Μια συζήτηση με τον Στέφανο Ρόκο για τη σχέση μουσικής και ζωγραφικής

ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΡΟΚΟΣ:

"Ένας δίσκος με εικαστικό εξώφυλλο είναι η εκδίκηση της ζωγραφικής"




τη συνέντευξη έλαβε ο Ηρακλής Οικονόμου
(Αποσπάσματα δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό ΔΙΦΩΝΟ, τεύχος 159, Μάρτιος 2009).

Ο Στέφανος Ρόκος, γιος του κορυφαίου εν ζωή Έλληνα γλύπτη Κυριάκου Ρόκου, είναι βασικός εκπρόσωπος μιας νέας γενιάς ζωγράφων που κοσμούν με έργα τους δίσκους γνωστών Ελλήνων συνθετών και τραγουδοποιών. Από τον Δεληβοριά στον Λεοντή και από τους Interstellar Overdrive στους Sigmatropic, ο Ρόκος έχει ήδη διαγράψει μια διακριτή πορεία στην ελληνική δισκογραφία, παράλληλα με την προσωπική του καριέρα ως εικαστικού. Στα πλαίσια ενός αφιερώματος για τη σχέση ζωγραφικής και μουσικής στα εξώφυλλα των δίσκων για το περιοδικό «Δίφωνο», μιλήσαμε με τον Ρόκο για τη δική του σχέση με τη μουσική, και για το φαινόμενο των εικαστικών εξωφύλλων στους δίσκους.

Ποιες δουλειές έχεις κάνει για τις ανάγκες εξωφύλλων cd, και για ποιους καλλιτέχνες;

Χρονολογικά:
1999 Interstellar Overdrive – «Interstellar Overdrive»
2002 Sigmatropic – «Δεκαέξη Χαϊκού και άλλες ιστορίες»
2003 Interstellar Overdrive – «surface b»
2003 Sigmatropic – «Sixteen Haiku and other stories»
2005 Interstellar Overdrive – «Noise and Useful Objects»
2007 Φοίβος Δεληβοριάς – «έξω»
2007 Χρήστος Λεοντής – «Έρωτας Αρχάγγελος»
2007 Krista L.L. Muir – «Leave Alight»
2008 «Οι Απίθανες Περιπέτειες του Φοίβου Δεληβοριά»

Τα έργα είναι κατά παραγγελία, ή υπάρχουν ήδη και τα επιλέγει ο καλλιτέχνης;

Σε όλες τις περιπτώσεις μέχρι σήμερα τα έργα έγιναν κατά παραγγελία.

Αν είναι κατά παραγγελία, ποια διαδικασία ακολουθείς για την επιλογή του θέματος και την ολοκλήρωση του έργου; Ακούς ταυτόχρονα τη μουσική; Τι θέλεις να εκφράσεις μέσα από το έργο;

Το πρώτο, απαραίτητο και σημαντικότερο για μένα είναι να εκτιμώ τον καλλιτέχνη ή το συγκρότημα για το οποίο πρόκειται να φτιάξω το εξώφυλλο, και να εκτιμά κι εκείνος τη δουλειά μου. Αφού γίνει η πρώτη συνάντηση και μιλήσουμε για πιθανή συνεργασία, παίρνω όλο το ηχογραφημένο υλικό, που συνήθως είναι σε πρωτογενή μορφή, και μετά από πολλές ακροάσεις προσπαθώ να αναπτύξω την ιδέα που μου ήρθε αυθόρμητα στο μυαλό με την πρώτη ακρόαση του δίσκου. Στη συνέχεια διαβάζω τους στίχους για να δω αν αυτό που σκέφτηκα ταιριάζει με αυτό που θέλει να πει με τους στίχους του ο καλλιτέχνης. Στόχος μου είναι να μην εικονογραφήσω ένα τραγούδι ή τον τίτλο του δίσκου, αλλά να συγκεντρώσω σε μια εικόνα όλη την ατμόσφαιρα και το συναίσθημα που βγάζει ο δίσκος σαν σύνολο, βρίσκοντας σε αυτόν στοιχεία της δικής μου προσωπικότητας και αισθητικής.

Με τους Interstellar Overdrive εδώ και 10 χρόνια ξεκινάμε όλη τη διαδικασία μαζί. Από το πρώτο, πιο «κλασικό και καθαρό» album τους μέχρι τις πιο πειραματικές και βρόμικες συνθέσεις τους, προσπαθώ κάθε φορά να ακολουθώ τις καινούργιες τους ιδέες. Ο Φοίβος Δεληβοριάς ήξερα ότι την περίοδο του «έξω» ήθελε έναν πιο εξωστρεφή και άμεσο δίσκο μετά την κυκλοφορία του «καθρέφτη», ενώ στις «απίθανες περιπέτειές του» είναι σαφής η άκρως περιπετειώδης, διασκεδαστική και σαρκαστική διάθεσή του.

Στα εξώφυλλα των «Χαϊκού» των Sigmatropic προσπάθησα να αποτυπώσω τον μινιμαλιστικό, απλό και περιεκτικό στίχο αυτής της ενότητας των ποιημάτων του Σεφέρη, ενώ με το έργο για τον δίσκο του Χρήστου Λεοντή ήρθα αντιμέτωπος με τη διαχρονική μουσική του συνθέτη, την ελληνικότητα της μελωδίας των τραγουδιών του και τους στίχους του Δημήτρη Λέντζου.

Στο “Leave Alight” της Krista L.L. Muir, την μελαγχολική, γλυκόπικρη ατμόσφαιρα των τραγουδιών της αποφάσισα να την αποδώσω με μία ξυλογραφία. Στο εξώφυλλο απεικονίζεται μία όμορφη κοπέλα που φυλάει τα πολυτιμότερα πράγματα που έχει στη ζωή της, καλά κρυμμένα, ζωντανά και φωτεινά μέσα στο αγαπημένο της μπαούλο.

Όπως γνωρίζεις, στο παρελθόν μεγάλοι Έλληνες ζωγράφοι βρέθηκαν στα εξώφυλλα της ελληνικής μουσικής. Γιατί πιστεύεις ότι αυτό το φαινόμενο έχει υποχωρήσει σήμερα;

Η κρίση που υπάρχει τα τελευταία χρόνια στην παγκόσμια μουσική βιομηχανία έχει επηρεάσει σαφώς τον τρόπο με τον οποίο σκέφτονται οι καλλιτέχνες να προωθήσουν τη δουλειά τους. Και ενώ στο εξωτερικό αυτή η κρίση έχει καλώς οδηγήσει τις εταιρείες στο να κυκλοφορούν πιο προσεγμένες συλλεκτικές εκδόσεις με προσοχή στο εικαστικό αποτέλεσμα, από το εξώφυλλο μέχρι τη συσκευασία του cd, στην Ελλάδα τα πράγματα γίνονται ολοένα και χειρότερα. Τα δισκοπωλεία πλημμυρίζουν με εξώφυλλα-φωτογραφικά πορτραίτα των εγχώριων καλλιτεχνών, κακοδουλεμένα στο φώτοσοπ, με φτηνά γραφιστικά κόλπα, κακόγουστα μοτίβα και εύκολους εντυπωσιασμούς. Η πλειονότητα των Ελλήνων αγοράζει κακή μουσική και η κακή μουσική δεν έχει αισθητική. Δυστυχώς, στην Ελλάδα οτιδήποτε άσχημο πουλάει, επομένως το θεωρώ λογικό η συνύπαρξη εικαστικών και μουσικών με άποψη να έχει υποχωρήσει ή να είναι σχεδόν ανύπαρκτη.

Υπάρχουν άλλοι συνάδελφοί σου που γνωρίζεις, οι οποίοι να δραστηριοποιούνται στη ζωγραφική για εξώφυλλα δίσκων; Υπάρχει δηλαδή μια νέα γενιά εικαστικών που εν δυνάμει θα μπορούσε να δώσει ώθηση στη συμπόρευση μουσικής και ζωγραφικής;


Δεν έχω παρατηρήσει κάποια τάση στη νέα ελληνική δισκογραφία που να συνδυάζει συνειδητά εικαστικούς με μουσικούς. Ξέρω όμως πολλούς φίλους συναδέλφους που θα ενδιαφέρονταν πολύ να συνεργαστούν με μουσικούς και συγκροτήματα. Από τις κυκλοφορίες των τελευταίων χρόνων μου αρέσει το εξώφυλλο της Ελίνας Στελετάρη για τις «Ανάσες των Λύκων» των Αγγελάκα/Βελιώτη,του Mickey Dreamkey για το «Κυρίαρχοι του Σύμπαντος» των Fantastikoi Hxoi, του Ανδρέα Μητρόπουλου για το ντεμπούτο δίσκο των Modrec «art naïve»και το έργο του Στέλιου Φαϊτάκη για τους Imam Baildi. Δυστυχώς, μόλις συνειδητοποίησα ότι είναι ελάχιστα τα πράγματα που μου αρέσουν σε αυτόν τον τομέα.


Ποια είναι η σχέση μουσικής και ζωγραφικής γενικά, ως είδη τέχνης;

Το καλό είναι ότι δεν ξέρω. Βρίσκω πολύ ενδιαφέρουσα τη σχέση μουσικής και ζωγραφικής, την οποία έχει εξηγήσει μέσα από το έργο του ο Kandinsky, αλλά ακόμα δεν ξέρω. Δεν είμαι μουσικός, αλλά η μουσική είναι μέρος της ζωής μου. Ακούω συνεχώς καινούργια και παλιά πράγματα, που με επηρεάζουν πολύ στη δουλειά μου. Παρ’ όλ’ αυτά, μου αρέσει που διατηρώ μιαν αυθόρμητη, σχεδόν αφελή σχέση μαζί της, που στηρίζεται στο συναίσθημα και όχι στη γνώση, στην πραγματική μου αγάπη για κάτι που με επηρεάζει καθημερινά αλλά που δεν γνωρίζω και που βρίσκω τρόπο να το ταιριάξω με τη δουλειά μου.


Αυτήν την περίοδο δουλεύω ένα project με τον Ορέστη Καραμανλή των Interstellar Overdrive πάνω ακριβώς στη σχέση μουσικής και ζωγραφικής, που θα παρουσιάσουμε –αν όλα πάνε καλά– τον Μάιο στην Αθήνα (σ.σ.: παρουσιάστηκε ήδη με μεγάλη επιτυχία). Θα έχει, πιστεύω, ενδιαφέρον.


Σαν καλλιτέχνης αλλά και σαν ακροατής μουσικής, τι νομίζεις ότι προσδίδει ένα ζωγραφικό έργο σε έναν δίσκο;

Η μουσική είναι, ως Τέχνη, πολύ πιο άμεση από τη ζωγραφική. Έχει πιο άμεσα αποτελέσματα στον ακροατή από το πρώτο κιόλας άκουσμα, η επίδραση πάνω του είναι ακαριαία. Μια μελωδία μπορεί να τον συντροφεύει όπου κι αν πάει, σε όλη τη ζωή του. Η ζωγραφική είναι κάτι πιο απρόσιτο, κάτι που ο θεατής μπορεί να δει μόνο σε γκαλερί, βιβλία ή μουσεία. Θέλει χρόνο και όρεξη για να την προσεγγίσεις. Ένας δίσκος με εικαστικό εξώφυλλο είναι η εκδίκηση της ζωγραφικής. Είναι το πρώτο ερέθισμα πριν καν ακούσεις το περιεχόμενο. Διεγείρει τη φαντασία και την περιέργεια για το τι πρόκειται να ανακαλύψεις ακούγοντας τον δίσκο. Έχω αγοράσει πολλούς δίσκους επειδή μου άρεσε το εξώφυλλό τους, και συνήθως ακούγοντάς τους βρίσκω ανάλογης ποιότητας μουσική.


Ποια είναι η σχέση σου με τους καλλιτέχνες των οποίων τα cd φιλοτέχνησες; Υπάρχει μια "παρέα", μια βαθύτερη αλληλεπίδραση, όπως π.χ. υπήρχε παλιότερα ανάμεσα στον Σταθόπουλο και τον Χατζιδάκι, ή είναι αυτό κομμάτι του παρελθόντος;


Με όλους τους μουσικούς που έχω συνεργαστεί έχω πολύ στενή φιλική σχέση. Από τον Χρήστο Λεοντή, που, ως στενός οικογενειακός φίλος, πάντα ενεθάρρυνε και υποστήριζε ό,τι κάναμε μικροί ο αδερφός μου κι εγώ, και που μεγάλωσα με τη μουσική του, από τον Άκη Μπογιατζή, τον Φοίβο Δεληβοριά και τον Ορέστη Καραμανλή μέχρι την Krista Muir, με την οποία από την άλλη άκρη του κόσμου έχουμε συνεχή επικοινωνία και προοπτικές για συνεργασίες στο μέλλον. Νιώθω τυχερός που πάντα ήμουν από τους πρώτους που άκουγα τα τραγούδια τους σε ένα πιάνο, μια κιθάρα ή σε demo, και χαίρομαι κάθε φορά που συνειδητοποιώ ότι η συνεργασία μας, και κυρίως η μουσική τους, έχουν επηρεάσει και οριοθετήσει κάποιες φάσεις της ζωγραφικής μου.


Ποιοι έλληνες ζωγράφοι αποτέλεσαν μοντέλα για σένα ως προς το έργο τους πάνω σε έργα ελληνικής μουσικής; Αν έχεις παρακολουθήσει αυτή τη σχέση, θα μπορούσες να μου δώσεις τη δική σου αποτίμηση ως εικαστικός; Υπάρχει αντίστοιχο φαινόμενο στο εξωτερικό;

Θαυμάζω τη συνεργασία του Αλέξη Κυριτσόπουλου με τον Διονύση Σαββόπουλο. Δεν έχω συναντήσει ποτέ άλλοτε στον χώρο της ελληνικής δισκογραφίας κάτι που να με εκφράζει περισσότερο από τη σχέση των έργων των δύο αυτών καλλιτεχνών. Μου αρέσουν πολυ τα έργα του Σπύρου Βασιλείου και του Γιώργου Αρμένη στους δίσκους του Χρήστου Λεοντή «Καταχνιά» και «Μαντζουράνα στο Κατώφλι...» αντίστοιχα. Επίσης του Μιχάλη Μανουσάκη, του Νίκου Χουλιαρά, του Γιάννη Μόραλη, του Γιάννη Τσαρούχη, τα οποία έχουν χρησιμοποιηθεί σε εξώφυλλα δίσκων.


Ως λάτρης της ξένης μουσικής, όμως, τα παραδείγματα εικαστικής και μουσικής συνύπαρξης που εντοπίζω είναι σαφώς περισσότερα. Μερικοί αγαπημένοι μου καλλιτέχνες που φιλοτέχνησαν εξαιρετικά, κατά τη γνώμη μου, εξώφυλλα είναι ο Raymond Pettibon (Sonic Youth, Black Flag, Konsouleitor), Julian Opie (Blur), Tonny Millionaire και Paul Pope (Heavy Trash), Gerhard Richter (Sonic Youth), Philip Castle (Pulp), Ian Beck (Elton John) και φυσικά ο Klaus Voorman με το Revolver των Beatles. Επίσης οι dEUS στους πρώτους τους δίσκους χρησιμοποιούσαν για εξώφυλλα έργα του ζωγράφου-κιθαρίστα τους Rudy Trouve, και οι Current 93, συνεπείς στην αισθητική τους τα τελευταία 25 χρόνια, συνεχίζουν να επιλέγουν σχεδόν πάντα ζωγραφικά έργα για τους δίσκους τους. Τέλος, θα ήθελα να αναφέρω την επιλογή έργου ενός αγαπημένου μου ζωγράφου, του John Bratby (1928-1992), για να κοσμήσει το εξώφυλλο του πιο πρόσφατου δίσκου του Mark Knopfler, “Kill to get crimson”.