένα τραγούδι με αναφορές στη σκληρή πραγματικότητα των μεταναστών στην Ελλάδα. Δεν αντιστρέφουν όμως αυτά τα τρία τραγούδια τη γενική εικόνα, καθώς δεν συνοδεύονται και από την κατάλληλη μουσική. Για να είμαστε ειλικρινείς, δεν μας άρεσαν επίσης οι μουσικές «συμπτώσεις», όπως στο «Θα περιμένω εδώ», του Μιχάλη Χατζηγιάννη, του οποίου το ρεφραίν παραπέμπει μουσικά στα Ξύλινα Σπαθιά και το «Λιωμένο Παγωτό». Τόσο πολύ είναι η έμπνευση είδος προς εξαφάνιση;

Συμπερασματικά, ο νέος δίσκος του Γιώργου Νταλάρα αντανακλά τη μετάλλαξη του τραγουδιστή από στυλοβάτη του ελληνικού ποιοτικού τραγουδιού σε εκτελεστή τυποποιημένων τραγουδιών, παραγόμενων στα εργαστήρια των μουσικών πολυεθνικών κολοσσών. Θεωρούμε ότι ένας καλλιτέχνης του μεγέθους του Νταλάρα θα μπορούσε να αντιστρέψει αυτή την πορεία και να προβάλλει άλλα καλλιτεχνικά πρότυπα. Από την άλλη, ο καλλιτέχνης ορίζεται πάντα συλλογικά, είναι δηλαδή δημιούργημα μιας συγκεκριμένης κοινωνίας. Η δυνατότητα του καλλιτέχνη να ορίσει ο ίδιος τη μοίρα του – ιδιαίτερα εάν αυτός είναι εκτελεστής και όχι δημιουργός - είναι μικρή. Ευθύνη όμως φέρουμε κι εμείς οι ακροατές που ανεχόμαστε κι αναπαράγουμε τα νέα μουσικά ήθη. Τη δεκαετία του ’70 ο Νταλάρας δρούσε σε μία κοινωνία που είχε δημιουργήσει – δηλαδή είχε ανάγκη - τον Κουγιουμτζή, τον Καλδάρα και τον Λοΐζο, ενώ τριάντα χρόνια μετά τραγουδάει για μία κοινωνία που δεν τους έχει ανάγκη. Μπορεί δηλαδή η αισθητική αυτή κατάπτωση να είναι «με το ‘να πόδι στ’ άστρα», αλλά είναι και με τ’ άλλο πόδι μέσα μας.