Η εποχή της παρακμής

(λεπτομέρεια από έργο της Φρίντα Κάλο)

Η εποχή της παρακμής

Η αντίληψη που επικρατεί σήμερα για τις κοινωνικές και οικονομικές εξελίξεις είναι ότι έχουμε εισέλθει σε μια βαθιά και πολύπλευρη κοινωνική και οικονομική κρίση με άγνωστη ημερομηνία λήξης. Είναι πλέον αναμφισβήτητο γεγονός για όλες τις κοινωνικές τάξεις ότι η λειτουργία του κράτους, της κοινωνίας, του κοινοβουλίου, των κομμάτων, των συνδικαλιστικών οργανώσεων, των θεσμών και των ιδρυμάτων που τους εκφράζουν, των πανεπιστημίων, των σχολείων, και όλων των μορφών έκφρασης της σύγχρονης αστικής κοινωνίας χαρακτηρίζεται από φαινόμενα καθολικής σήψης που μάλλον προοιωνίζει με βάρβαρες πολεμικές συγκρούσεις το θάνατό της.  Η κατανόηση αλλά και οι αντιδράσεις μας στην πραγματικότητα της κρίσης που βιώνουμε γίνεται με νοητικές και ψυχικές κοσμοεικόνες που παίρνουμε από την ιστορία περιόδων μεγάλων κρίσεων, όπως η οικονομική καταστροφή του 1929, ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος κ.α. Αυτές οι κοσμοεικόνες προωθούνται από τα ΜΜΕ, με την επιστράτευση όλου του δυναμικού της διανόησης και των ηγετίσκων των επαγγελματικών κλάδων, χωρίς καμία προσαρμογή στο σήμερα, με στόχο να υιοθετηθούν άκριτα από το ευρύ κοινό, για να εξυπηρετηθούν αποκλειστικά οι πρόσκαιρες ανάγκες της κυρίαρχης τάξης. Έτσι άλλοι κραυγάζουν για περισσότερο κράτος και άλλοι για λιγότερο. Άλλοι για περισσότερα μέτρα προστασίας των εθνικών οικονομιών και άλλοι για τη βαθύτερη και μεγαλύτερη ενοποίησή τους. Άλλοι ψάχνουν να βρουν αποδιοπομπαίους τράγους στις τίγρεις της ανατολής και άλλοι φαντασιώνονται θρησκευτικούς πολέμους και αρμαγεδώνες που οι πιστοί του Ισλάμ μπορεί να εξαπολύσουν. Όμως η κύρια προσπάθεια των ημερών, παραπλάνησης και δημιουργίας ψευδούς συνείδησης στους εργαζόμενους, γίνεται στο μέτωπο της ιδεολογικής αντιμετώπισης της πολύπλευρης και βαθιάς κρίσης που μαστίζει τη χώρα μας και όχι μόνο.

Κάθε μέρα στις οξείες αντιπαραθέσεις των διαφορετικών απόψεων για το τι συμβαίνει γύρω μας προβάλλονται και επικρατούν δύο βασικές αλλά και αφετηριακές τοποθετήσεις, όπως μας λένε, ως προϋποθέσεις για τη σωστή κατανόηση και αντιμετώπιση της μεγάλης κρίσης. Η πρώτη υποστηρίζει πως στις οξυμένες συνθήκες που περνάει η χώρα είναι περιττό και σίγουρα δεν είναι της στιγμής η αναζήτηση των αιτίων της κρίσης. Η άποψη αυτή χρησιμοποιεί το απλουστευτικό και εξόχως παραπειστικό επιχείρημα ότι όταν καίγεται το σπίτι σου αυτό που προσπαθείς να κάνεις είναι να σβήσεις τη φωτιά. Επομένως διαπρύσιοι κήρυκες της θεόπεμπτης αλήθειας, όπως για παράδειγμα ο γνωστός μας κ. Χατζηνικολάου, γίνονται σκληροί κήνσορες και τιμητές οποιουδήποτε επιχειρήσει να ψελλίσει την ανάγκη να βρούμε και να μιλήσουμε ανοικτά για το τι φταίει ακόμα και αν είναι καλεσμένος στις εκπομπές τους, ακόμα και αν έχει μια πολύ μεγαλύτερη νομιμοποίηση αντιπροσώπευσης των συμφερόντων του κόσμου από ότι οι ίδιοι. Η δεύτερη ισχυρίζεται ότι παρά τη δομική φύση της σημερινής κρίσης το πλαίσιο μέσα στο οποίο οφείλουν να κινηθούν οι αναλύσεις και η αναζήτηση των αιτιών της κρίσης πρέπει να οριοθετηθεί από την αγορά (με την έννοια των αναγκών της), την κοινοβουλευτική δημοκρατία και το θεσμικό δημιούργημα της Ε.Ε. Θεμέλιο αυτού του ισχυρισμού είναι ένα πιο εξελιγμένο αλλά εξίσου λαϊκίστικο επιχείρημα ότι όταν έχεις ένα σπίτι που δεν εξυπηρετεί πια τις ανάγκες σου αλλάζεις σπίτι αλλά δεν γκρεμίζεις όλη τη γειτονιά για να την ξαναχτίσεις με νέους όρους. Πολλοί οι οπαδοί και οι καιροσκόποι που υπηρετούν αυτήν τη θεωρούμενη και ως πεμπτουσία της νεωτερικής σκέψης. Μάλιστα οι πλέον ακραιφνείς υποστηρικτές αυτής της θεώρησης είναι παλαιοί αριστεροί, οι οποίοι μαγεμένοι από τα πλουμιστά μέχρι χθες φορέματα της αγοράς αναγνωρίζουν στο πρόσωπό της μοναδικές ικανότητες επίλυσης των ανθρωπίνων και φυσικά προπαγανδίζουν με τους πιο γλαφυρούς τρόπους την αναντικατάστατη παρουσία της.

Και τα δύο επιχειρήματα αφενός ως προς την ουσία τους αλλά και αφετέρου ως προς τον τρόπο προβολής τους μαρτυρούν την παρακμή της αστικής κοινωνίας. Το πρώτο επιχείρημα δεν ευσταθεί γιατί ακόμα και στις πιο ακραίες καταστάσεις και κάτω από τις πιο αντίξοες συνθήκες που αντιμετωπίζει ο άνθρωπος ως οργανωμένη κοινωνία επιχειρείται η ανεύρεση των αιτίων κάθε φαινομένου για να βρεθεί η κατάλληλη θεραπεία του. Αν θεωρήσουμε τις κοινωνικές επαναστάσεις, τον πόλεμο και τα ακραία καιρικά φαινόμενα ως τα πιο επικίνδυνα, απροσδόκητα και δύσκολα στην αντιμετώπισή τους φαινόμενα, μπορούμε εύκολα να απορρίψουμε το παραπάνω επιχείρημα γιατί τα ιστορικά δεδομένα δείχνουν χωρίς καμιά αμφιβολία ότι ο άνθρωπος και σε αυτές τις συνθήκες προσπαθεί να βρει τις αιτίες και ανάλογα να αντιδράσει και να δράσει. Το επιχείρημα αυτό και η προβολή παραδειγμάτων, όπως το ξέσπασμα μιας φωτιάς και η αντιμετώπισή της, για να στοιχειοθετήσουμε την άποψη ότι τέτοιες ώρες δεν ψάχνουμε για τις αιτίες αλλά μόνο ρίχνουμε νερό για να τη σβήσουμε, αποτελούν αποδεικτικά στοιχεία της παρακμιακής κατάστασης στην οποία έχει εισέλθει η αστική σκέψη.

Βασικό στοιχείο κάθε ιδεολογικού ρεύματος, που συντρόφευσε την αστική επανάσταση και περιοδικά κυριάρχησε με στόχο την αλλαγή του τρόπου παραγωγής υλικών και άϋλων αγαθών, υπήρξε η προσπάθεια για μια μηχανιστική ή διαλεκτική προσέγγιση όλων των φαινομένων μέσω της ανάδειξης και ανάλυσης των αιτίων που τα προκαλούν, της σύνθεσής τους και τέλος των προτάσεων για τη θεραπεία τους. Τριακόσια πενήντα περίπου χρόνια μετά την πρώτη αστική επανάσταση και ενώ βιώνουμε την άνθηση των επιστημών και την όλο και μεγαλύτερη σύνδεσή τους με την παραγωγική διαδικασία, οι πολιτικοί και όχι μόνον εκφραστές της κυρίαρχης τάξης, παραβιάζοντας τους θεμελιώδεις κανόνες της ανάλυσης και σύνθεσης όλων των ζητημάτων που απασχολούν το σύγχρονο άνθρωπο,  εγκαταλείπουν τις βασικές αρχές ανάλυσης κάθε προβλήματος και παρουσιάζουν τάσεις και συμπεριφορές αυτοκαταστροφικές, που υποδηλώνουν με αρκετή σαφήνεια ότι έχουμε εισέλθει στην περίοδο της παρακμής «της καθεστηκυίας τάξης».

Ας δούμε όμως και το άλλο επιχείρημα που εμφανίζεται με όλους τους μανδύες των θεωρητικών και εφαρμοσμένων επιστημών προκειμένου να πείσει και να αναδείξει ως μονοδρόμους τα μεγάλα αδιέξοδα της αστικής σκέψης, τα οποία αναδύονται καθημερινά στο ζοφερό και ερεβώδες περιβάλλον της παρακμής. Πρέπει λένε να συμφωνήσουμε προκαταβολικά ότι μόνον η αγορά μπορεί να δώσει τις λύσεις εφόσον βεβαίως τις εξασφαλίσουμε τις προϋποθέσεις που η ίδια ζητάει. Έτσι λοιπόν η αγορά αποκτάει μεταφυσικές ιδιότητες, χάνει το συγκεκριμένο ταξικό της περιεχόμενο, κινείται έξω από τα όρια της ανθρώπινης βούλησης, αποφασίζει ως άλλος από μηχανής θεός και τέλος ως τέτοιος επιβάλλει με την παντοδυναμία του τις θελήσεις του. Οι κοινωνίες και η οργανωμένη έκφρασή τους μπορούν μόνον να προβαίνουν στις απαραίτητες θυσίες ικανοποίησης του θεού της αγοράς χωρίς κανείς να μπορεί να προεξοφλήσει την ικανοποίησή του. Παρατηρούμε λοιπόν ότι θεσμοί φροντισμένοι με ιστορική επιμέλεια από τους ιδρυτές τους, δηλαδή τις κοινωνικές τάξεις που τους χρειάστηκαν και που ικανοποιούν ξεπερασμένες ανάγκες πρέπει εξ ορισμού  να αποτελούν και το θεμέλιο αντιμετώπισης των νέων και ποιοτικά διαφορετικών αναγκών που γεννιούνται στη σύγχρονη κοινωνία. Καταργείται έτσι η θεμελιώδης αρχή ότι κάθε πραγματικά καινούρια ανάγκη της ανθρώπινης κοινωνίας προκαλεί την αλλαγή των συνθηκών, των όρων για την ικανοποίησή τους, ενώ αναδιατάσσεται η θεμελίωση του ανθρώπινου οικοδομήματος. Και υποστηρίζονται αυτές οι απόψεις όταν μόλις πρόσφατα έρχονται οι θετικές επιστήμες να καταδείξουν ότι οι όροι και οι προϋποθέσεις για την ανάπτυξη ζωής μπορούν να ξεφεύγουν παντελώς από ότι μέχρι τώρα θεωρούσαμε ως θεμελιώδες και μη επιδεχόμενο αλλαγές πλαίσιο για την ανάπτυξη της έμβιας ζωής (ΝΑΣΑ – Βακτήρια –Αρσενικό).

Και αν για την αγορά οι ιδεολογικοί αναλυτές επικαλούνται την προαιώνια ύπαρξή της, για την κοινοβουλευτική δημοκρατία η σύντομη ζωή της επιτρέπει την ευκολότερη αμφισβήτησή της και ίσως την απόρριψή της. Ένας θεσμός που ομολογημένα χρεοκοπεί καθημερινά σε κάθε εθνική του εκδοχή, που δεν εκπληρώνει ούτε τη θεμελιώδη λειτουργία του, όπως τη νομοθετική, γιατί οι νόμοι που ψηφίζει αντανακλούν κάθε μέρα και λιγότερο τα συμφέροντα των κυριαρχούμενων τάξεων, και που ο χρηματισμός των μελών του θυμίζει πλειστηριασμούς σκλάβων. Η παρακμή των κοινοβουλίων είναι αντίστοιχη με αυτήν της Ρωμαϊκής συγκλήτου στα ύστερα χρόνια της αυτοκρατορίας όταν κάθε λογής ηγεμονίσκοι της εποχής χρημάτιζαν τους Ρωμαίους συγκλητικούς με αναλογίες που θύμιζαν τις αγοραπωλησίες δούλων. Και τότε όπως και πολλούς αιώνες αργότερα, στην εποχή της φεουδαρχίας, με τα ιπποτικά και γαιοκτημονικά συμβούλια οι «σοφοί λαοπλάνοι» του συστήματος υποστήριζαν πως κάθε τι νέο πρέπει να κρατήσει τους θεσμούς που περιέβαλαν το παλιό. Η υποστήριξη αυτών των θέσεων οδήγησε πάντα στο παρελθόν στην επιτάχυνση της κατάρρευσης της κυριαρχίας της εκάστοτε άρχουσας τάξης καθώς οι αποφάσεις αυτών των σωμάτων ακολουθούσε τους αυτοκαταστροφικούς δρόμους που παίρνουν τα κοινοβούλια και σήμερα (βλέπε τις τελευταίες αποφάσεις πριν το ξέσπασμα της Αγγλικής και της Γαλλικής αστικής επανάστασης).

Τέλος, εδώ και πολλά χρόνια και ιδιαίτερα μετά την επιβολή του ευρώ η συμμετοχή των Ευρωπαϊκών κρατών στην Ευρωπαϊκή Ένωση εμφανίζεται από τους φωτισμένους κήρυκες της συστηματικής παραπληροφόρησης ως ένας άλλος μονόδρομος. Κάθε απόφαση ή και πρόταση ακόμα, που αμφισβητεί ή και ανατρέπει αυτήν την πορεία, θεωρείται πράξη εχθρική από την αστική τάξη. Οι υποστηρικτές θέσεων για τη μη ένταξη μιας χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση ή για την αποχώρησή της από αυτήν επιχειρείται να απομονωθούν πολιτικά, ενώ τα ΜΜΕ εξαπολύουν καθημερινούς μύδρους λάσπης εναντίον τους. Παράλληλα παραποιείται το αποδεικτικό υλικό που συσσωρεύεται στην Ευρωπαϊκή Στατιστική Υπηρεσία και αφορά την οικονομική δραστηριότητα. Οι τοπικοί παντογνώστες, μόνιμοι κάτοικοι των τηλεοπτικών παράθυρων, επισείουν τον κίνδυνο του απομονωτισμού της Ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης της κάθε είδους και μορφής φούσκας.

 Σε συνθήκες καπιταλισμού οι υπερεθνικές ολοκληρώσεις  δεν μπορούν να υπερβούν τα στενά όρια εμπορικών ενώσεων μέσα στις οποίες οι εθνικές κυρίαρχες τάξεις των ισχυρών εθνικών κρατών καθορίζουν τους κανόνες της αγοράς προς όφελός τους. Όσο μεγαλώνει η οικονομική κρίση τόσο πιο πιστά και στενά οι αποφάσεις των Βρυξελλών  υπηρετούν τις αστικές τάξεις των «ηγέτιδων δυνάμεων». Έτσι ενώ διαπιστώνεται καθημερινά ότι τα φαινόμενα του κοινωνικού και οικονομικού αδιεξόδου, σε συνθήκες δυνατοτήτων παραγωγής που μπορούν να ικανοποιούν με απίστευτη επάρκεια, για τα ιστορικά δεδομένα, τις ανάγκες των ανθρώπων, αποτελούν την πραγματικότητα που αγκαλιάζει σιγά-σιγά το σύνολο των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι κάθε λογής ντόπιοι και ξένοι κονδυλοφόροι και παρουσιαστές προσπαθούν να μας πείσουν ότι τα λάθη και τα στραβά της ψωροκώσταινας είναι εκείνα που μας οδήγησαν στην κρίση που βιώνουμε. Γιατί αυτή η επιμονή ενώ παρακολουθούμε ζωντανά (τι έκφραση και αυτή) τα ίδια να συμβαίνουν στην Ιρλανδία, στην Πορτογαλία, στην Ισπανία, στην Ιταλία; Μια είναι η εξήγηση που υπακούει στους νόμους της λογικής ανάλυσης: το κοινωνικό και οικονομικό αδιέξοδο υπερβαίνει τα όρια και τις αντοχές του καπιταλιστικού ανοσοποιητικού συστήματος. Οι σύγχρονοι ευγενείς ποτισμένοι με την αυτοκαταστροφική μανία των επικυρίαρχων κάθε ιστορικής εποχής σαδιστικά βασανίζουν όλους τους εργαζόμενους, χωρίς σιγά-σιγά εξαιρέσεις, πνίγοντάς τους στη Αχερουσία λίμνη της παραγωγικής αφθονίας. Πως αλλιώς λοιπόν να χαρακτηρίσουμε την εποχή μας; Ένας μόνο χαρακτηρισμός της ταιριάζει: Εποχή της παρακμής. Τα ιστορικά προηγούμενα δεν αφήνουν περιθώρια για αμφιβολίες.

Αν διαβάσει κανείς με προσοχή την ιστορία των τελευταίων διακοσίων πενήντα χρόνων της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας καθώς και του μακρόσυρτου τέλους των Ευρωπαϊκών φεουδαρχικών καθεστώτων και μοναρχιών παρατηρεί ότι η παρακμή είναι το θεμελιώδες χαρακτηριστικό. Η κυρίαρχη έκφραση της παρακμής ήταν η σταδιακή εγκατάλειψη των αρχών που οδήγησαν στα επιτεύγματα της κάθε εποχής και που συντελέστηκαν στην περίοδο της ακμής των αντίστοιχων κοινωνικο-οικονομικών συστημάτων. Η σταδιακή αυτή εγκατάλειψη συνέβαινε πάντα όταν οι εκμεταλλευτικές σχέσεις της κυρίαρχης τάξης με το λαό άρχιζαν να εμποδίζουν την παραπέρα ανάπτυξη του τελευταίου. Οι κυρίαρχες τάξεις της εποχής σφιχταγκάλιαζαν με μανία εκείνες τις ιδέες και εκείνους τους θεσμούς που κάποτε τις είχαν οδηγήσει στις νίκες και στην πρόοδο ενώ ο μαρασμός και η ανεπάρκειά τους ήταν πια ολοφάνερη. Η εγκατάλειψη των θεμελιακών αρχών σκέψης και πράξης που οδήγησαν στο γενικό μέσο όρο κοινωνικής ανάπτυξης κάθε τρόπου παραγωγής προκειμένου να χρησιμοποιηθούν άλλες που έρχονται από το ξεπερασμένο και μακρινό παρελθόν σηματοδοτεί χωρίς αμφιβολία την είσοδο στην εποχή της παρακμής. Η υιοθέτηση, στην εποχή του αναπτυγμένου καπιταλισμού, αναλυτικών μεθόδων και εργαλείων ανάλυσης μεταφυσικού περιεχομένου, αντιστρατεύεται την επιστημονική και τεχνολογική επανάσταση και λειτουργεί καταστροφικά οδηγώντας στο θάνατο τις κοινωνίες στις οποίες επικρατούν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιας εγκατάλειψης και υιοθέτησης παλαιότερων μοντέλων ανάλυσης σε ευρεία έκταση αποτελεί η στροφή σε μεταφυσικές προσεγγίσεις και η καθολική αμφισβήτηση της έννοιας της προόδου.

Η παρακμή που βιώνουμε είναι καθολική. Τα σπέρματα της νέας κοινωνικής ζωής προβάλλουν μόνο σε εμβρυακή μορφή. Η κυοφορία αλλά και η επιβίωση μετά τη γέννησή τους επιβάλλει την ύπαρξη ριζικά διαφορετικών κοινωνικών συνθηκών. Μέσα σε χώρους όπου παράγονται τα πλέον προηγμένα υλικά και άϋλα αγαθά και τα δημιουργικά, διευθυντικά και εκτελεστικά καθήκοντα παντρεύονται αρμονικά, ενώ ταυτόχρονα τα τελευταία αποτελούν την αναγκαία αλλά και ικανή προϋπόθεση για την επιτυχή αναπαραγωγή τους, αναδεικνύονται εμβρυακές μορφές ανθρώπινης συνεργασίας όπου απαιτείται η απουσία της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο και κάθετων εξουσιαστικών δομών.

Η τεχνική δυνατότητα της μετατόπισης του κέντρου βάρους της υλικής παραγωγής από την ποσότητα στην ποιότητα επιτρέπει την υπέρβαση των εκμεταλλευτικών παραγωγικών σχέσεων καθώς η κύρια παραγωγική δύναμη, ο άνθρωπος, λειτουργεί στις κατάλληλες αντικειμενικές συνθήκες για να ανεβάσει την κοινωνική και ταξική του συνείδηση στο επίπεδο εκείνο που θα του επιτρέψει την κατάργηση της καθεστηκυίας τάξης, δηλαδή της αστικής. Οι επιστημονικές και τεχνολογικές δυνατότητες και προοπτικές προβάλλουν καθημερινά μπροστά μας και ως άλλες σειρήνες ζητούν να τις ακολουθήσουμε στο δρόμο του μέλλοντος. Όμως η υλοποίησή τους δεν είναι συμβατή με την καπιταλιστική εκμετάλλευσή τους. Οι πολυποίκιλες μορφές συνεργατικότητας που επιβάλλει η σημερινή ανάπτυξη του συνόλου των παραγωγικών δυνάμεων των σύγχρονων κοινωνιών δείχνουν ξεκάθαρα αν και σε εμβρυακή μορφή το περιττόν του επιχειρηματία και της επιχειρηματικής δραστηριότητας.

Μια άλλη σαφής απόδειξη της παρακμής με την έννοια της αυτοκαταστροφικότητας είναι η επιμονή των επαϊόντων στο έλλειμμα επιχειρηματικότητας που διατείνονται ότι χαρακτηρίζει τη σύγχρονη ελληνική κοινωνία και στο οποίο αποδίδονται όλες οι ασθένειές της, παιδικές και μη. Βέβαια κανείς δεν μας εξηγεί γιατί τα αποτελέσματα είναι ίδια με τα δικά μας εκεί που αυτή άνθησε και μάλιστα εξόχως σωστά όπως οι ίδιοι έλεγαν μόλις πριν λίγα χρόνια, βλέπε Ιρλανδία, Πορτογαλία, Ισπανία κλπ. Είναι ατέλειωτα τα παραδείγματα που μαρτυρούν την παρακμή του αστικού κόσμου. Είναι εποχή σήψης, παραλογισμού, και αναντιστοιχίας του εμβρυακού κοινωνικού δυναμικού και της ταξικής εκμεταλλευτικής κυριαρχίας. Μέσα στο καζάνι της παρακμής επιχειρούν οι αστοί δυνάστες μας να βυθίσουν όλους τους εργαζόμενους, όλους μας. Κάθε τι θνησιγενές βαφτίζεται αιώνιο. Κάθε τι ξεπερασμένο και από τον ίδιο τον καπιταλισμό στο απόγειό του επιχειρείται να παρουσιαστεί ως αναγκαία προϋπόθεση για το ξεπέρασμα της κρίσης. Η επιστροφή στις θεμελιώδεις αξίες της αγοράς, του κοινοβουλευτισμού και του σύγχρονου Ρωμαϊκού παζαριού, βλέπε Ευρωπαϊκή Ένωση, αναγορεύεται σε κατάλληλο φάρμακο για πάσα νόσο. Έτσι η παρακμή και το τέλος ενός τρόπου παραγωγής που έδωσε στην κοινωνία ότι είχε να δώσει εκδηλώνεται με την αυτοκαταστροφική δεινότητά του. Τα σύγχρονα όπλα παρέχουν τις προϋποθέσεις για να οδηγηθούμε στο τελικό στάδιο της αυτοκαταστροφής, τον πόλεμο με περισσότερες πιθανότητες επιτυχίας από κάθε άλλη φορά στην ιστορία.

Η είσοδος σε αυτό το τελευταίο στάδιο έχει ήδη αρχίσει και ο ρυθμός που βαδίζουμε προς τα έσχατα όρια της κοινωνικής παρακμής αυξάνεται σταθερά. Πορεία σωτηρίας με ριζική αλλαγή πλεύσης υπάρχει. Γνωρίζουμε τι δεν χρειάζεται πια: η αγορά, η αστική τάξη και ο θεσμός της ιδιοκτησίας που τις παντρεύει. Γνωρίζουμε τι πρέπει να βάλουμε στη θέση της πρώτης: το δημιουργικό σχεδιασμό της μικρής κλίμακας που εξασφαλίζει τη διαλεκτική σχέση της χρηστικότητας με την αναγκαιότητα ενώ επιτρέπει τη συνειδητή κατανόηση της τελευταίας. Γνωρίζουμε τι πρέπει να κάνουμε με την τάξη που εκπροσωπεί την αγορά: να την αφομοιώσουμε μέσα στις μεγάλες μάζες των εργαζομένων στερώντας της κάθε μέσο να επανέλθει στην εξουσία. Τέλος γνωρίζουμε τι πρέπει να κάνουμε για να τα πετύχουμε και τα δύο. Να οργανωθούμε και να πιστέψουμε για μια φορά ακόμα ότι η προσπάθεια για το καλύτερο δεν είναι ο εχθρός του καλού, όπως λέει η σύγχρονη μυθολογία, αλλά η εγγύηση αποφυγής της εγγενούς τάσης του τελευταίου για αυτοκαταστροφή όταν διακόπτεται η ελικοειδής ανέλιξή του. Το όραμα και η προσπάθεια να χτίσουμε έναν καλύτερο κόσμο είναι τα μοναδικά αντισώματα στην αυτοκαταστροφική δεινότητα της αστικής παρακμής.

Κωνσταντίνος ο Άκτητος