Η αρχική εκδοχή των τραγουδιών "Μαλαματένια λόγια" και "Τα λόγια και τα χρόνια"

Τα "Μουσικά Προάστια" παρουσιάζουν την αρχική εκδοχή δύο μεγάλων τραγουδιών του Μάνου Ελευθερίου: "Μαλαματένια λόγια" και "Τα λόγια και τα χρόνια". Αυτή η εκδοχή βρίσκεται στον ποιητικό τόμο "Μαθήματα Μουσικής - Τα Ξόρκια" (β' έκδοση - η α' έκδοση εκτός εμπορίου), σε μία εμβόλιμη ενότητα με τίτλο "Απ' τα τραγούδια". Ο τόμος κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ύψιλον το 1980, έξι χρόνια μετά την κυκλοφορία της "Θητείας". Ο Ελευθερίου αντιμετώπισε με περίσσεια έκπληξη την ανάσυρση των σχετικών ντοκουμέντων, γεγονός απολύτως φυσιολογικό ύστερα από 40 περίπου χρόνια από τότε που γράφτηκαν! Όμως, μας διαβεβαίωσε ότι τα τραγούδια δόθηκαν έτσι, όπως παρατίθενται εδώ, στον Γιάννη Μαρκόπουλο εξ αρχής, δεν ξαναγράφτηκαν δηλαδή από τον ποιητή μετά τη μελοποίησή τους. Απλώς, ο Μαρκόπουλος χρησιμοποιώντας τη διακριτική ευχέρεια που κάθε συνθέτης απολαμβάνει επί του στιχουργικού υλικού του, τροποποίησε τη δομή και το περιεχόμενο των δύο αυτών τραγουδιών.

Για τη διευκόλυνση των αναγνωστών, έχουν τονιστεί με μαύρο χρώμα οι στροφές που δεν συμπεριλήφθηκαν στη μελοποιημένη εκδοχή, ενώ θα βρείτε διάσπαρτες λέξεις και φράσεις που τελικά άλλαξαν κατά την πορεία προς το στούντιο. Όπως υπενθυμίζει και ο Χρήστος Α. Μιχαήλ, οι τρεις τελευταίες στροφές από "Τα λόγια και τα χρόνια" τροφοδότησαν το τραγούδι "Τη δόξα των ανθρώπων", πάλι από τη Θητεία. Επίσης, στα "Μαλαματένια λόγια" παρουσιάζεται εντελώς διαφορετική η σειρά των στροφών. Με άλλα λόγια, μιλάμε για δύο διαφορετικά τραγούδια, σε σχέση με αυτά που τραγουδήθηκαν από γενιές και γενιές. Αν υποθέσουμε ότι τα "Μαλαματένια λόγια" και "Τα λόγια και τα χρόνια" συν-έγραψαν, μαζί με άλλα, την ιστορία του ελληνικού τραγουδιού, τότε αυτή η ιστορία ξαναγράφεται με την νέα, αρχική εκδοχή τους. Η μελέτη όμως των ποιητικών φορτίων και των προσωπικών και κοινωνικών συνθηκών που τα γέννησαν συνεχίζεται, καθώς αυτά εξακολουθούν και διατηρούν τη διαχρονικότητά τους.

ηρ.οικ.

-----

ΜΑΛΑΜΑΤΕΝΙΑ ΛΟΓΙΑ

ποίηση: Μάνος Ελευθερίου

Μαλαματένια λόγια στο μαντίλι
τα βρήκα στο σεργιάνι μου προχτές.
Τ' αλφαβητάρι πάνω στο τριφύλλι
σου μάθαινε το αύριο και το χτες
μα εγώ περνούσα τη στερνή την Πύλη
με του καιρού δεμένος τις κλωστές.

Ζητούσα τα μεγάλα τα κυνήγια
κι όπως δεν ήμουν μάγκας και νταής
περνούσα τα δικά σου δικαστήρια,
αφού στον άδη μέσα θα με βρεις
να με δικάσεις πάλι με μαρτύρια
και σαν κακούργο να με τιμωρείς.

Τ' αηδόνια σε χτικιάσανε στην Τροία
που στράγγιξες χαμένα μια γενιά.
Καλύτερα να σ' έλεγαν Μαρία
και να ‘σουν ράφτρα μες στην Κοκκινιά,
κι όχι να ζεις μ' αυτή την συμμορία
και να μην ξέρεις τ' άστρο του φονιά.

Με δέσαν στα Στενά και στους Κανόνες
και ξημερώνοντας Παρασκευή
τοξότες, φάλαγγες και λεγεώνες
με πήραν και με βαλαν σε κλουβί
και στα υπόγεια ζάρια τους αιώνες
παιχνίδι παίζουν οι αργυραμοιβοί.

Γυρίσανε πολλοί σημαδεμένοι
απ' του καιρού την άγρια πληρωμή.
Στο μεσοστράτι τέσσερις ανέμοι
τους πήραν για σεργιάνι μια στιγμή
και βρήκανε τη φλόγα που δεν τρέμει
και το μαράζι δίχως αφορμή.

Και σαν τους άλλους χάθηκαν κι εκείνοι
τους βρήκαν να γαβγίζουν στα μισά.
Κι απ' το παλιό μαρτύριο να 'χει μείνει
ένα σκυλί τη νύχτα που διψά,
γυναίκες στη γωνιά μ' ασετυλίνη
παραμιλούν στην ακροθαλασσιά.

Του κόσμου ποιος το λύνει το κουβάρι
ποιος είναι καπετάνιος στα βουνά;
Ποιος δίνει την αγάπη και τη χάρη
και στις μυρτιές του άδη σεργιανά;
Μαλαματένια λόγια στο χορτάρι
ποιος βρίσκει για την άλλη τη γενιά;

Και στ' ανοιχτά του κόσμου τα καμιόνια
θα ξεφορτώνουν στην Καισαριανή
Πως έγινε με τούτο τον αιώνα
και γύρισε καπάκι η ζωή;
Πως το ‘φερε η μοίρα και τα χρόνια
να μην ακούσεις έναν ποιητή;

Τα δίχτυα που είχα ρίξει στο σκοτάδι

τα φέραν καταπάνω μου οι καιροί.

Κι είδα τις έξι βρύσες μου σημάδι

ληστές να τις φυλούν και θυρωροί.

Χρυσά κυπαρισσόμηλα στον άδη

και που κανείς ποτέ δεν ιστορεί.

-------- 

ΤΑ ΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

ποίηση: Μάνος Ελευθερίου

Τα λόγια και τα χρόνια τα χαμένα
και τους καημούς που σκέπασε καπνός
η ξενιτιά τα βρήκε αδερφωμένα.
Κι οι ξαφνικές χαρές που ήρθαν για μένα
ήταν σε δάσος μαύρο κεραυνός
κι οι λογισμοί που μπόρεσα για σένα.

Και σου μιλώ σ' αυλές και σε μπαλκόνια
και σε χαμένους κήπους του θεού.
Κι όλο, θαρρώ, πως έρχονται τ' αηδόνια
με τα χαμένα λόγια και τα χρόνια,
εκεί που πρώτα ήσουνα παντού
και τώρα μες στο κρύο και τα χιόνια

Η μοίρα κι ο καιρός το 'χαν ορίσει
στον κόσμο αυτό να ρίξω πετονιά
κι η νύχτα χίλια χρόνια να γυρίσει.
Στο τέλος της γιορτής να τραγουδήσει
αυτός που δεν εγνώρισε γενιά
και του λαού την πόρτα να χτυπήσει.

Δεν ήτανε ρολόι σταματημένο
σε ρημαγμένο κι άδειο σπιτικό
οι δρόμοι που με πήραν και προσμένω.
Τα λόγια που δεν ξέρω σου τα δένω
με τους ανθρώπους που είδαν φονικό
και το 'χουν στ' όνομά τους κεντημένο.

Αυτός που σπέρνει δάκρυα και πόνο
θερίζει την αυγή θανατικό.
Μαύρα πουλιά τού δείχνουνε το δρόμο
κι έχει κρυφή πληγή κοντά στον ώμο,
σημάδι μυστικό απ’ το κακό
πως ξέφυγε απ' ανθρώπους κι από νόμο.

Τη δόξα των ανθρώπων δε γυρίζω

στης πέτρας την παλιά τη συλλογή.

Κι άλλο απ’ το μαύρο χόρτο δεν γνωρίζω

παρά μονάχα σκέφτομαι κι ελπίζω

ποια λόγια θα περάσουν την πληγή

και τι θα ξεχαστεί μ’ αυτά που χτίζω.

Όσοι θα βρουν το φως να λιγοστεύει

και την καρδιά κρεμάσουν σε κλαδί

κοντά σε μια φωτιά που ζωντανεύει,

στην όχθη που τον άνθρωπο παλεύει

το μαύρο φως και θέλει να τον δει

και στα μαλλιά του αγέρας να σαλεύει,

Σ’ αυτούς η μοναξιά κι η λησμοσύνη

κι η πέτρα δίχως χώμα και νερό.

Γι’ αυτούς μέσα στον ύπνο τους θα μείνει

τ’ αηδόνι και το πλοίο ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ

με δυο χιλιάδες φόρτωμα πικρό

στο γέλιο των κυμάτων που σ’ αφήνει.