Συνέντευξη με τη Μαρία Παπαλεοντίου

Μαρία Παπαλεοντίου:

«Η ρίζα έχει δύναμη»

τη συνέντευξη έλαβε ο Ηρακλής Οικονόμου
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Εποχή")

Η Μαρία Παπαλεοντίου σε κερδίζει αμέσως με το πλατύ Κρητικό της χαμόγελο και την ειλικρινή της ευγένεια. Αν και ερμηνεύτρια με μεγάλη εμπειρία πλάι σε γνωστά ονόματα του ελληνικού τραγουδιού και πολλές δισκογραφικές συμμετοχές, η ίδια παραμένει προσγειωμένη. Πρόσφατα κυκλοφόρησε ο δίσκος “Amorosa” του Γιάννου Αιόλου, με 12 πρωτότυπα ερωτικά τραγούδια της Μεσογείου και τη συνοδεία της Συμφωνικής Ορχήστρας της Βουλγαρίας. Από τις 23 Ιανουαρίου, η Μαρία Παπαλεοντίου εμφανίζεται μαζί με τον Μανώλη Ρασούλη και τον Ορφέα Περίδη κάθε Παρασκευή και Σάββατο στην μουσική σκηνή «Δίπλα στο Ποτάμι».

ηρ.οικ.
-----

Μαρία, ποιοι υπήρξαν οι κύριοι σταθμοί στην καριέρα σας μέχρι τώρα;

Ο πρώτος σταθμός που με κυνηγάει ακόμα, τα πιο ωραία χρόνια της ζωής μου, ήταν τα «Μακρινά Ξαδέρφια». Eίχαμε κάνει τον δεύτερο τους δίσκο μαζί. Ήμασταν μια οικογένεια, με είχανε σαν τη Στρουμφίτα, τη μικρή τους αδελφούλα. Μετά, είχα την ευτυχία να γνωρίσω πολύ σημαντικούς ανθρώπους, όπως ο Μαμαγκάκης, ο Σαββόπουλος συναυλιακά, και ο Τσακνής συναυλιακά και δισκογραφικά. Στη συνέχεια ήρθε το κεφάλαιο «λαϊκο-ρεμπέτικο» με τον Γιώργο Τζώρτζη στο «Τσέρκι».

Ποια ιδέα σας οδήγησε να εμπλακείτε με το τραγούδι;

Αυτό δεν έχει να κάνει με ιδέα ή με ανθρώπους, έχει να κάνει με την ίδια σου τη φύση, την ανάγκη που γίνεται μεγάλη ξαφνικά και δεν μπορείς να το κρύψεις από τον εαυτό σου. Ξεκίνησα από ένα περιβάλλον αστικό, ο πατέρας μου δικηγόρος, και υπήρχε η νοοτροπία του να σπουδάσουμε και να πιάσουμε μια δουλειά. Πάλευα συνέχεια με τον εαυτό μου, ώσπου κάποια στιγμή είπα «σταμάτα να το κάνεις αυτό, αυτό είσαι, δέξου το, και απλά προχώρα την τέχνη σου όπως μπορείς καλύτερα».

Πότε κατάλαβατε ότι ανήκετε στο τραγούδι;

Αυτή η σχέση υπήρχε από μια μικρή ηλικία. Όταν ήμουν στο δημοτικό, έψαλλα στην εκκλησία του χωριού, στη Χερσόνησο της Κρήτης. Στη συνέχεια έγινα μέλος μιας παιδικής χορωδίας, πήρα μέρος στον Παγκρήτιο Φωνητικό Διαγωνισμό και έλαβα το δεύτερο βραβείο όταν ήμουν δεκατριών χρονών. Μετά έγινα μέλος της χορωδίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, και στο τρίτο έτος του πανεπιστημίου ήθελα πια να τραγουδήσω σε κόσμο. Ένα φίλος έψαχνε μια γυναικεία φωνή για το συγκρότημά του, οι «Διαχρονικοί», σε μια σκηνή που έκλεισε, τη «Σκιά του φεγγαριού». Έτσι ξεκίνησε και η πρώτη δισκογραφική δουλειά, ένα ντουέτο με τον Πέτρο Δουρδουμπάκη στον δίσκο «Τυφλές Ελπίδες».

Στο σπίτι τι ακούγατε;

Κατά βάση λαϊκά, και κομμάτια από την κρητική μουσική παράδοση. Η μητέρα μου ενέπνευσε μια αγάπη για το καλό ελληνικό τραγούδι. Θυμάμαι ότι μου τραγουδούσε από ένα βιβλιαράκι που είχαμε στο σχολείο, «Συλλογή τραγουδιών». Από εκεί μου τραγουδούσε Θεοδωράκη, Χατζιδάκι, Λοΐζο, Ξαρχάκο, και τα μάθαινα κι εγώ. Ο πατέρας μου ήταν λίγο στο πιο λαϊκό, αγαπούσε πολύ τον Τσιτσάνη.

Θεωρείτε τον εαυτό σας λαϊκή τραγουδίστρια;

Είναι πολύ δύσκολη ερώτηση αυτή. Κάποιοι άνθρωποι θεωρούν ότι είμαι και ίσως ενδεχομένως και να μπορεί και να είμαι, γιατί τα ακούσματά μου είναι λαϊκά και υπάρχει μια αγάπη για το λαϊκό τραγούδι. Στη δουλειά μου έτυχε να δουλέψω τέσσερα χρόνια με το λαϊκό, το ρεμπέτικο, το Σμυρνέικο και το παραδοσιακό, και τα κατέχω σε ένα επίπεδο. Όμως, έχω την ανάγκη να καταπιάνομαι με διάφορα πράγματα, να πειραματίζομαι και να ακούω μουσικές διαφόρων ειδών και χωρών.

Ο τελευταίος σας δίσκος «Amorosa» αναφέρει ότι περιέχει Μεσογειακά τραγούδια. Τι σημαίνει ο όρος «Μεσογειακό τραγούδι»;

Είναι μουσικές που επηρεάζονται από ρυθμούς και δρόμους της Μεσογείου, από το Flamenco της Ισπανίας, από το Belcanto της Ιταλίας, από τους ελληνικούς δρόμους… Έχει στοιχεία της Μεσογείου, που είναι ένα πολιτισμικό σταυροδρόμι ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση με πολλαπλές επιρροές. Κάπως έτσι μου αρέσει να κινούμαι κι εγώ.

Στον δίσκο προσπαθήσατε να καινοτομήσετε;

Όχι ακριβώς. Ενδεχομένως, αν είχαμε αναδείξει ενορχηστρωτικά τον ήχο των παραδοσιακών οργάνων που υπάρχουν μέσα, ίσως να ήταν ένα μίγμα περίεργο στο αυτί, γιατί φυσικά μια συμφωνική ορχήστρα με ούτι και ακορντεόν είναι ιδιαίτερος συνδυασμός. Όμως, τα παραδοσιακά όργανα έχουν μείνει στη μίξη σε ένα χαμηλό επίπεδο και υπερισχύει ο ήχος της ορχήστρας. Δεν είναι κάτι καινοτόμο, αλλά δεν είναι και κάτι συνηθισμένο.

Η ερμηνεία για μια συμφωνική ορχήστρα έχει διαφορετικές απαιτήσεις από μία λαϊκή ορχήστρα;

Σίγουρα είναι κάτι πολύ διαφορετικό. Μέσα απ’ αυτό τον δίσκο και με τη βοήθεια του Γιάννου, αισθάνομαι ότι έχω ωριμάσει ερμηνευτικά. Ήταν μια διαδικασία που με έκανε να ψάξω πράγματα. Αυτή τη φορά δεν έπρεπε να λειτουργήσω με ελευθερία και αυθορμητισμό, αλλά σε ένα πλαίσιο πολύ συγκεκριμένο ρυθμικά και φωνητικά. Δεν είμαι κλασική τραγουδίστρια, αλλά σίγουρα έπρεπε να προσαρμοστώ σε ένα πιο αυστηρό πλαίσιο.

Τα τραγούδια είναι όλα ερωτικά. Πώς αντιλαμβάνεσαι τον έρωτα;

Πριν συναντηθούμε, διάβαζα στο βιβλιοπωλείο ένα βιβλίο του Σταντάλ για τον έρωτα. Ο έρωτας είναι ένα χωράφι άγνωστο. Το ψάχνω, αλλά πάντα θεωρητικά, όχι βιωματικά …Τι με ρώτησες;

Πώς αντιλαμβάνεστε τον έρωτα!

Σαν μια τρέλα. Σαν μια κατάσταση που σε βγάζει πέρα από τη λογική, για την οποία μπορείς να ανατινάξεις πράγματα και ό,τι έχεις στήσει μέχρι εκείνη τη στιγμή, και που ταυτόχρονα σε κάνει να ζεις και να νιώθεις ζωντανός. «Ο έρωτας», όπως λέει ο Στρίντμπεργκ, «είναι κάθε φορά ο ίδιος». Κάθε φορά προκαλεί τις ίδιες χημικές αντιδράσεις, κάθε φορά αισθάνεσαι το στομάχι σου σφιγμένο.

Ας πάμε σε κάτι πιο πεζό. Έχετε συναντήσει ιδιαίτερες δυσκολίες στο τραγούδι από το γεγονός ότι είστε γυναίκα;

Ναι, βέβαια! Μπορώ να μην την απαντήσω την ερώτηση; Αστειεύομαι… δεν έχω να θυμάμαι κάποιες άσχημες περιπτώσεις. Το σημαντικό δεν είναι αν είσαι άντρας ή γυναίκα, αλλά αν γνωρίζεις το αντικείμενό σου ή όχι. Προσπαθώ να κάνω ό,τι κάνω με ευσυνειδησία και να δουλεύω την τέχνη μου με μελέτη καθημερινή. Η τέχνη σου θα κάνει τους άντρες συναδέλφους να σου δώσουν ή να μη σου δώσουν την πρέπουσα σημασία, και όχι το φύλο σου.

Η φωνή σας μερικές στιγμές μου έφερε αμυδρά στο μυαλό την Ελένη Τσαλιγοπούλου. Έχετε επηρεαστεί από τη συγκεκριμένη τραγουδίστρια, ή είναι απλά θέμα ηχοχρώματος;

Σίγουρα, μελετώντας το ελληνικό μας τραγούδι και όσους το υπηρετούν, πατάς σε κάποια πρότυπα και κάποιες φωνές. Τέτοιες φωνές ήταν για μένα η Ελευθερία Αρβανιτάκη, κατά κύριο λόγο, και η Ελένη επίσης. Όντως μπορεί οι χροιές να μοιάζουν, να κινούμαστε στις ίδιες συχνότητες. Όμως, δεν υπάρχει περίπτωση ακούγοντάς μας να μπερδέψεις τη μία τραγουδίστρια με την άλλη, ούτε ερμηνευτικά ούτε ως χρώμα φωνής.

Συμφωνώ! Ποια άλλα μοντέλα γυναικείων φωνών έχετε μελετήσει;

Όταν ξεκίνησα να μελετάω ρεμπέτικο, ήταν φυσικά όλοι οι ογκόλιθοι αυτού του τραγουδιού, και ιδιαίτερα η Μαρίκα Νίνου. Επίσης η Ρόζα Εσκενάζυ, η Ρίτα Αμπατζή. Από ένα σημείο και μετά σταμάτησα να μελετάω το νέο ρεπερτόριο, και ασχολήθηκα με το Σμυρνέικο, το λαϊκό και το ρεμπέτικο. Αυτή είναι η βάση και σε βοηθάει να αποκτήσεις τον δικό σου τρόπο ερμηνείας. Ευχαριστώ και τον Γιώργο Τζώρτζη που μπήκε στο δρόμο μου και χρειάστηκε να εμβαθύνω σε αυτό το τραγούδι.

Τι σήμανε η γνωριμία σας με τον Τζώρτζη;

Καταρχήν απέκτησα έναν καρδιακό φίλο, είναι σαν να με έχει υιοθετήσει, και τον αγαπάω βαθιά. Με έβαλε σε έναν χώρο δύσκολο, τον οποίο αποφεύγουν οι νέοι, ίσως γιατί έχει έρθει αυτό το κύμα της παγκοσμιοποίησης και είμαστε όλοι με τη Σακίρα και τη Μπρίτνεϊ Σπίαρς. Χάρη σ΄ εκείνον, μια τάση που είχα εξελίχθηκε περισσότερο. Ο Τζώρτζης είναι ένας άνθρωπος αυθεντικός, ο οποίος δεν παίζει σε καλούπια και κανάλια, και λειτουργεί όπως του κατέβει. Αυτό βγαίνει και στην τέχνη του, λειτουργεί τελείως ενστικτωδώς και πάνω στο πάλκο ακόμη, ενώ έχει και μια θεατρικότητα ταυτόχρονα.

Είχατε την ευκαιρία να γνωρίσετε και τον Ηλία Κατσούλη…

Έχω τις πιο γλυκιές αναμνήσεις από έναν άνθρωπο πολύ δεκτικό, τρυφερό, ευαίσθητο. Αισθανόσουν συνέχεια ότι κάτι το μυαλό του επεξεργαζόταν, χαμένος πάντα στα βιβλία του και τις σκέψεις του.

Αλήθεια, τι φταίει για την υποβάθμιση του λαϊκού τραγουδιού σήμερα;

Δεν νομίζω ότι φταίει κάτι συγκεκριμένα. Η ζωή πάει, ο δρόμος είναι ανοιχτός, και αλλάζει. Δεν είμαστε στη δεκαετία του ’20 και του ’30 που ήρθαν οι Μικρασιάτες και έκαναν το ρεμπέτικο στον Πειραιά. Είναι άλλα τα βιώματά μας και δεν μπορούμε αυτό να το σταματήσουμε, ούτε να το κρίνουμε, ούτε να βάλουμε ταμπέλες. Αλλάζει η ζωή μας, αλλάζουν τα δεδομένα. Δεν το φοβάμαι, θα δημιουργηθούν ενδεχομένως άλλες μορφές. Και αν είναι το κάρμα μας, η μοίρα μας, να γίνουμε όλοι ένα, ας γίνουμε όλοι ένα. Αλλά δεν πρόκειται να συμβεί αυτό ποτέ, γιατί η ρίζα έχει δύναμη και αντέχει.

Δώσατε αγώνα για να κάνετε πράξη την επιθυμία της τέχνης σας, κόντρα στο οικογενειακό και κοινωνικό σας περιβάλλον. Τι θα λέγατε σε έναν νέο άνθρωπο που βρίσκεται στην ίδια θέση;

Έχω την αίσθηση ότι κάθε άνθρωπος κρύβει έναν καλλιτέχνη μέσα του, αλλά δεν ξέρω τι είναι αυτό που οδηγεί τον έναν στο δρόμο της καλλιτεχνίας και τον άλλον στην …εφορία. Όταν η τάση της καλλιτεχνίας είναι τόσο ισχυρή, το κάνει σχεδόν αναπόφευκτο∙ θα συγκρουστείς και με οικογενειακά, και με κοινωνικά περιβάλλοντα. Έχει να κάνει με το μέσα σου, με το πόσο μεγάλη είναι η ανάγκη σου και το πόσο σύμφυτο είναι αυτό με την ίδια σου την ύπαρξη.

Πρόσφατα στην Αθήνα αλλά και σε όλη την Ελλάδα ζήσαμε μέρες και νύχτες μεγάλης έντασης με αφορμή τη δολοφονία ενός νέου ανθρώπου. Πώς μπορεί να γίνει ο κόσμος καλύτερος, πέρα από την τέχνη;

Νομίζω, κάνοντας ο καθένας αυτό που μπορεί, καλύτερα. Αν ο καθένας εκπλήρωνε τον σκοπό του με ευσυνειδησία, με αγάπη και αίσθηση προσφοράς, τότε ο κόσμος θα γινόταν καλύτερος.

Και η τέχνη, πώς βοηθάει;

Ο στίχος έχει πολύ μεγάλη δύναμη. Αυτή την περίοδο συνεργάζομαι με τον Μανώλη Ρασούλη, έναν μεγάλο ανθρωπιστή που προσπαθεί μέσα από τη στιχουργία να αφυπνίσει συνειδήσεις. Πάντα η τέχνη λειτουργούσε αφυπνιστικά, γι’ αυτό και λογοκρινόταν κατά καιρούς, διότι πολλές φορές γινόταν επικίνδυνη. Αυτό αποδεικνύει και τη δύναμή της, ακόμα και τώρα.

(Ευχαριστώ τον Αλέξη Βάκη για την παραχώρηση μέρους του φωτογραφικού υλικού).