Η ιστορία μιας ηχογράφησης: "Η ατέλειωτη εκδρομή"

Παρουσιάζουμε για πρώτη φορά στο διαδίκτυο το άρθρο του Θανάση Παπακώστα "Η ιστορία μιας ηχογράφησης - Η Ατέλειωτη Εκδρομή", μια εξαιρετική ανάλυση του δίσκου του Θανάση Γκαϊφύλλια "η ατέλειωτη εκδρομή του Γκαϊφύλια" που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Μουσικοί Ορίζοντες", στο τεύχος Νο 17 - Απρίλιος 2001. Το άρθρο το έστειλε ο ίδιος ο Γκαϊφύλλιας στα Μουσικά Προάστια, αφότου του ζητήσαμε να γράψει κάτι για αυτό τον ιστορικό δίσκο του. Ευχαριστούμε θερμά τους κύριους Γκαϊφύλλια και Παπακώστα, για την ευγενική αυτή παραχώρηση!Μ.Π.

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΗΧΟΓΡΑΦΗΣΗΣ
«Η Ατέλειωτη Εκδρομή»


του ΘΑΝΑΣΗ ΠΑΠΑΚΩΣΤΑ

(δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Μουσικοί Ορίζοντες", τεύχος Νο. 17, Απρίλιος 2001)


Η «ατέλειωτη εκδρομή» είναι ο δίσκος που καθόρισε και καθιέρωσε καλλιτεχνικά τον Θανάση Γκαϊφύλλια Τραγούδια όπως η «εκδρομή», το «άδοξο τέλος», το «οδοιπορικό» και η «γνωριμία», εξακολουθούν να δηλώνουν την παρουσία τους και σήμερα, 26 χρόνια μετά την κυκλοφορία τους στην δισκογραφία.

Οι «Εσπερίδες», ο Γλέζος και η «Πρέβεζα».Το χειμώνα του 1970 ο Κομοτηναίος Θανάσης Γκαϊφύλλιας τελείωσε το στρατιωτικό του και αποφάσισε να έρθει στην Αθήνα. Ήθελε να εκπληρώσει τα καλλιτεχνικά του όνειρα και εκείνη την εποχή μόνο στην πρωτεύουσα μπορούσε να έχει αυτή τη δυνατότητα. Ξένος στην πόλη, αυτό το δύσκολο χειμώνα, μέσα στην περίοδο της δικτατορίας, ξεκίνησε να δουλεύει στη μπουάτ «Εσπερίδες» του Γιάννη Αργύρη. Εκεί εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο Αθηναϊκό κοινό, ερμηνεύοντας τα τραγούδια του. (Δεν ήταν η πρώτη φορά .Είχε προηγηθεί ένας μήνας εμφανίσεων δίπλα στο Γιώργο Ζωγράφο τον Ιούλιο του 1968). Τα πρωινά έκανε διάφορες δουλειές σε εργοστάσια, στα διυλιστήρια της ΕΛΒΥΝ και στον ΟΛΠ, όπου ξεφόρτωνε καράβια. Στις «Εσπερίδες» του δόθηκε η ευκαιρία να γνωριστεί με αρκετούς ανθρώπους του τραγουδιού. Ο Γκαϊφύλλιας θυμάται πως γνώρισε τον Γιάννη Γλέζο: "Ένα βράδυ ήρθε ένας νέος χλωμός κι αδύνατος κι ο Αργύρης φρόντισε να μας συστήσει. Ήταν ο Γιάννης Γλέζος και μου είπε πως ετοίμαζε μια δουλειά βασισμένη στην ποίηση του Κώστα Καρυωτάκη. Ήθελε να κάνει ένα δίσκο που στη μία πλευρά θα είχε τρυφερά ποιήματα του Καρυωτάκη και στην άλλη, σκωπτικά και οργισμένα. Τα αισθαντικά τραγούδια είχε επιλέξει να τα ερμηνεύσει ο Λάκης Παπάς και τα άλλα εγώ, που του άρεσα πολύ. Τρελάθηκα από τη χαρά μου κι αμέσως ξεκινήσαμε τις πρόβες στο σπίτι του Γλέζου. Συναντιόμασταν κάθε μέρα και μάθαινα τα τραγούδια από τον Γιάννη που με συνόδευε με το πιάνο του. «Ο Μιχαλιός», «Οι δημόσιοι υπάλληλοι», «Διάκος», «Κανάρης», «Byron», «Υποθήκαι», «Πρέβεζα». Το όνειρο, όμως, αυτού του δίσκου, ματαιώθηκε. Από τα 18, ίσως και περισσότερα, τραγούδια, που είχε υποβάλει ο Γλέζος στην επιτροπή λογοκρισίας, δεν πέρασε κανένα. Τα κόψαν ΟΛΑ".

O Γκαϊφύλλιας δισκογραφικά ξεκίνησε με ένα δισκάκι 45 στροφών το 1968 και το 1971 κυκλοφόρησε το πρώτο του LP. Ήταν το «Ώτο στοπ» στο οποίο συμμετείχε και το συγκρότημα «Ανάκαρα». Το 1972 τραγούδησε δύο τραγούδια στο δίσκο «Κήπος» του Λίνου Κόκοτου. Το 1975 ήρθε η «Ατέλειωτη Εκδρομή», ο πρώτος ουσιαστικά προσωπικός δίσκος του Γκαϊφύλλια. Σ΄αυτή τη δουλειά του συμπεριέλαβε και την «Πρέβεζα», ένα από τα τραγούδια του Γλέζου, σε ποίηση Καρυωτάκη, που είχε απαγορεύσει η δικτατορία. Την «Πρέβεζα» ξανατραγούδησε το 1982 και ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου. Ο Γκαϊφύλλιας ανέφερε γι΄αυτό: "Λίγο πριν κυκλοφορήσει ο δίσκος του Παπακωνσταντίνου «Φοβάμαι», είχα κάνει ένα ταξίδι στην Αθήνα και με φιλοξενούσε ο Βασίλης στο σπίτι του στην πλατεία Αμερικής. «Σου έχω μια έκπληξη» μου είπε και έβαλε να ακούσουμε ένα δείγμα του ακυκλοφόρητου δίσκου του. Όταν άκουσα την «Πρέβεζα» έμεινα άφωνος. Του είπα πως δε μου άρεσε καθόλου η ενορχήστρωση του Κώστα Γανωσέλη με τα πνευστά στο τραγούδι. Προτιμώ την ατμόσφαιρα που είχαμε δώσει εμείς στην «Εκδρομή». Το τραγούδι εκεί είναι πιο ατμοσφαιρικό, πιο σκωπτικό και ταυτόχρονα πιο τραγικό".

Η «Πρέβεζα» ανοίγει την πρώτη πλευρά του δίσκου και ακολουθεί το τραγούδι «Μπενερτζή», που είναι εμπνευσμένο από το ομότιτλο μυθιστόρημα του Ναζίμ Χικμέτ.

Ο Γκαϊφύλλιας είπε για την ιστορία του Μπενερτζή: "Είναι ένα φανταστικό πρόσωπο, που τοποθετείται στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα των Ινδών κατά των Άγγλων. Συλλαμβάνεται πολύ νέος και περνάει τα περισσότερα χρόνια του στη φυλακή, όπου γίνεται σύμβολο του αγώνα. Όταν πια γέρος και άρρωστος αποφυλακίζεται, ξεσηκώνεται ολόκληρη η Ινδία. Ο Μπενερτζή όμως νιώθει, ότι με τα τόσα προβλήματα υγείας και την αποχή του από τη δράση για τόσα πολλά χρόνια, δεν είναι σε θέση να ηγηθεί και να προσφέρει στην επανάσταση. Συνειδητοποιεί λοιπόν, πως θα είναι πιο χρήσιμο να θυσιάσει τη ζωή του, παρά να μείνει ζωντανός. Αποφασίζει έτσι να αυτοκτονήσει το βράδυ της απελευθέρωσής του, για να απαλλάξει από την παρουσία του το κίνημα και να παραμείνει μ΄αυτόν τον τρόπο ζωντανό σύμβολο του αγώνα. Η ιστορία του Μπενερτζή περιγράφει ουσιαστικά τη ζωή του Χικμέτ, ο οποίος πέρασε πολλά χρόνια στη φυλακή και, αφού απελευθερώθηκε, πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του άρρωστος, στα νοσοκομεία της Μόσχας και της Ρώμης."

Το «Αρχοντόπουλο» είναι το τρίτο τραγούδι του δίσκου και αποτελεί ένα απόσπασμα από τα γραπτά του Γιώργου Σουρή. Είναι μια καυστική σάτιρα για το θράσος των κατώτερων οργάνων της τάξης, που εκμεταλλεύονται τους απλούς ανθρώπους, με τα ψήγματα εξουσίας που τους δίνουν οι καταστάσεις.

Ακολουθεί το «Άδοξο τέλος», που είναι ένα αφηγηματικό τραγούδι. Περιγράφει την ιστορία μιας παρέας που ξεκινάει μια κοινή πορεία, αλλά η αμείλικτη πραγματικότητα της ζωής, ξεθωριάζει τα όνειρά τους και οι φίλοι καταλήγουν σε δρόμους χωριστούς.

Το «Οδοιπορικό», είναι σατιρικό και ηχοχρωματικά έχει στοιχεία «Dixieland» μπάντας. Ο ήχος ενός παρακμιακού μπαρ στον Αμερικάνικο «Νότο», ήταν το ζητούμενο σ΄αυτό το τραγούδι. Τη λύση έδωσε ο Κίμων Βασιλάς, που είχε την έμπνευση να βάλει πινέζες στα σφυράκια του πιάνου. Μ΄αυτό τον τρόπο, το έκανε να ακούγεται σα ξεκούρδιστη πιανόλα. Χαρακτηριστική είναι και η παρουσία της Νατάσσας Γερασιμίδου, που συμμετέχει στο τραγούδι γελώντας ειρωνικά, όταν κάποια στιγμή αναφέρεται η Αμερική.

Η πρώτη πλευρά του δίσκου κλείνει με τη «Γνωριμία», τραγούδι στο οποίο τους στίχους έγραψε ο Μάνος Ελευθερίου. Ο συνθέτης περιγράφει πώς γνώρισε του Ελευθερίου: "Τον συνάντησα πρώτη φορά στις «Εσπερίδες». Ήταν αδυνατούλης, με χοντρά μυωπικά γυαλιά και πολύ ήσυχος. Σου έδινε την εντύπωση ενός λογιστή, με όλα τα προβλήματα που κουβαλάνε αυτοί οι «χαρτοπόντικες». Δε φανταζόσουν, όταν τον έβλεπες, ότι ήταν ένας γίγαντας της σκέψης και της έμπνευσης. Όταν γνωριστήκαμε μου είπε: «Θέλεις να διαβάσεις κάποια ποιήματα που έχω; Νομίζω ότι σου ταιριάζουν και θα΄θελα να τα ακούσω τραγούδια από σένα». Μου έδωσε μερικά από τα πιο όμορφα ποιήματα που μελοποίησα. Η «Εκδρομή», η «Γνωριμία» και το «Κιθάρες των νερών» είναι τα τραγούδια που έκανα με το Μάνο. Τα ποιήματά του ήταν από μόνα τους έτοιμα τραγούδια, είχαν μέσα τους μουσική. Είμαι πολύ τυχερός, αφού ήρθε ο ίδιος και μου τα έδωσε χωρίς να του τα ζητήσω. Όταν τα διάβασα, άνοιξαν καινούριοι ορίζοντες στην έμπνευση και την ερμηνεία μου."

Η Κωχ, λυρική και οργισμένη.
Η δεύτερη πλευρά του δίσκου ξεκινά με την «εκδρομή», το τραγούδι που έδωσε το όνομά του σε όλη τη δουλειά. Καταλυτική είναι η συμμετοχή της Μαρίζας Κωχ, η οποία μοιράζεται τους στίχους της «εκδρομής» με τον Θανάση. Όπως υπογραμμίζει ο Γκαϊφύλλιας: "Στην ερμηνεία της αυτή, καταφέρνει θαυμάσια να είναι ταυτόχρονα, λυρική και οργισμένη". Το «Χάι-Κάι» είναι μια συρραφή από στιχάκια του συνθέτη, που περιγράφουν και καταγελούν καταστάσεις με ανάλαφρο τρόπο, όπως στις κρητικές μαντινάδες. Γι’αυτό το λόγο, το τραγούδι έχει παραδοσιακό ηχόχρωμα και είναι γραμμένο στο ρυθμό του μπάλου. Εδώ ποντιακή λύρα παίζει ο Γιώργος Κωστίκας και κρητική λύρα ο Νίκος Ξυλούρης. Το «Λίγο πριν τον 3ο παγκόσμιο» είναι η «ροκιά» του δίσκου και βασίστηκε σ’ένα ποίημα του Γιάννη Κακουλίδη. Στην εισαγωγή ο Γιώργος Μαγκλάρας παίζει με το βιολί του το μουσικό θέμα του «Τσομπανάκου». Το χαρακτηριστικά βιωματικό τραγούδι του δίσκου είναι το «Βαθιές οι ρίζες». Ο Γκαϊφύλλιας περιγράφει τη νοσταλγία και τη λαχτάρα που νοιώθει για τον τόπο του: "Όλα τα χρόνια που έμεινα στην Αθήνα, αισθανόμουν πρόσφυγας. Ήξερα ότι ποτέ δεν θα ρίζωνα σ’αυτή την πόλη". Εδώ κλαρίνο παίζει ο Γιώργος Κωστούλας και ούτι ο Καριοφύλλης Δοϊτσίδης. Ο δίσκος κλείνει με το «Κιθάρες των νερών», άλλο ένα έξοχο ποίημα του Μάνου Ελευθερίου. Το τραγούδι ξεκινάει και τελειώνει με χορωδία που ψάλλει: «Ότι στον αιώνα το έλεος αυτού αλληλούια». Ακούγονται 21 φωνές, που στην πραγματικότητα είναι τρεις. Του Γκαϊφύλλια, του Θεοφίλου και της Γερασιμίδου. Τραγούδησαν και οι τρεις μαζί εφτά φορές σε αντίστοιχα κανάλια, τα οποία μιξαρίστηκαν στη συνέχεια. Τραγουδιστικό ντουέτο εδώ, με τον Γκαϊφύλλια κάνει η Γερασιμίδου.

Ψυχή των ενορχηστρώσεων ο Μπίκος
Τα τραγούδια της «Εκδρομής» ακουγόντουσαν χρόνια πριν την κυκλοφορία του δίσκου, στις ζωντανές εμφανίσεις του Γκαϊφύλλια, ήδη από την περίοδο της δικτατορίας. Ο συνθέτης θυμάται: "Εκείνη την εποχή συνηθιζόταν, κάθε Κυριακή, τα πρωινά, να δίνουμε συναυλίες, κυρίως σε κινηματογράφους των προαστίων. Οι μουσικοί που παίζαμε μαζί τότε, ήμαστε μόνιμη συντροφιά και δουλεύαμε επίσης και στη μπουάτ «5η Εποχή». Ο Θανάσης Μπίκος, ο Γιώργος Μαγκλάρας, ο Πέτρος Πρωτόπαπας και εγώ, με συλλογική προσπάθεια, ενορχηστρώσαμε τα τραγούδια του δίσκου. Ο Μαγκλάρας σφράγισε με τον ήχο του βιολιού του το δίσκο. Έχει έναν μοναδικό τρόπο να συνδιάζει στη δοξαριά του τον Jean Luc Ponty και τον Γιώργο Κόρο. Ο Πέτρος Πρωτόπαπας με το φλάουτο, στόλισε τα κομάτια με υπέροχους, αέρινους αυτοσχεδιασμούς. Για να έχουμε όσο το δυνατόν καλύτερο ήχο στις ηχογραφήσεις, αγοράσαμε με τον Μπίκο την ίδια μέρα από μία κιθάρα Ibanez. Χτίζαμε τα κομάτια επάνω στο παίξιμο του Μπίκου, αφού εκτός από ακουστική έπαιζε μπάσσο και ηλεκτρική. Χωρίς αυτόν, ο δίσκος θα είχε σίγουρα διαφορετικό ηχόχρωμα. Στενοχωρήθηκα πολύ που δεν αναφέρθηκε το όνομά του, όπως και των υπολοίπων μουσικών στο οπισθόφυλλο. Η ευθύνη, όμως, είναι του Γιώργου Λεφεντάριου, στον οποίο είχα δώσει όλα τα ονόματα και αυτός δεν έβαλε κανένα".

Η «Ατέλειωτη Εκδρομή» κυκλοφόρησε από τη MIΝΟS και παραγωγός ήταν ο Αχιλλέας Θεοφίλου. Ο Γκαϊφύλλιας χαρακτηρίζει την παραγωγή πλούσια και λέει: "Συμμετείχαν πολλοί μουσικοί στην ηχογράφηση του δίσκου, γι΄αυτό έχει μεγάλη ποικιλία ηχοχρωμάτων. Το μόνο που έλεγα στο Θεοφίλου, ήταν τι όργανα ήθελα για την επόμενη ηχογράφηση. Ο Αχιλλέας μας άφησε να λειτουργήσουμε με το ένστικτο και τον ενθουσιασμό μας και αυτό ήταν πολύ θετικό, γιατί μπορέσαμε και κάναμε τη δουλειά όπως τη θέλαμε. Παρακολουθούσε διακριτικά την εξέλιξή της και δεν επενέβη πουθενά".

Για το εξώφυλλο του δίσκου ο Γκαϊφύλλιας ήθελε κάτι εικαστικό, έτσι ανέθεσε στο ζωγράφο και χαράκτη Παναγιώτη Γράββαλο να το ζωγραφίσει. Για να τον βοηθήσει να εμπνευστεί, του έδωσε να ακούσει τα τραγούδια σε μαγνητοταινία. Ο Γράββαλος ζωγράφισε με σινική ένα δειλινό στο Σούνιο και μια παρέα από τρία άτομα που επαναλαμβάνονται πολλές φορές σε διάφορα σημεία του έργου. Τελικά ο πίνακας δεν χρησιμοποιήθηκε και σήμερα βρίσκεται στην κατοχή του Γκαϊφύλλια. Ο συνθέτης λέει για τη συνέχεια της ιστορίας του εξωφύλλου: "Η άλλη ιδέα για εξώφυλλο, ήταν ενός γραφείου που συνεργαζόταν με την εταιρία. Σκέφτηκαν ότι αφού ο τίτλος είναι «Ατέλειωτη Εκδρομή», θα ήταν έξυπνο να βάλουμε συμβολικά για εξώφυλλο δυο «κουρασμένα» παλιά άρβυλα. Μου άρεσε η ιδέα και πήγα στα παλιά στο Μοναστηράκι να βρω ένα ζευγάρι. Είδα κάποια κρεμασμένα έξω από ένα μαγαζί που τα έτρωγε ο ήλιος και η βροχή. «Αυτό το ζευγάρι θέλω», είπα στον άνθρωπο. «Τι να τα κάνεις αυτά, είναι άχρηστα» μου λέει. «Έλα μέσα να σου δείξω ένα καλό ζευγάρι». «‘Όχι! Εγώ αυτά θέλω!». Έτσι τα αγόρασα 50 δραχμές και τα πήγα στο γραφείο, όπου τα φωτογράφησαν και μετά τα πέταξαν".

Στην «Ατέλειωτη Εκδρομή» κατάθεσαν ταλέντο και ψυχή οι παρακάτω μουσικοί:
Θανάσης Μπίκος: Μπάσο, ηλεκτρική & ακουστική κιθάρα.
Γιώργος Μαγκλάρας: Βιολί.
Πέτρος Πρωτόπαπας: Φλάουτο.
Θανάσης Γκαϊφύλλιας: Ακουστική κιθάρα.
Ανδρέας Τσεκούρας: Ακορντεόν, πίπιζα.
Νίκος Λαβράνος: Τύμπανα.
Κίμων Βασιλάς: Πιάνο, όργανο.
Στέλιος Καρύδας: Κλασσική κιθάρα.
Γιώργος Κωστίκας: Ποντιακή λύρα.
Νίκος Ξυλούρης: Κρητική λύρα.
Θανάσης Πολυκανδριώτης: Λαούτο.
Θανάσης Αραπίδης: Κλαρίνο.
Γιώργος Κωστούλας: Κλαρίνο.
Καρυοφίλης Δοϊτσίδης: Ούτι.
Τάσος Διακογιώργης: Τυμπάνια.
Χρήστος Σφέτσας: Βιολοντσέλο.

Υ.Γ. (του Θανάση Γκαϊφύλλια):
Δυστυχώς δεν θυμάμαι τα ονόματα των μουσικών που έπαιξαν Τρομπόνι και Τρομπέτα.