"Λαϊκές τραγουδίστριες στα πρόθυρα ...νευρικής κρίσης"
Συνέντευξη με τις κυρίες Λιζέτα Καλημέρη, Νατάσσα Μποφίλιου, Γιώτα Νέγκα, Σοφία Παπάζογλου και Ειρήνη Τουμπάκη
Τη συνέντευξη έλαβαν οι Σπύρος Αραβανής & Ηρακλής Οικονόμου
(Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΌΑΣΙΣ)
«Λαϊκές τραγουδίστριες στα πρόθυρα νευρικής κρίσης» ζήτησαν χαριτολογώντας με μια φωνή να μπει ως τίτλος της συζήτησής μας, ενδεικτικός της κατάστασης που βιώνουν ως ένα βαθμό στο τραγούδι σήμερα. Από την άλλη πλευρά δηλώνουν τυχερές που μπορούν να βιοπορίζονται από αυτό που τους τρέφει τη ψυχή και αποφασισμένες να επιτύχουν το στόχο τους: να λένε καλά τραγούδια. Η Λιζέτα Καλημέρη, η Νατάσσα Μποφίλιου, η Γιώτα Νέγκα, η Σοφία Παπάζογλου και η Ειρήνη Τουμπάκη, πέντε ιδιόχρωμες φωνές με θητεία στο λαϊκό, άλλη μεγαλύτερη και άλλη μικρότερη, παίρνουν τη σκυτάλη από εκεί που την άφησαν οι προηγούμενες σπουδαίες λαϊκές τραγουδίστριες: από τη ψυχή τους…Και συνεχίζουν.
(Λιζέτα Καλημέρη)
Σκεφτήκαμε να κάνουμε μια κουβέντα με λαϊκές τραγουδίστριες γύρω από το λαϊκό τραγούδι. Κάναμε καλά που σας καλέσαμε;
Σοφία Παπάζογλου: Νομίζω ότι έπρεπε να καλέσετε την Έλλη Κοκκίνου, την Πέγκυ Ζήνα... Αυτές είναι οι λαϊκές τραγουδίστριες σήμερα, αυτές φέρνουν τον κόσμο στα μαγαζιά, αυτές έχουν τα σουξέ. Όταν οι άνθρωποι λένε «πάμε στα μπουζούκια», εννοούν τις μεγάλες πίστες.
Λιζέτα Καλημέρη: Έχει εν μέρει δίκιο η Σοφία, με την έννοια ότι το λαϊκό αποδεικνύεται μέσα από το εμπορικό του εύρος. Όμως, πρέπει να υπογραμμιστεί και το λαϊκό αίσθημα. Ένας άνθρωπος μπορεί να έχει λαϊκό αίσθημα είτε το τραγούδι του πατάει σε λαϊκούς δρόμους είτε όχι, είτε αυτός είναι εμπορικός είτε όχι. Μου έρχεται στο νου ο B.D. Foxmoor των Active Member, ο οποίος είναι λαϊκός, άσχετα αν τραγουδάει ραπ. Και η ραπ λαϊκό είδος είναι.
Γιώτα Νέγκα: Θεωρώ ουσιαστικά λαϊκό αυτό που δονεί το μέσα μου, το DNA μου, ο στίχος ο ελληνικός, και όχι αυτό που πουλάει πολύ. Αν ρωτήσεις όμως τον κόσμο για τη λαϊκότητα, επειδή διάφορα πράγματα έχουν βαφτιστεί λαϊκά, θα δεις ότι είναι μπερδεμένος.
Λιζέτα Καλημέρη: Να είμαστε όμως πιο μαλακοί με το «όχι» για αυτό που πουλάει πιο πολύ. Και στο χώρο του υποτιθέμενα έντεχνου φτάνουμε στο άλλο άκρο. Για παράδειγμα, ο Μιχάλης Χατζηγιάννης, επειδή δεν έχει το απόλυτα καθωσπρέπει έντεχνο, να μη θεωρείται λαϊκός. Είναι λαϊκός ο Χατζηγιάννης, σε σχέση με τον τρόπο που επικοινωνεί με τον κόσμο.
Νατάσσα Μποφίλιου: Εγώ δεν μπορώ να πω ότι είμαι λαϊκή τραγουδίστρια γιατί, αν και θα ήθελα πάρα πολύ, δεν έχω ακόμα τη δυνατότητα. Δεν έχω εντρυφήσει στο λαϊκό είδος, που σαν τραγουδίστρια το θεωρώ το πιο ιερό, γιατί χτυπάει κατευθείαν στην καρδιά, σου θυμίζει από πού έρχεσαι, πού κρατιέσαι. Σαν λέξη, λαϊκό είναι αυτό που αρέσει στους πολλούς, το ποπ, το popular που έχουν οι Δυτικοί. Απ’ αυτή την άποψη, λαϊκό σήμερα δεν είναι αυτό που θα ’πρεπε να είναι, είναι κάτι άλλο που αρέσει πιο πολύ στον κόσμο επειδή είναι πιο εύπεπτο, πιο γρήγορο, ταιριάζει καλύτερα με το lifestyle που θέλουν να του περάσουν, με την τηλεόραση.
Ειρήνη Τουμπάκη: Υπάρχει καλό και κακό λαϊκό τραγούδι. Είμαι πολύ νέα ακόμα και δεν μπορώ να πω αν είμαι λαϊκή τραγουδίστρια ή όχι. Επιδιώκω όμως να λέω λαϊκά τραγούδια που θεωρώ καλά.
Θεωρείτε ότι μια λαϊκή τραγουδίστρια πρέπει να έχει ένα παρελθόν ως ακροάτρια ή τραγουδίστρια στο χώρο αυτό για να αποδώσει;
Σ. Παπάζογλου: Εξαρτάται από τα ακούσματα. Στο σπίτι μου ακούγαμε λαϊκά τραγούδια, Καζαντζίδη, Γκρέυ, με αυτά μεγάλωσα. Από κει και πέρα, έψαξα να βρω κι άλλα πράγματα. Η εμπειρία πάντως βοηθάει σίγουρα.
Ν. Μποφίλιου: Το λαϊκό τραγούδι έχει να κάνει και με το πώς επικοινωνείς με τον κόσμο στη σκηνή. Άλλο τρόπο επικοινωνίας απαιτεί ο Χατζιδάκις και άλλο τρόπο απαιτεί ένα λαϊκό τραγούδι. Θέλει άλλα πατήματα.
Σ. Παπάζογλου: Θεωρώ όμως τον «Μεγάλο Ερωτικό» του Χατζιδάκι λαϊκό δίσκο. Το έχουμε περιορίσει το λαϊκό, θεωρούμε λαϊκό μόνο όποιο τραγούδι έχει μπουζούκι. Το «Με την πρώτη σταγόνα της βροχής» είναι λαϊκό, γιατί έχει το βάθος, την αλήθεια, το λαϊκό αίσθημα.
Γ. Νέγκα: Ο πυρήνας, ο τρόπος, είναι ο ίδιος, είτε τραγουδούμε Billy Hοlliday, είτε τραγουδούμε Τσιτσάνη.
Λ. Καλημέρη: Να μην ξεχνάμε όμως και το ταλέντο. Σήμερα, τείνουμε να πιστέψουμε ότι όλα μαθαίνονται. Δεν είναι έτσι, δεν μαθαίνονται όλα. Ακούμε πολλές περιπτώσεις - και στους διαγωνισμούς, και στις ακαδημίες - όπου ο άνθρωπος δεν θέλει να παραδεχτεί ότι δεν έχει λαϊκό χρώμα. Αυτό το περίπου, το «κάτι σαν», σε μια εποχή όπου όλα είναι «κάτι σαν», μας έχει χτυπήσει στα νεύρα.
Ν. Μποφίλιου: Ένας τραγουδιστής έχει ένα χρώμα, ένα ύφος. Αν πάρει ένα τραγούδι και το προσεγγίσει με αγάπη και καψούρα, μπορεί να το πει πάρα πολύ καλά. Εγώ τραγουδάω ιδιαίτερα τζαζ, και έχω ακούσει λαϊκό τραγουδιστή να τραγουδάει τζαζ, και έχω πάθει πλάκα.
Λ. Καλημέρη: Έχουμε την περίπτωση της Φλέρυς Νταντωνάκη, η οποία δεν μας πείραξε καθόλου που είπε λαϊκά τραγούδια. Όμως, δεν θα μπορούσε κανείς να αντικαταστήσει το λαϊκό αίσθημα της Μαρίκας Νίνου με τη Φλέρυ Νταντωνάκη. Άλλο το ένα, άλλο το άλλο.
Ε. Τουμπάκη: Δεν μπορείς να μάθεις το λαϊκό, μπορείς όμως να το εξελίξεις. Αυτό όμως δεν γίνεται εγκεφαλικά, πρέπει να το έχεις μέσα σου.
Υπάρχουν λαϊκές φωνές που να υπερασπίζονται σήμερα το λαϊκό τραγούδι;
Ε. Τουμπάκη: Ναι, θεωρώ ότι υπάρχουν, και η Γιώτα είναι από τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα. Η Γιώτα είναι ένας από τους λόγους που ασχολήθηκα πιο πολύ με το λαϊκό.
Γ. Νέγκα: Δεν είναι έτσι Ειρήνη. Σε είδα πολύ πριν να τραγουδάς Καζαντζίδη στο ωδείο, και το είχες μέσα σου. Ή σε αγγίζει και σε πονάει, ή όχι.
Λ. Καλημέρη: Η λαϊκότητα έχει εκλείψει. Χθες πήγα μια βόλτα στους δρόμους του Υμηττού, πέρασα από ένα ψιλικατζίδικο, είδα τρεις-τέσσερις να κάθονται έξω και να πίνουν μπύρες, και αναστέναξα. Ο Τσιτσάνης μπορεί να μην είναι λαϊκός άνθρωπος και να έχει μέσα του το λαϊκό αίσθημα, αλλά το απευθύνει σε μια κοινωνία που ακόμα έχει στοιχεία λαϊκότητας. Η δική μας κοινωνία δεν έχει τέτοια στοιχεία, Στο λαϊκό αίσθημα περικλείονται έννοιες όπως η ανθρωπιά, η ζεστή καρδιά, η γειτόνισσα, η οικογένεια, πράγματα που μας έχουν λείψει.
Γ. Νέγκα: Πείτε με ρομαντική, αλλά νιώθω ότι υπάρχει λαϊκότητα, απλά κοιμάται.
Ν. Μποφίλιου: Είμαστε περισσότερο λαϊκιστές παρά λαϊκοί, γιατί μας λείπει η αυθεντικότητα, που είναι το χαρακτηριστικό του λαϊκού.
Λ. Καλημέρη: Η ελληνικότητα μας λείπει. Έχουμε παραδοθεί στο Δυτικό μοντέλο. Ε, δεν μπορεί εκεί μέσα να ανθίσει το λαϊκό αίσθημα, γι’ αυτό και φθίνει. Και οι προσπάθειες των νέων ανθρώπων να προσεγγίσουν το λαϊκό τραγούδι είναι έντεχνες, δηλαδή γίνονται εντέχνως και όχι αυθορμήτως.
Γ. Νέγκα: Δεν μας λείπει η ελληνικότητα, διαφωνώ, παλεύουμε σαν κοινωνία να την αποδιώξουμε, λες κι αυτό θα μας σώσει!
Σ. Παπάζογλου: Εγώ θα πω το εξής: πήγαμε στη Χίο για μια συναυλία, και μας κάλεσαν να κάνουμε ένα εργαστήρι σε παιδιά Γυμνασίου. Ρωτήσαμε τα παιδιά τι μουσική ακούν. Οι απαντήσεις ήταν Γονίδης, Βολάνης, «λαϊκά και σκυλέ», χιπ-χοπ. Ήταν σοκαριστικό. Τους ρώτησα: «Ξέρετε τον Τσιτσάνη, τον Παπαϊωάννου, τη Νίνου, την Εσκενάζυ, τον Θεοδωράκη, τον Χατζιδάκι;». Εκτός από τα παιδιά του Μουσικού Γυμνασίου που ήξεραν πέντε πράγματα, οι υπόλοιποι ήταν σε κατάσταση ούφο. Και έρχεται ένας δάσκαλος και μου λέει: «Βάζουμε κι άλλα πράγματα στα παιδιά… βάζουμε Πάριο…». «Αυτό που πρέπει να μάθετε στα παιδιά», τους είπα, «είναι η ιστορία του λαϊκού μας τραγουδιού».
(Νατάσσα Μποφίλιου)
Βάζουν στεγανά οι διαμεσολαβητές, η αγορά;
Γ. Νέγκα: Σε βάζει σε μια ράγα. Όποιος είναι πάνω στη ράγα, θα πάει ίσως με το τρένο εκεί που πάει το τρένο. Όποιος είναι έξω από τη ράγα, θα πάει περπατώντας, κι όπου φτάσει.
Σ. Παπάζογλου: Εμείς εδώ είμαστε όλες αντιστασιακές! Ό,τι κάνουμε, το κάνουμε με πολλή αγάπη και κόπο. Θεωρώ ότι οι διαμεσολαβητές, είτε είναι η εταιρεία, είτε ο παραγωγός, έχουν κάνει μεγάλο κακό στο λαϊκό τραγούδι. Οι παραγωγοί θέλουν μόνο να κάνουν επιτυχία και να κερδίσουν χρήματα, και το 99% είναι άσχετοι και ανταγωνιστικοί προς τον τραγουδιστή.
Ν. Μποφίλιου: Επίσης οι παραγωγοί δεν ξέρουν να «πουλήσουν» τον καλλιτέχνη. Βλέπω καλλιτέχνες της γενιάς μου που οι παραγωγοί τους έχουν κάνει τεράστια ζημιά η οποία εξελίσσεται και σε εμπορική αποτυχία.
Διαβάσαμε πρόσφατα ότι υπάρχουν παραγωγοί που προτείνουν σε τραγουδιστές να κάνουν «γκέι ζεϊμπέκικο», δηλαδή με λίγο πιάνο κλπ., για να παιχτεί πιο εύκολα στο ραδιόφωνο. Έχει ρόλο ο τραγουδιστής στο αμιγώς λαϊκό του ήχου;
Γ. Νέγκα: Στον ήχο; Αυτό ακυρώνει όλα όσα είπαμε πριν για τη λαϊκότητα. Να σταθούμε στον ήχο, αν έχει πιάνο ή μπουζούκι;
Σ. Παπάζογλου: Το «Αυτή η Νύχτα Μένει» είναι ένα από τα πιο βαθιά λαϊκά τραγούδια που έχουν γραφτεί τα τελευταία χρόνια, και γράφτηκε για μια φωνή και ένα πιάνο.
Λ. Καλημέρη: Ας μην συμπεριλάβουμε στον όρο «γκέι ζεϊμπέκικο» ή «γκέι λαϊκό» τραγούδια που δεν είναι αμιγώς λαϊκά αλλά έχουν λόγο ύπαρξης. Συμπεριλαμβάνουμε αυτά που χρησιμοποιούν κάποιους τρόπους πονηρά, εγκεφαλικά, για να είναι κάτι που δεν είναι.
Ν. Μποφίλιου: Είναι τελείως ηλίθιος αυτός που χρησιμοποίησε αυτό τον όρο. Γκέι σημαίνει κάτι άλλο.
Εσύ Ειρήνη αναδείχθηκες από το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Θες να μας μεταφέρεις την εμπειρία σου; Γιατί απουσιάζει το λαϊκό τραγούδι από το Φεστιβάλ;
Ε. Τουμπάκη: Πριν από δύο χρόνια που ήμουν εγώ στο φεστιβάλ, υπήρχαν πολύ ωραία, βαριά λαϊκά τραγούδια. Δεν βγήκαν στην πρώτη τριάδα, γιατί αυτή βγαίνει βάσει ψηφοφορίας. Έχει να κάνει με το τι παρουσιάζουν τα ΜΜΕ και η τηλεόραση, και το τι γνωρίζει και αγαπάει ο κόσμος μέσα απ’ αυτά. Όταν κάθε μέρα ακούμε σκυλάδικα… δεν θέλω να χρησιμοποιήσω κι αυτό τον όρο.
Σ. Παπάζογλου: Γιατί όχι; Αφού σκυλάδικα είναι.
Γ. Νέγκα: Γράφονται απλά για να γεμίσουν τσέπες.
Ποιος είναι ο ρόλος των μέσων ενημέρωσης; Σας δίνουν βήμα έκφρασης;
Σ. Παπάζογλου: Όχι! Οι εκπομπές στις οποίες μπορούμε να παρουσιάσουμε τα τραγούδια μας είναι ελάχιστες. Όλα τα ραδιόφωνα πλέον παίζουν playlist, μόνο στο Δεύτερο Πρόγραμμα παίζουν οι παραγωγοί κατ’ επιλογή. Στον «Μελωδία» είναι πιο κλικαρισμένα τα πράγματα, θα έπρεπε να υπάρχει περισσότερη αξιοκρατία γιατί θεωρείται ότι υποστηρίζει τους έντεχνους. Τα μέσα ενημέρωσης υπερ-προβάλλουν τους ποπ σκυλάδες, τα τραγούδια lifestyle, τα τραγούδια-γκλαμουριά. Τα νέα κορίτσια βρίσκουν ένα μοντέλο τραγουδίστριας που είναι τραγικό.
Ν. Μποφίλιου: Δεν θέλουν να γίνουν τραγουδίστριες, celebrities θέλουν να γίνουν.
E. Tουμπάκη: Όταν άρχισα να πηγαίνω στο ωδείο και να δουλεύω σε μαγαζιά, ήμουν πολύ διστακτική γιατί η εικόνα που έβλεπα στην τηλεόραση με απωθούσε. Φέτος το καλοκαίρι συζήτησα με έναν παραγωγό για έναν δίσκο. Μου είπε ότι έπρεπε να χάσω 2 με 4 κιλά, να αλλάξω στυλιστικά, να φύγω από τα λαϊκά πάλκα, και να πω κάτι ανάλαφρο στο αυτί. Δεν έχει σημασία η φωνή. Μου είπαν: «είσαι μια όμορφη κοπελίτσα, τραγουδάς ωραία, αλλά πρέπει να είσαι και μπάνικη στο μάτι».
Συναντήσατε μεγαλύτερες δυσκολίες από το γεγονός ότι είστε γυναίκες;
Λ. Καλημέρη: Στην αρχή, ξεκινώντας με την ταμπέλα του «έντεχνου» και της «Σχολής της Θεσσαλονίκης», ήμουν υπερβολικά εναντίον αυτού του σεξιστικού και πλαστικού μοντέλου. Ήθελα να βγαίνω με το τζιν μου και άβαφη. Μετά έβαλα λίγο νερό στο κρασί μου, από αγάπη για τον κόσμο, εφόσον ο ίδιος έχει εσωτερικεύσει καλώς ή κακώς μια συγκεκριμένη εικόνα. Αν θέλω να λέγομαι λαϊκή, οφείλω να προσπαθήσω να είμαι όσο πιο κοντά στην εικόνα που ο κόσμος έχει συνηθίσει και επιθυμεί, χωρίς να γίνομαι προκλητική. Χαίρομαι τις παλιές τραγουδίστριες που έβγαιναν πάντα φροντισμένες και όχι στα κουτουρού. Όσο μπορώ, προσπαθώ να σταθώ στη μέση των δύο άκρων.
Ν. Μποφίλιου: Κάθε χώρος έχει και τις ταμπέλες του. Όπως μια λαϊκά τραγουδίστρια δεν νοείται να βγαίνει στη σκηνή όπως ήθελε να βγαίνει η Λιζέτα, έτσι και μία έντεχνη τραγουδίστρια δεν μπορεί, λένε, να παραπροσέχει τον εαυτό, δεν μπορεί για παράδειγμα να έχει πολύ ξανθά τα μαλλιά της. Μου λένε συνεχώς: «όλα καλά με σένα, αλλά το μαλλί…». Έχουμε χάσει την ουσία. Τραγουδάς καλά; Βγάζεις τη ψυχή σου; Αυτό είναι το σημαντικό.
Γ. Νέγκα: Φεύγοντας από μια παράσταση, ένας άνθρωπος που έχει συγκινηθεί δεν θυμάται τι φορούσες. Αυτός που θυμάται, δεν σε αφορά ως κοινό, δεν είναι δικός σου, δεν θέλει να σκεφτεί αλλά να ευδαιμονίζεται τεχνητά.
Λ. Καλημέρη: Πάντως, εμένα δεν με πείραζε καθόλου που η Σωτηρία Μπέλλου έβγαινε όπως έβγαινε, γιατί ήταν αυθεντική.
(Γιώτα Νέγκα)
Χώρους για να εμφανίζεστε, αντίστοιχους με την αισθητική σας, βρίσκετε εύκολα; Ποιους προτιμάτε;
Σ. Παπάζογλου: Εγώ διαπίστωσα τον τελευταίο καιρό ότι οι μικροί χώροι είναι πολύ ζεστοί, ο κόσμος περνάει πολύ καλά, υπάρχει αμεσότητα.
Ε. Τουμπάκη: Εγώ ξεκίνησα στη Ρόδο δουλεύοντας σε μικρά μαγαζιά. Είναι τελείως διαφορετική η επικοινωνία με τον κόσμο και ο τρόπος που τραγουδάς όταν ο άλλος είναι στο ένα μέτρο μπροστά σου και βλέπεις τα μάτια του. Είσαι εντελώς γυμνή μπροστά του.
Ν. Μποφίλιου: Ο χώρος πρέπει να έχει και μια αισθητική. Δεν υπάρχουν πολλοί χώροι με αισθητική.
Στο «Όασις» βγαίνουν κατά καιρούς καλλιτέχνες της «άλλης όχθης» και διατρανώνουν την αγάπη τους για τον Καζαντζίδη και τον Διονυσίου. Λειτουργεί αυτό ως ποιοτικό άλλοθι;
Γ. Νέγκα: Κάποιες στιγμές ναι, κάποιες στιγμές όχι. Απλά θέλουν να είναι πάνω στο τρένο, αλλά να κάνουν και κάτι που έχει σημασία γι’ αυτούς.
Αν σας δώσει ο Χατζηγιάννης ένα καταπληκτικό ζεϊμπέκικο, θα το πείτε;
Γ. Νέγκα: Αν έχει εξαιρετικό στίχο που με εκφράζει και μουσική που θα μπει στο στόμα των ανθρώπων, θα το πω.
Λ. Καλημέρη: Κι εγώ ευχαρίστως θα το πω αν είναι καλό τραγούδι.
Δεν πρέπει να υπάρξει όμως μια συνομιλία, μια παρέα, πριν προκύψει ένα καλλιτεχνικό αποτέλεσμα;
Γ. Νέγκα: Μπορεί ο Χατζηγιάννης όμως να γράψει ένα τραγούδι που να το αγαπάει, και να σκεφτεί μια φωνή και να πει: «Ρε γαμώτο, θέλω να το πει η Λιζέτα…»
Λ. Καλημέρη: Αμήν!
Γ. Νέγκα: «Η Σοφία, η Γιώτα, η Ειρήνη, η Νατάσσα…». Να το θέλει όμως, όχι να το δώσει σε μια φωνή μόνο για να πουλήσει σε έναν άλλο χώρο. Μόνο που δεν πρόκειται να συμβεί!
Λ. Καλημέρη: Υπάρχει ένας από τα πάνω διαχωρισμός σε ταμπέλες, και επίσης από τα πάνω ακολουθεί μετά μια διάθεση συμφιλίωσης, δηλαδή: «Εγώ σας χώρισα, εγώ θα σας ενώσω». Θα φτάσουμε και ίσως έχουμε ήδη φτάσει σε ολοκληρωτικά μοντέλα όπου αυτοί που δημιούργησαν τη διάσπαση ανάμεσά μας θα έρθουν να μας συμφιλιώσουν μέσα από τον συγκεντρωτισμό της εξουσίας στα χέρια τους. Είναι τρομακτικό. Ας σταθούμε με ελεύθερη κρίση να επιλέξουμε ποιο τραγούδι είναι καλό αλλά φοράει ίσως κακά ρούχα, και ποιο τραγούδι είναι κακό αλλά φοράει καλά ρούχα.
Ν. Μποφίλιου: Πιστεύω σε μία ηθική ως προς το τραγούδι. Άμα δεν γουστάρεις να φορέσεις κάτι, δεν θα το φορέσεις. Ο Χατζηγιάννης στο «Κρυφό Φιλί» και στον επόμενο δίσκο του δεν θεωρώ ότι δεν πουλούσε ή δεν πήγαινε καλά. Μπορούσε να ζήσει πολύ καλά, καλύτερα από πολύ κόσμο. Επέλεξε να το αλλάξει και να κάνει κάτι άλλο, δεν του το φόρεσε κανείς. Το γούσταρε και το έκανε. Εγώ που δεν γουστάρω, δεν το κάνω.
Αν το ίδιο το υλικό ήταν εξαιρετικό;
Ν. Μποφίλιου: Εγώ είμαι εξαιρετικά καχύποπτη με τη στροφή προς το έντεχνο. Τώρα όλοι στρέφονται προς το έντεχνο, γιατί αυτό πουλάει. Να μην έρθουν όμως να μας πούνε ότι ξαφνικά μετανοήσανε. Δεν μετανοήσανε καθόλου. Γι’ αυτό στρίβουν όλοι προς τα εδώ, γιατί ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου πουλάει. Να μην έρθει ο άλλος να οικειοποιηθεί…
Λ. Καλημέρη: Δεν πειράζει, ας οικειοποιηθεί και ας μου δώσει σε μένα τραγούδι, γιατί οι δικοί μου, οι καλοί έντεχνοι, δεν μου δώσανε ποτέ.
Ν. Μποφίλιου: Γιατί τα ίδια είναι κι αυτοί. Ίδια καταβολή δεν έχουν;
Γ. Νέγκα: Το τραγούδι μ’ ενδιαφέρει. Αυτός μπορεί να φάει φλας και να του βγει ένα τραγούδι που αγγίζει εμένα και τον κόσμο.
Ν. Μποφίλιου: Πότε είδατε να γίνεται αυτό;
Γ. Νεγκα: Αν συμβεί όμως, δεν θα σκεφτώ «τι δουλειά έχω εγώ μ’ αυτόν;».
Ν. Μποφίλιου: Πώς θα μπορέσεις να επικοινωνήσεις μαζί του;
Γ. Νέγκα: Δεν το αποκλείω, καλή μου.
Λ. Καλημέρη: Η ανάγκη τα κάνει όλα. Γιατί δεν ξέρω ούτε έναν από τους ας πούμε «έντεχνους» τραγουδοποιούς που αγαπώ και ακούω, ο οποίος να με πήρε τηλέφωνο και να μου είπε να τραγουδήσω τραγούδι του.
Οι τραγουδοποιοί είναι όμως αυτάρκεις…
Λ. Καλημέρη: Αυτή η αυτάρκεια μας έχει φάει…
Ν. Μποφίλιου: Αν υπάρχει ένα διαμάντι που κρύβεται μέσα στο λαϊκο-ποπ, - γιατί σε αυτό το μπαστάρδεμα αναφερόμαστε, όχι στο καλό ποπ, ούτε στο αυθεντικό λαϊκό -, ο άλλος δεν θα έρθει να το δώσει σε σένα.
Λ. Καλημέρη: Εμείς δουλεύουμε για το μεροκάματο, τραγουδάμε τραγούδια ανθρώπων, τους κάνουμε και «μάγκες» με την καλή έννοια, και δεν σκέφτεται κανείς εμάς. Οι τραγουδιστές σήμερα, γυναίκες και άντρες, έχουμε πρόβλημα παιδιά. Είναι κρίμα που δεν είμαστε πιο συνεργάσιμοι σε αυτό το χώρο.
(Σοφία Παπάζογλου)
Γιατί οι συνθέτες δεν σας δίνουν τραγούδια αφού αυτοί σας έχουν ανάγκη;
Γ. Νέγκα: Γιατί παλιά σε πήγαινε ο συνθέτης στην εταιρεία αφού σε είχε δοκιμάσει πρώτα στο πάλκο -δεν υπήρχε περίπτωση να σταθείς αλλιώς δίπλα στον Ζαμπέτα-. Άκουγε ο παραγωγός και ο εταιρειάρχης και ο καθένας έκανε τη δουλειά του. Όταν οι εταιρείες έβγαλαν μπροστά τον τραγουδιστή δημιουργήθηκε μια πολεμική και έτσι κάποιοι συνθέτες αποχώρησαν. Καταλογίζω και στους συνθέτες ευθύνη, που τραβήχτηκαν χωρίς να κάνουν προσπάθειες να βρουν μια λύση.
Είναι λύση οι επανεκτελέσεις λαϊκών τραγουδιών που γίνονται συνεχώς αλλά και οι διασκευές τους σε σύγχρονο ήχο;
Ε. Τουμπάκη: Όταν ένα τραγούδι -όπως το «Πίνω και μεθώ», που το είπε ξανά πριν χρόνια ο Μπάμπης Τσέρτος-, γίνεται γνωστό ενώ δεν τον ξέρανε μέχρι τότε, θεωρώ ότι οι επανεκτελέσεις είναι καλές. Όταν όμως γίνονται μόνο γιατί είναι γνωστά και δεν έχουμε άλλα τραγούδια να πούμε, τότε αυτό είναι κουραστικό. Σε αυτό φταίνε και οι εταιρείες που ζητάνε από συνθέτες 4-5 δίσκους μέσα σε ένα ορισμένο χρονικό διάστημα βάσει των όρων του συμβολαίου και αυτοί αναγκάζονται να επανεκτελέσουν τα τραγούδια ώστε να είναι συνεπείς.
Ν. Μποφίλιου: Ως προς τις διασκευές σε σύγχρονο ήχο, εξαρτάται πώς τις κάνεις. Έχω ακούσει συγκροτήματα να παίζουν Καζαντζίδη βάζοντας από πάνω ηλεκτρικές κιθάρες και χέβι μέταλ τύμπανα. Αυτό δεν το θεωρώ πρόταση, είναι μπανάλ. Διασκευάσαμε πιο τζαζ την «Ταμπακέρα», καθώς κάλλιστα θα μπορούσε να την είχε πει η Νίνα Σιμόν, είναι ένα τζαζ τραγούδι, -ακόμα και η Βέμπο στην αρχική εκτέλεσή της είναι κοντά σε αυτό-.
Σ. Παπάζογλου: Το καλό είναι να θυμίσουμε ή να γνωρίσουμε τραγούδια στον κόσμο, είναι όμως δύσκολο γιατί ο κόσμος έχει μάθει στα τετριμμένα.
Ν. Μποφίλιου: Παιδιά ο κόσμος δεν τα θέλει άλλο, τα έχει βαρεθεί.
Λ. Καλημέρη: Μη το λέτε αυτό, γιατί εγώ όταν βγαίνω και λέω τα γνωστά, λένε «γιατί δεν λες και τα άλλα;», ενώ όταν λέω τα άλλα, θέλουν τα γνωστά που ξέρουν. Το κοινό είναι σε ένα βαθμό διχασμένο.
Αυτό το κοινό, πού σας βρίσκει σήμερα και με ποια μελλοντικά σχέδια;
Ε. Τουμπάκη: Αυτή τη στιγμή είμαι στον «Κεραμεικό» μαζί με τον Μπάμπη Τσέρτο, τη Νάντια Καραγιάννη, τον Πέτρο Βαγιόπουλο, τον Φώτη Θεοδωρίδη, τη Τζέση Παπουτσή και την Ελένη Φιλίνη. Αυτό που θέλω μελλοντικά είναι να πω καλά τραγούδια, στα οποία να βρίσκω τον εαυτό μου.
Ν. Μποφίλιου: Εγώ ετοιμάζω ένα μικρό άλμπουμ με τρία τραγούδια σε στίχους του Γεράσιμου Ευαγγελάτου και μουσική του Θέμη Καραμουρατίδη, και από τα μέσα Φεβρουαρίου θα εμφανιστώ στα καινούρια Μετρόπολις, στη γωνία Πανεπιστημίου και Μπενάκη.
Λ. Καλημέρη: Το Φεβρουάριο θα εμφανιστώ στο «Πλατώ» της Θεσσαλονίκης μαζί με τον Μάκη Σεβίλογλου, μια παράσταση που ίσως επαναληφθεί και στην Αθήνα. Δισκογραφικά, κυκλοφόρησε πρόσφατα μια συλλογή με τραγούδια μου, αλλά για καινούρια τραγούδια δεν έχω ξεκαθαρίσει ακόμα τι θέλω.
Γ. Νέγκα: Εγώ έχω ήδη ξεκινήσει με ένα δικό μου σχήμα, την Παλέτα, εμφανίσεις σε όλη την Ελλάδα, τον Φεβρουάριο θα εμφανιστώ για δυο βραδιές με τον Γιώργο Ανδρέου στον Ιανό και από Μάρτιο θα συνεργαστώ με τον Μίλτο Πασχαλίδη στο «Δίπλα στο ποτάμι». Αργότερα έρχεται ένας δίσκος σε επιμέλεια του Ανδρέου, που θα είναι ως ένα βαθμό πολυσυλλεκτικός.
Σ. Παπάζογλου: Εμφανίζομαι μαζί με τον Δημήτρη Μπάση στο Χάραμα, και κάνω κάποιες εμφανίσεις στην Ελλάδα. Αρχές Φεβρουαρίου θα γράψουμε τα τραγούδια που διασκευάζουμε στο πρόγραμμα για ακορντεόν και κιθάρα, με τον Ντάσο Κούρτι και τον Βασίλη Κετεντζόγλου, συν δυο δικά τους τραγούδια.
(Ειρήνη Τουμπάκη)
