Συνέντευξη με την Αιμιλία Κουγιουμτζή

Αιμιλία Κουγιουμτζή:

«Του Σταύρου δεν του άρεσαν τα μεγάλα λόγια»

τη συνέντευξη έλαβε ο Ηρακλής Οικονόμου
(εκτενή αποσπάσματα έχουν δημοσιευτεί στα περιοδικά ΔΙΦΩΝΟ και ΜΕΤΡΟΝΟΜΟΣ)

*Θερμές ευχαριστίες στις κυρίες Αιμιλία και Μαρία Κουγιουμτζή για την παραχώρηση των φωτογραφιών από το αρχείο του μεγάλου μας συνθέτη.

Η Αιμιλία Κουγιουμτζή υπήρξε η μούσα του Σταύρου Κουγιουμτζή. Σύντροφος στη ζωή και στην τέχνη του, συμμετείχε στους δίσκους «Ηλιοσκόπιο», «Τραγούδια του καιρού μας», «Μικραίνει ο κόσμος», «Ύμνοι Αγγέλων σε ρυθμούς ανθρώπων», και ερμήνευσε επανεκτελέσεις τραγουδιών του στο δίσκο «Κάτι παιδιά που αγαπάνε το τραγούδι». Στην κουβέντα που ακολουθεί, μοιράζεται μαζί μας στιγμές από την κοινή πορεία με τον Κουγιουμτζή, καθώς και το όραμά της για τη διαχείριση του έργου του.

Πώς γνωριστήκατε με τον Σταύρο Κουγιουμτζή;

Ήμουν συμμαθήτρια με την αδερφή του Μαίρη από δώδεκα χρονών. Μεγαλώναμε, τραγουδούσαμε στις εκδρομές, και τον έπεισε να με ακούσει. Ο Σταύρος ήταν σοβαρός, μαζεμένος, αλλά όχι ακατάδεκτος. Με δέχτηκε, έκατσε στο πιάνο, τραγούδησα κι έτσι γνωριστήκαμε. Όταν αρραβωνιαστήκαμε, σταμάτησα τις σπουδές μου. Η ζωή μου υπήρξε μέσα από τη ζωή του Σταύρου κι αργότερα των παιδιών μας.

Πώς ξεκίνησε η ερμηνευτική σας πορεία πλάι του;

Ο θαυμασμός μου για το συνθέτη Κουγιουμτζή ήταν ισάξιος της αγάπης μου για τον άνθρωπο Σταύρο. Νιώθω περήφανη που από τα δεκαοχτώ μου κατάλαβα τη μουσική του. Το πίστευε κι ο ίδιος, γι’ αυτό κι έδειχνε εμπιστοσύνη στην κρίση μου. Όταν μου πρωτοζήτησε να ερμηνεύσω τραγούδια του, είχα μεγάλο άγχος. Ήξερα πως ήταν τόσο αντικειμενικός, ώστε δεν θα τον επηρέαζε ότι ήμουν η γυναίκα του. Δεν είχε σκοπό να με κάνει τραγουδίστρια, αλλά μιλώντας του για μένα άνθρωποι όπως ο Καρούζος και ο Αηδονίδης, πείστηκε πως μπορώ να ανταπεξέλθω.

Είναι αλήθεια ότι ο Κουγιουμτζής έλαβε κλασική μουσική μόρφωση;

Πήρε πτυχίο πιάνου, αρμονίας, αντίστιξης, φούγκας κι ενορχήστρωσης. Τον προόριζαν για σολίστα, παρόλο που ξεκίνησε κάπως μεγάλος τις σπουδές του. Αναγκασμένος όμως να θρέφει τη μητέρα του και την αδερφή του - ήταν ορφανός από τριών χρονών - δούλευε κάθε βράδυ σε κέντρο κι έπαθαν υπερκόπωση τα χέρια του. Τέλη του 1967 ερχόμαστε στην Αθήνα. Εδώ, ο Κουγιουμτζής κάνει μαθήματα σύγχρονης μουσικής με τον Γιάννη Α. Παπαϊωάννου, ενώ ολοκληρώνει και σπουδές στη βυζαντινή μουσική. Όλα αυτά δεν τα πρόβαλλε ποτέ. Ο Σταύρος ήθελε οι άλλοι να προσεγγίσουν το έργο του, όχι να το προβάλλει ο ίδιος.

Το έργο του Κουγιουμτζή συνδέθηκε αδιάρρηκτα με τη φωνή του Γιώργου Νταλάρα. Πώς εξελίχθηκε η σχέση τους;

Στο ξεκίνημα, ο Μάτσας κάλεσε το Σταύρο ν’ ακούσει το Γιώργο. Ο Σταύρος ξετρελάθηκε, έφερε και την κασέτα στο σπίτι. Ο πρώτος που κατάλαβε τις δυνατότητες και την ευαισθησία του Γιώργου ήταν ο Σταύρος. Ήμουν μικρή, είκοσι χρονών, αλλά με έβαλε κι άκουσα την κασέτα. Ενθουσιαστήκαμε κι οι δύο. Θυμάμαι την πρώτη συνάντηση με τον Νταλάρα στο σπίτι. Ένα παιδί δεκαεννιά χρονών, ντροπαλό, με μεγάλη συστολή! Και ο Γιώργος βρήκε στο Σταύρο αυτό που ήθελε, και ο Σταύρος στο Γιώργο τον ερμηνευτή που έψαχνε. Το μεγάλο «μπαμ» έγινε με το «Ο ουρανός φεύγει βαρύς».

Και ακολούθησε ο θρίαμβος του «Να ’τανε το ’21».

Ήμασταν πολύ φίλοι με τον Μπιθικώτση. Του έπαιξε ο Σταύρος το «’21» κι ο Γρηγόρης του είπε «αυτό θα γίνει μεγάλο σουξέ!». Όπως κι έγινε. Όταν ήρθε ο Σταύρος στην Αθήνα, τον βρήκε ο Μπιθικώτσης και τον πήγε στην Κολούμπια, στο Λαμπρόπουλο. Εκεί δεν ξέρω τι έγινε και τον άφησαν να φύγει. Έτσι όπως ήταν ταλαιπωρημένος, τον πιάνει ο Μάτσας και υπογράφει συμβόλαιο. Όταν όμως ο Λαμπρόπουλος είδε την επιτυχία των πρώτων τραγουδιών, του λέει: «Κύριε Κουγιουμτζή, φέρτε το συμβόλαιο να το σπάσουμε» με προοπτική να τον πάρει στην Κολούμπια με πολλά χρήματα. Κι ο Σταύρος του απάντησε: «Αυτό δε γίνεται, γιατί δώσαμε τα χέρια με τον Μάτσα». Τόσο έντιμος ήταν! Ο Λευτέρης Παπαδόπουλος είπε: «Όποιο σημείο του σώματος του Κουγιουμτζή κι αν ανοίξεις, θα τρέξει δικαιοσύνη». Με συγκίνησε πολύ. Όπως το ίδιο με συγκίνησε και ο Μάνος Ελευθερίου όταν είπε: «Ο Κουγιουμτζής εισέπραξε τα ψίχουλα από το τραπέζι που έστρωσε για τους άλλους».

Τι μουσική άκουγε ο ίδιος;

Αγαπούσε πολύ την κλασική μουσική. Είχε ένα τραύμα που δεν έγινε πιανίστας, γι’ αυτό και στη δισκοθήκη του, εκτός των άλλων, είχε τέσσερις διαφορετικές εκτελέσεις από τις σονάτες του Μπετόβεν και πολλές ηχογραφήσεις από σολίστες πιάνου. Θαύμαζε όμως και τους λαϊκούς συνθέτες, τον Βαμβακάρη, τον Τσιτσάνη. Σε όλους έβρισκε κάτι, και στον Μπαγιαντέρα, και στον Μητσάκη, και στον Χατζηχρήστο.

Ποια ήταν η σχέση του Κουγιουμτζή με την ποίηση και τους ποιητές;

Είχε στενούς φίλους ποιητές και στιχουργούς, τον Καρούζο, τον Χριστιανόπουλο, τον Δασκαλόπουλο, τον Παπαδόπουλο, τον Ελευθερίου, τον Μπουρμπούλη, τον Τεάζη. Ο Σταύρος λάτρευε την ποίηση. Η ζωή του ήταν η μουσική και το διάβασμα. Διάβαζε πάρα πολύ και ποίηση, αλλά και φιλοσοφικά δοκίμια. Επηρεαζόταν πολύ από τα μεγάλα πνεύματα. Πίστευε και σεβόταν πολύ τη γνώμη και τις απόψεις των μεγάλων ανθρώπων. Κάποια από τα αγαπημένα του βιβλία ήταν «Ο καλός στρατιώτης Σβέικ», ο «Δον Κιχώτης», η «Ποιητική» του Στραβίνσκι, τα «Απομνημονεύματα» του Μακρυγιάννη, οι επιστολές του Σεφέρη.

Στο έργο του διακρίνονται και σπέρματα μιας διορατικής κοινωνικής κριτικής. Ποια ήταν η πολιτική του στάση;

Ο Σταύρος γεννήθηκε αριστερός. Η μάνα του τον άφησε μόνο σε ηλικία τεσσάρων χρόνων γιατί φυλακίστηκε, λόγω της συμμετοχής της στη μεγάλη απεργία των καπνεργατών το ’36. Σταδιακά, ο Σταύρος αποστασιοποιήθηκε από την πολιτική γιατί έμαθε πράγματα που τον πλήγωσαν, ειδικά σε σχέση με τη Σοβιετική Ένωση. Παρέμεινε αριστερός σε όλη του τη ζωή αλλά έλεγε: «ο άνθρωπος μ’ ενδιαφέρει, όχι τα συστήματα». Υπήρχαν δεξιοί που του φέρθηκαν γενναιόδωρα και αριστεροί που δεν του έδωσαν ένα ρούχο. Γι’ αυτό τον ενδιέφερε ο κάθε άνθρωπος ξεχωριστά. Του Σταύρου δεν του άρεσαν τα μεγάλα λόγια.

Ίσως γι’ αυτό και δεν καταξιώθηκε αμέσως στα μάτια κάποιων…

Πράγματι, πέρασαν αρκετά χρόνια για να καταξιωθεί. Αυτό έγινε κυρίως μετά από ένα καταπληκτικό σημείωμα που έγραψε σ’ ένα δίσκο ο Γκάτσος, που αφορούσε στο έργο του Σταύρου. Ο Σταύρος είχε πολύ καλές συνεργασίες με τον Καλατζή, τον Πάριο, την Αλεξίου, το Μητροπάνο, τη Βίσση, τη Μοσχολιού, το Σμοκοβίτη, καθώς και με πολλούς εκπροσώπους του Νέου Κύματος. Με συγκινεί ιδιαίτερα ότι ο Μητροπάνος και η Βίσση, παρά τη μικρή συνεργασία τους, ακόμα θυμούνται τα τραγούδια του.

Γιατί σιώπησε από τα μέσα του ’80 και μετά;

Ηθελημένα, γιατί δεν ήταν ο στυγνός επαγγελματίας που θα συνέχιζε να γράφει για να γράφει. Όταν όμως αισθάνθηκε πως είχε να δώσει κάτι σημαντικό, έγραφε το ’97 το έργο «Ύμνοι Αγγέλων σε Ρυθμούς Ανθρώπων».

Σας πειράζει κάτι ως προς την αντιμετώπιση του έργου του Κουγιουμτζή;

Το μόνο που με πειράζει είναι το ότι δεν υπάρχει η θέση του Κουγιουμτζή στα δισκοπωλεία. Όταν θυμάμαι όμως το πλήθος του κόσμου όταν τον αποχαιρετούσαμε, τους ανθρώπους που ήρθαν από Αμερική, Αυστραλία, Κύπρο, Καναδά, ξεχνώ αυτά που με πειράζουν. Ακόμη και σήμερα μας μιλάνε για το Σταύρο άνθρωποι άγνωστοι και βουρκώνουν. Είμαι πλούσια από ανθρώπους και από αισθήματα φίλων. Αν δεν έχεις ανθρώπους και αισθήματα είσαι χαμένος.

Μας αφορά ο Κουγιουμτζής σήμερα;

Μας αφορά γιατί μέσω των τραγουδιών του πέρασε στον κόσμο την αγωνία του για τη ζωή και τα προβλήματα των ανθρώπων. Ο Σταύρος γεννήθηκε με μια πληγή μέσα του, την οποία δε θέλησε ποτέ να κλείσει, γιατί θα ήταν σα να έκλεινε τα μάτια στα προβλήματα του κόσμου.

Τι οραματίζεστε για την κληρονομιά του έργου του;

Θα ήθελα να γίνουν επανεκτελέσεις τραγουδιών που δεν έγιναν επιτυχίες, εξίσου καλά, με σημαντικούς στίχους των Ελευθερίου, Κινδύνη, Μπουρμπούλη, Δασκαλόπουλου. Υπάρχουν δυσκολίες, αλλά θα ήθελα να ξαναειπωθούν.