Επί το έργον: Ο Νίκος Μαμαγκάκης για τον Νίκο Μαμαγκάκη

Ο Νίκος Μαμαγκάκης γράφει για δέκα δίσκους του

(δημοσιεύτηκε στο www.musicpaper.gr)

Μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας εξελίσσεται ένα μείζον καλλιτεχνικό γεγονός: ο Νίκος Μαμαγκάκης, ένας από τους μεγαλύτερους εν ζωή έλληνες συνθέτες, εκδίδει το σύνολο του έργου του σε 70 δίσκους ακτίνας από τις εκδόσεις «Ιδαία». Περιλαμβάνονται έργα ήδη δισκογραφημένα, σε αναθεωρημένες ενορχηστρώσεις και ερμηνείες, και πλήθος άλλων που κυκλοφορούν για πρώτη φορά. Αναγνωρίζοντας τη σημασία αυτής της προσπάθειας, του ζητήσαμε να μας μιλήσει για δέκα έργα, αντιπροσωπευτικά του συνόλου. Ο Μαμαγκάκης μας παρέπεμψε ευγενικά στα κείμενα που συνέταξε για τα cd, τα οποία και παραθέτουμε με την άδειά του. Συνειδητά αφήσαμε εκτός αφιερώματος τα «Τραγούδια της Παράδεισος», ένα ιδιόμορφο έργο που θα παρουσιάσουμε μελλοντικά σε ξεχωριστή αναφορά.

ηρ.οικ.

-----

ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΜΠΕΛΟΓΙΑΝΝΗ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΛΛΗΣ ΠΑΠΠΑ

Έζησα την υπόθεση Μπελογιάννη από κοντά, κυνηγημένος από ασφαλίτες (αδερφό κομμουνιστή στη Μακρόνησο), με μια δραματική περιρρέουσα ηχητική ατμόσφαιρα από τα διάφορα πικ-απ που παίζανε τις επιτυχίες της άνθησης του ρεμπέτικου και που σ’ όλη τη διάρκεια της δίκης αυτής αλλά και γενικότερα της τραγικής εποχής εκείνης, ακουγόντανε σαν ασταμάτητα μοιρολόγια ειδικά γραμμένα για τις περιστάσεις αυτές. Διαβάζοντας τελευταία την ποίηση της Έλλης Παππά και τα «Γράμματα στο γιο μου», εντελώς αυθόρμητα άρχισα να τα μελοποιώ. Παράλληλα η φιλόλογος Μαρία Παχνιστή κορφολόγησε από το βιβλίο «Γράμματα στο γιο μου» και από τα ποιήματα «Δουλειά της φυλακής» ένα μικρό λιμπρέτο που διαβάζει η Σαβίνα Γιαννάτου πάνω σε λαϊκότροπες παραλλαγές για πιάνο. Στα ενδιάμεσα κυριαρχεί η μικρή ρεμπέτικη σουίτα για οχτώ όργανα και όλο αυτό διανθίζεται με έντεκα τραγούδια που τραγουδούν η Σαβίνα Γιαννάτου, ο Τάσης Χριστογιαννόπουλος, η Ειρήνη Δερέμπεη και ο Παναγιώτης Παπαϊωάννου. Θα μπορούσα να πω πολλά για το ηχούργημα αυτό, όμως νομίζω ότι τα είπα με την μουσική. Θέλω όμως να πω ότι ηχογραφώντας το έργο η Σαβίνα Γιαννάτου δεν άντεξε και κάποια στιγμή ξέσπασε σε δάκρυα διαβάζοντας και τραγουδώντας αυτή την εκπληκτική ιστορία των δύο αυτών ανθρώπων που για μένα είναι από τα σημαντικότερα πλάσματα που γέννησε αυτός ο τόπος.

ΑΟΡΑΤΟΣ ΘΙΑΣΟΣ

Το πρώτο μου ενσυνείδητο τραγουδιστικό μου σκαρίφημα ήταν το ποίημα «Εν τω μηνί αθύρι» του Κ.Π. Καβάφη, ακριβώς πριν πενήντα χρόνια (1957) στο πρώτο χρόνο της σπουδής μου στην Ακαδημία του Μονάχου και το οποίο δυστυχώς δεν περιλαμβάνεται σ’ αυτή την εργασία. Έκτοτε η ποίηση του Καβάφη και η πρόθεσή μου για μια σύνθεση πάνω στη ποίηση αυτή υπέφωσκε μέχρι που πριν μια τετραετία άρχισα να δουλεύω πάνω στα 24 τραγούδια αυτά. Κινήθηκα σε δύο άξονες. Στην καθαρή μελοποιία, με ό,τι αυτή συνεπάγεται, που όμως εμένα δεν με ικανοποιούσε πλήρως επειδή συνήθως η μελοποιημένη ποίηση αδικεί τον λόγο και την κατανόησή του. Γι’ αυτό προσπάθησα να συνθέσω περιοδικά και με όση μπορούσα καλύτερη άρθρωση μια παράλληλη ομιλούμενη μελωδία έτσι που ο σπουδαίος καβαφικός λόγος ν’ ακούγεται και να κατανοείται στην πλήρη μεγαλοσύνη του. Όμως και πάλι μου ’λειπε κάτι. Τα περισσότερα ποιήματα του Καβάφη είναι ηδονιστικά - κατά την έκφραση του Δημήτρη Μητρόπουλου. Η γλώσσα όμως που διαλέγει ο Κ.Π. Καβάφης τις περισσότερες φορές δεν συνάδει με τις καυτές ατμόσφαιρες των ποιημάτων του. Επομένως μου ’λειπε η ατμόσφαιρα των χώρων που βίωσε και γενικά το ηχητικό περιβάλλον όπως εγώ το φανταζόμουν. Γι’ αυτό προσέφυγα σε μια απλή λύση. Δημιούργησα μια ανατολίτικη ατμόσφαιρα, μια φανταστική Αλεξανδρινή ηχητικότητα, στοιχείο που κατά τη γνώμη μου δεν είχε χρησιμοποιηθεί από τους μελοποιημένους καβαφικούς στίχους.

ΝΕΑ ΕΚΔΡΟΜΗ

Στο Γεράσιμο Μηλιαρέση αφιερώνω την «Εκδρομή» αυτή για να την ακούει στην αιώνια εκδρομή που έχει πάει. Είναι έργο εξομολογητικό και αναφέρομαι στην Νέα Εκδρομή, γραμμένο για την Έλενα Παπανδρέου το ‘ 86 στην Αγγλία, και όχι στη μουσική της ταινίας του Τάκη Καννελόπουλου. Ο Γεράσιμος Μηλιαρέσης την εποχή εκείνη είχε ουσιαστική συμμετοχή στο στήσιμο και την εκτέλεση της Εκδρομής. Τον καιρό εκείνο ήταν σχεδόν ακατόρθωτο στην Ελλάδα να βρεθούν πάνω από 3 κιθαριστές που θα μπορούσαν να παίξουν το έργο αυτό. (Γεράσιμος Μηλιαρέσης, Δημήτρης Φάμπας, και ο αείμνηστος παιδαγωγός, κιθαριστής και άνθρωπος, πρωτοπόρος Χαράλαμπος Εκμετζόγλου). Αιωνία σου η μνήμη παλιέ μου φίλε Μάκη...

ΚΡΗΤH - ΜΕΓΑΛΟ ΟΡΑΤΟΡΙΟ ΤΩΝ ΧΡΟΝΙΚΩΝ

Είναι το πιο διεξοδικό μου έργο για την Κρήτη και βασίζεται πάνω σε κείμενα που απηχούν την προϊστορία (μυθολογία), την αρχαιότητα, την βυζαντινή περίοδο, την ενετοκρατία,  την τουρκοκρατία και τον πόλεμο με τους Γερμανούς-εξού και ο τίτλος. Μουσικά είναι μια ηχητική πανσπερμία από τραγούδια της πιο απλής μορφής μέχρι ηχητικότητες πολύ περισπούδαστες.

ΚΕΝΤΡΟ ΔΙΕΡΧΟΜΕΝΩΝ

Τα τραγούδια αυτά γράφτηκαν σε συνεργασία με τον πολυαγαπημένο μου φίλο Γ. Ιωάννου, μια συνεργασία που θα θυμάμαι πάντα με ευγνωμοσύνη, πράγμα που θεωρώ ότι έπαιξε μεγάλο ρόλο στο αποτέλεσμα και την επιτυχία τη προσπάθειας αυτής. Ο Γεωργουσόπουλος έγραψε ότι είναι από τα καλύτερα τραγούδια που γράφτηκαν στην Ελλάδα τα τελευταία 50 χρόνια. Η δουλειά αυτή θεωρείται καινοτομία από ορισμένους μουσικολόγους όπως ο Λάμπρος Λιάβας σ’ ότι αφορά την εναρμόνιση τους που δεν έγινε με το συνήθη τρόπο (κλασσική αρμονία).

ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ

Τα Μυστικά Τραγούδια γράφτηκαν δέκα χρόνια μετά το Κέντρο Διερχομένων. Οι στίχοι είναι παραγγελία δική μου στον ποιητή Μιχάλη Γκανά. Από μουσικής απόψεως ήθελα να είναι μια προέκταση και εξέλιξη των μέσων που μεταχειρίστηκα στο Κέντρο. Τα τραγούδια έχουν μια πρωτιά, γιατί τα τραγούδησε για πρώτη φορά η Μελίνα Κανά, που ξεκίνησε την καριέρα της με αυτά και θέλω ακόμα με υπερηφάνεια να προσθέσω ότι αγαπήθηκαν πολύ από τον Μάνο Χατζιδάκι και ότι ενταφιάστηκαν κυριολεκτικά από αυτούς που τα πρωτοκυκλοφόρησαν.

ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΣ

Είναι το πρώτο μου έργο που κυκλοφόρησε σε δίσκο και είχε λαϊκή απήχηση. Δεν βασίζεται στο επαναληπτικό μοτίβο των 5/8, που έχει γεννήσει η αέναη εκφορά του δεκαπεντασύλλαβου του Ερωτόκριτου και που παίζεται και τραγουδιέται από τους παραδοσιακούς μουσικούς της Κρήτης. (Είναι αμιγώς παραδοσιακό και δεν ανήκει σε επώνυμο δημιουργό). Εγώ δανείστηκα μόνο το άρωμά του, δεν το έχω μεταχειριστεί ούτε μια φορά αυτούσια, αντίθετα έχω επινοήσει ένα πλήθος από νέα μοντέλα (παραλλαγές) πάνω στους δεκαπεντασύλλαβους στίχους. Σ' αυτή την εκδοχή που την θεωρώ και την πιο επιτυχή το έργο έχει ανανεωθεί εκ βάθρων. Στο αρχικό και πολύ σπουδαίο λιμπρέτο του Παναγιώτη Μουλλά μουσικές και μορφολογικές ανάγκες μ' έκαναν να προσθέσω πολλά νέα κομμάτια. Ο Γ. Σεφέρης στα «Ημερολόγια του ‘64» ονομάζει όαση μια Τετάρτη που άκουσε στο σπίτι του Δοξιάδη τον Ερωτόκριτο μου αυτό,  για τρεις φωνές και πέντε όργανα και σε ένα μπιλιέτο που μου ‘στειλε μου λέει «Μαμαγκάκη, το έργο σου είναι γραμμένο με γνώση και με τρόπο». Ο πολύ μεγάλος φιλόλογος, καθηγητής Στυλιανός Αλεξίου στον πρόλογό του για τον Ερωτόκριτο αναφέρει τη μπαλάντα για τρεις φωνές και πέντε όργανα καθώς και την όπερα Ερωτόκριτος - Αρετούσα το 1985 σαν τα μοναδικά μουσικά επιτεύγματα γύρω από τον Ερωτόκριτο στους τέσσερις αιώνες ζωής του έργου.

HEIMAT

Έργο ζωής, λειτούργησα ολοκληρωτικά ως συνθέτης και όχι μόνο ως κινηματογραφικός, έγραψα όλων των ειδών τις μουσικές, χωρίς περιορισμούς και συμβιβασμούς και για τις ανάγκες των films (56 ώρες, ίσως το μεγαλύτερο film του ανθρώπου) συνέθεσα έναν αριθμό έργων αυτόνομων που τα κατατάσσω αβίαστα στα πιο επιτυχημένα μου έργα. Από την μουσική του φιλμ αυτού επέλεξα έναν μεγάλο αριθμό από μουσικές, τις ανασυνέθεσα, τις ενορχήστρωσα και τις ηχογράφησα εκ νέου και τις παραθέτω σ' αυτά τα δύο cd. Από τα περισσότερα κομμάτια που έχω σε αυτά τα cd δεν χρησιμοποιήθηκαν από την παραγωγή, για λόγους που μόνο αυτή γνωρίζει. Ακούγοντάς τα αργότερα με απόσταση δύο δεκαετιών βρίσκω ότι είναι άξια ακρόασης. Αποφάσισα δε να αφιερώσω αυτά τα cd στον συνθέτη Elliot Goldenthal, που χωρίς να τον γνωρίζω απ’ την μακρινή Αμερική έπλεξε το εγκώμιό μου και τον ευχαριστώ γι’ αυτό. Σ’ αυτά τα cds  δεν υπάρχει ούτε ένα κομμάτι που να ‘ναι όπως στα films I,II,III ή στα cds  άλλης εταιρίας. Όλες οι συνθέσεις εδώ είναι αναβαθμισμένες με νέες ενορχηστρώσεις, νέες ηχογραφήσεις και γενικά όλα παραλλαγμένα. Επομένως έγραψα εξ’ υπαρχής και τις παρτιτούρες.

ΕΑΡΙΝΗ ΣΥΜΦΩΝΙΑ

Αφιερωμένη στον Μάνο Χατζιδάκι, το πιο ερωτικό ποίημα της νεοελληνικής γλώσσας κατά τη γνώμη μου. Απαιτεί δεξιοτεχνία κιθαριστική και φωνητική (είναι γραμμένο για την Έλενα Παπανδρέου και τον Τάση Χριστογιαννόπουλο) και είναι από τις μουσικές που αγαπώ και πιστεύω πολύ ,πράγμα που δεν το συνηθίζω και πολύ. Στη νέα εκτέλεση αφαιρέθηκε ένα κομμάτι και χωρίς άλλη επέμβαση ο Τάσης Χριστογιαννόπουλος ξανατραγούδησε με κατά την γνώμη μου τελειότητα την Εαρινή Συμφωνία και η άψογη ερμηνεία του μοναδικού γυναικείου τραγουδιού από την σπουδαία τραγουδίστρια και νέα φίλη μου Χαρά Κεφαλά .Θα θελα να πιστεύω ότι η Εαρινή Συμφωνία θα απασχολήσει μελλοντικά κιθαριστές και τραγουδιστές. Ο Δημήτρης Κοτρωνάκης που έχει τον ρόλο της κιθάρας στάθηκε στο ύψος του. Από μουσικής απόψεως το θεωρώ προχωρημένο και ίσως το μόνο έργο που έχει γραφτεί εξ αρχής για κιθάρα και φωνή.

ΜΕΓΑ ΟΡΑΤΟΡΙΟ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Η αρχή έγινε πριν από πολλά χρόνια (’70) με - κάτω από άθλιες συνθήκες (δικτατορία) - παραγγελία ενός διαφημιστή για να διανέμεται δωρεάν σε πελάτες, εκχωρήθηκε στην ESSO PAPAS και πουλιόταν στα βενζινάδικα κατά χιλιάδες, χωρίς να συμφωνήσω εγώ και να μου αποδίδονται τα δικαιώματα μου. Απ’ αυτό το έργο ελάχιστα ή και καθόλου ψήγματα και στοιχεία είναι η αφετηρία του νέου αυτού έργου. Εδώ και 3 χρόνια έχω αρχίσει να το δουλεύω συλλέγοντας μεθοδικά κείμενα, ηχητικότητες, νέες προσθήκες όπως Ρήγα, Κάλβο και Σολωμό για να καταλήξω στην μορφή που παρουσιάζεται στα δύο αυτά cd. Μετά την διαμόρφωση του λιμπρέτου από μένα ο φιλόλογος Κ. Παπακυριακού επιθεώρησε και πρότεινε διάφορες βελτιώσεις. Άλλες έγιναν κι άλλες όχι επειδή ένα ορατόριο είναι καταρχήν ένα μουσικό έργο και μετά οτιδήποτε άλλο. Ο βερμπαλιστικός τίτλος του αρμόζει κατά την γνώμη μου στην επική φύση του ποιητή Μακρυγιάννη που μετά την ανάγνωση του συγκλονιστικού πρωταρχικού κειμένου αυτό που υποβόσκει στο μυαλό του αναγνώστη είναι πως δεν υπάρχει κανένας βερμπαλισμός και ότι το κείμενο απηχεί εκατό τοις εκατό την αλήθεια.

Πηγή: Μusicpaper.gr