Οι νεκροί ως άλλοθι

ΟΙ ΝΕΚΡΟΙ ΩΣ ΑΛΛΟΘΙ

«κι αν όλα βγουν αληθινά / δεν θα χαρώ ούτε θα κλάψω / και δεν θα πω στο είχα πει / δεν ξέρω πώς ούτε γιατί…»

(«Οι μέρες που δικάζουν», Οδυσσέας Ιωάννου)

Η καύση των νεκρών είναι μία θαυμάσια ιδέα. Όχι μόνο η κυριολεκτική, αλλά και η μεταφορική. Οι νεκροί πρέπει να καίγονται, να μπαίνουν στην πυρά, να μετουσιώνονται βίαια σε κάτι άλλο, να χωνεύονται, να εμπεδώνονται σιωπηρά, απόμακρα, χωρίς φανφάρες και επικλήσεις απωλειών. Δεν αναφέρομαι φυσικά στους κοντινούς μας ανθρώπους, και στις ανοιχτές πληγές, τις ορθάνοιχτες φλέβες που αφήνουν φεύγοντας. Αναφέρομαι στους συλλογικούς μας, κοινούς νεκρούς, των οποίων η απώλεια συνιστά είδηση. Ολοένα και εντονότερα παρακολουθούμε τον δεύτερο βίο αυτών των νεκρών, ως προφάσεων, στα χέρια των ζωντανών.

Δεν είναι απλό πράγμα οι νεκροί. Η διαχείρισή τους από τους ζωντανούς συνιστούσε ανέκαθεν ένα ζήτημα βαθιά πολιτικό, κρίσιμο για την αναπαραγωγή της υλικής και ιδεατής πραγματικότητας. Ο Κάρλ Μαρξ γράφει το 1852 στη «18^η Μπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη» ότι «η παράδοση όλων των νεκρών γενεών βαραίνει σαν εφιάλτης στα μυαλά των ζωντανών». Αλλά αν για κάποιους οι νεκροί είναι εφιάλτης, για άλλους είναι και άλλοθι.

Ελάτε στα δικά μας, εν συντομία. Αριστερές γαρνιτούρες του συστήματος καταπιάνονται με τον Άσιμο και τη Γώγου. Τον Σημίτη τον θυμάμαι σαν τώρα, μπροστά μου, να προλογίζει συνέδριο για τον Νίκο Πουλαντζά. Και κάθε Νοέμβρη όλοι σπρώχνονται να καταθέσουν στεφάνι στο μνημείο των νεκρών του Πολυτεχνείου. Μπορεί η ιστορία να μας τελείωσε, αλλά τους νεκρούς της δε λέμε να τους αφήσουμε σε ησυχία.

Ο Καμπανέλλης πέθανε καμιά 500αριά φορές πριν πεθάνει. Ο Ρασούλης θα διαβάζει από εκεί ψηλά αυτά που γράφτηκαν μέσα σε μια-δυο βδομάδες για πάρτη του και που δεν είχαν γραφτεί για τον ίδιο επί σαράντα χρόνια ακατάσχετης δημιουργίας, και θα γελά.  Άλλο όμως να είσαι κρατούμενος στο Μπέλσεν και στο Μαουτχάουζεν, και άλλο να κρατάς αγκαλιά το πληκτρολόγιο στο σαλονάκι σου. Άλλο να παίζεις τη ζωή σου κορώνα-γράμματα και να καίγεσαι αυτοκαταστρεφόμενος σαν σούπερ-νόβα, κι άλλο να ζεις μια ζωή έτοιμη, σαν ρούχο φρεσκοσιδερωμένο, ατσαλάκωτο, γράφοντας και μιλώντας για αστέρια και ρομάντζες πασπαλισμένες με όλα όσα δεν τολμάς να κάνεις, αλλά νομίζεις ότι τα κάνεις μνημονεύοντας όσους πραγματικά τα έκαναν.

Δεν χρειάζεται άλλος Καζαντζίδης από εκείνους που έχτισαν καριέρες ποδοπατώντας ό,τι τέλος πάντων αυτός εξέφρασε. Δεν υπάρχει λόγος για Ρασούλη σε ιλουστρασιόν χαρτί. Δεν αρκεί ο διαμεσολαβημένος Χατζιδάκις του έρωτα, από τους ανέραστους. Δεν πείθει η τζάμπα αριστεροφροσύνη που ψάχνει να (καλο)πιαστεί υμνολογώντας τους βίους αγίων. Η ομορφιά κοστίζει, δεν αγοράζεται με παζάρια. Εδώ κρίνονται όλα, σε χρόνο ενεστώτα, και σε πρώτο ή δεύτερο ενικό. Εγώ κι εσύ, τι έκανες, τι έκανα, τι κάναμε και τι κάνουμε; Όχι αυτός, όχι αυτή, ο μεγάλος και η μεγάλη. Αυτοί πρόλαβαν, πριν μας αφήσουν. Εσύ θα προλάβεις; Και τι ακριβώς υπάρχει για να προλάβεις;

Σημαίνει αυτό ότι δεν πρέπει να τιμούμε και να υπενθυμίζουμε τους νεκρούς μας; Σημαίνει ότι δεν πρέπει να φωτίζουμε το πέρασμά και το φευγιό τους; Όχι βέβαια! Η ιστορική μνήμη είναι το ακριβό μας όπλο κόντρα στην εξουσία και στον καιρό, και ιστορική μνήμη δίχως τη μνήμη των νεκρών δεν υπάρχει. Σημαίνει, απλά, ότι δεν πρέπει να τους ταυτίζουμε τους νεκρούς με τη δική μας παρουσία, με τις δικές μας ελλείψεις, με τη δική μας βασανιστική, ακατανόμαστη μικρότητα. Δεν είναι συνέχειά μας οι νεκροί, δεν είναι προέκταση της ανεπάρκειάς μας, δεν είναι υποκατάστατο, δεν είναι μικροαστική ονείρωξη ούτε μπίζνα με άποψη. Οι νεκροί προσφέρονται για πράξη, για λόγο και έργο· όχι για άλλοθι.

ηρ.οικ.