Συνέντευξη με τον Στέφανο Ρόκο

Στέφανος Ρόκος

Πλάθοντας κοσμο-καταφύγια ανάμεσα στον τρόμο και το ρομάντζο

Τη συνέντευξη έλαβε ο Ηρακλής Οικονόμου
(Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΜΕΤΡΟΝΟΜΟΣ, Ιανουάριος-Μάρτιος 2011).

Πώς θα σας φαινόταν εάν ένας δίσκος συγκέντρωνε μουσικές δημιουργίες των Αρλέτα, Μανώλη Αγγελάκη, Φοίβο Δεληβοριά, Κόρε. Ύδρο, Bokomolech, Interstellar Overdrive, Last Drive, Sigmatropic, Zita Swoon, Rudy Trouve, Maxon Blewitt, S.W.A.N., Nunee & The Sad Beeds, Piney Gir, Bobby Conn, The Fiery Furnaces, Beautiful People με Carla Torgerson, και Krista Muir; Πώς θα σας φαινόταν εάν αυτός ο δίσκος έφερε τον τίτλο «Τρόμος και Ρομάντζο σε Έναν Άλλον Πλανήτη» αντικαθιστώντας τον κατάλογο μιας ομώνυμης εικαστικής έκθεσης; Και πώς θα σας φαινόταν εάν όλο αυτό το σύνθετο συλλογικό εγχείρημα αποτελούσε σύλληψη ενός μόνο ανθρώπου, ενός ζωγράφου; Τον γνωρίσαμε ως κορυφαίο εκπρόσωπο μιας νεότερης γενιάς εργατών του εικαστικού εξωφύλλου δίσκων. Πλέον, τον υποδεχόμαστε και ως μουσικό παραγωγό. Τιμώντας τα δεκάχρονα του «Μετρονόμου», φιλοτέχνησε το εξώφυλλο του τεύχους που κρατάτε στα χέρια σας. Και τιμώντας τη δική του δημιουργική πορεία, προσεγγίσαμε εδώ το έργο και το λόγο του. Ο κύριος Στέφανος Ρόκος!

Cd αντί καταλόγου· αν μη τι άλλο, πρωτότυπο. Με ποιο σκεπτικό πήρατε αυτή την πρωτοβουλία;

Στις εκθέσεις στις Αίθουσες Τέχνης είθισται να τυπώνεται ένα τρίπτυχο ή ένας κατάλογος με τα έργα του καλλιτέχνη. Ακολουθώ κι εγώ αυτή τη συνήθεια όσο καιρό εκθέτω, και πάντα προσπαθώ να βρίσκω κάτι ενδιαφέρον σε κάθε έκδοση, κυρίως για εμένα. Έχω κατά καιρούς εντάξει τη μουσική με ποικίλους τρόπους στο έργο μου, όπως με την παρουσίαση του interactive installation με τον τίτλο “Imago Dixit” σε συνεργασία με τον μουσικό Ορέστη Καραμανλή, ή με τον κατάλογο της προ πενταετίας ατομικής μου έκθεσης «Θόρυβος και Χρήσιμα Αντικείμενα», για την οποία οι Interstellar Overdrive συνέθεσαν το soundtrack, που διετίθετο δωρεάν μαζί με τον κατάλογο. Αυτήν τη φορά, ύστερα από αρκετά εξώφυλλα δίσκων, διοργανώσεις συναυλιών με τον Κορμοράνο και τη γνωριμία με σπουδαίους μουσικούς, ένιωσα ότι είχε φτάσει η κατάλληλη στιγμή να επιχειρήσω να συνδυάσω όλα τα πράγματα που αγαπώ και να τα συγκεντρώσω σε ένα project στο οποίο να συνυπάρχει ακόμα πιο έντονα η ζωγραφική με τη μουσική. Έτσι, αποφάσισα να εκδώσω ένα cd, όντας φετιχιστής (από την εποχή του βινυλίου) της «συσκευασμένης», «χειροπιαστής» μουσικής με εξώφυλλο και ένθετο βιβλιαράκι, που να περιέχει τα 18 τραγούδια των ισάριθμων μουσικών από τους οποίους ζήτησα να εμπνευστούν, αυτοί αυτήν τη φορά, από την καινούργια ενότητα των έργων μου. Η ανταπόκριση των μουσικών ήταν πάρα πολύ θετική, και –μαζί με τις φωτογραφίες ορισμένων εκ των έργων της έκθεσης– το υλικό που συγκεντρώθηκε κυκλοφόρησε σε 1.700 αριθμημένα αντίτυπα, τόσο ως αναπόσπαστο στοιχείο της έκθεσης όσο και ως αυτόνομο αντικείμενο τέχνης.

Έργα σας έχουν βρεθεί σε εξώφυλλα δίσκων, έχουν παρουσιαστεί συνοδεία μουσικής, και έχουν κοσμήσει γνωστά μουσικά περιοδικά. Υπάρχει κάτι που σας προσφέρει η γλώσσα της μουσικής και δεν χωρά στην εικαστική γλώσσα;

Σε κάποια περίοδο της ζωής μου, στην εφηβική ηλικία, αναρωτήθηκα αν θα ήθελα να γίνω μουσικός ή ζωγράφος. Για κάποιον καιρό επιχείρησα να μάθω κιθάρα. Επίσης λάτρευα το μπάσο και άκουγα συνεχώς μουσική. Δυστυχώς κατάλαβα γρήγορα ότι είμαι ατάλαντος και φάλτσος, ενώ η ανάγκη μου να ζωγραφίσω έβγαινε εντελώς αβίαστα από μέσα μου. Δεν μπορώ να φανταστώ να ζωγραφίζω χωρίς να ακούω μουσική. Με βοηθάει να συγκεντρώνομαι, να διαλέγω τα χρώματα και να ζωντανεύω τη γραμμή μου. Αισθάνομαι εκείνη τη στιγμή ότι ανοίγει το μυαλό μου και μου δημιουργεί την ψευδαίσθηση ότι η εικόνα που φτιάχνω έχει ήχο, ότι είναι ένα τραγούδι που αν ήμουν μουσικός θα το έγραφα και θα σκεφτόμουν πως αν ήμουν ζωγράφος θα το ζωγράφιζα κάπως έτσι.

Το cd ανοίγει με ένα κομμάτι των Zita Swoon, ενός από τα μεγαλύτερα συγκροτήματα του Βελγίου. Ποια η σχέση σας με αυτούς τους εξέχοντες, εκτός συνόρων, καλλιτέχνες;

Από το 1994 είμαι φαν των dEUS και από το 1999 των Zita Swoon, το συγκρότημα του ιδρυτικού μέλους των dEUS, Stef Kamil Carlens. Το 1999, όταν είδα τους Zita Swoon για πρώτη φορά live στο Παρίσι, γνωριστήκαμε στα backstage. Αποφασίσαμε, ο αδερφός μου Δημήτρης Ρόκος και εγώ, να οργανώσουμε μια συναυλία τους στην Αθήνα, ως ιδιώτες και χωρίς καμία απολύτως εμπειρία διοργάνωσης συναυλιών. Η συναυλία έγινε τον Ιανουάριο του 2001 στο Αν club, και έκτοτε οι Zita Swoon έχουν έρθει τέσσερις φορές για συναυλίες στην Ελλάδα, έχουμε πολύ στενές φιλικές σχέσεις και εγώ, ως περήφανος νονός του μικρού Uriel-Bee Carlens, γιού του Stef Kamil Carlens και της Laurence Bourgeois, απολαμβάνω την πρώτη του συμμετοχή σε τραγούδι των Zita Swoon, όπου σιγοψιθυρίζει τον τίτλο της έκθεσης στο εναρκτήριο κομμάτι της συλλογής.

Ο Φοίβος Δεληβοριάς έχει το «προνόμιο» να υπογράφει δύο τραγούδια του δίσκου, ενώ κι εσείς έχετε φιλοτεχνήσει δύο εξώφυλλα δίσκων του. Τι έχετε βρει στον Δεληβοριά που συντηρεί τη πολυδιάστατη συνεργασία σας;

Με τον Φοίβο Δεληβοριά είμαστε πολύ καλοί φίλοι εδώ και χρόνια, και οι συνεργασίες προέκυψαν από τη φιλική μας σχέση και την εκτίμηση που έχει ο ένας για το έργο του άλλου. Θαυμάζω τη μοναχική πορεία του στον χώρο του ελληνόφωνου τραγουδιού, μια διαδρομή ειλικρινή, χωρίς πολλούς συμβιβασμούς και εμπορικούς στόχους. Έχοντας ακούσει τον «Αόρατο Άνθρωπο», μπορώ να πω με σιγουριά ότι πρόκειται για τον καλύτερο και πιο ολοκληρωμένο δίσκο του στιχουργικά, μουσικά και ερμηνευτικά. Ό,τι έχω βρει στον άνθρωπο και καλλιτέχνη Φοίβο όλα αυτά τα χρόνια μέσα από τη φιλική μας σχέση μπορούν να τα βρουν  πλέον όλοι μέσα από τα καινούργια του τραγούδια. Η διπλή συμμετοχή του Φοίβου στην συλλογή μου δεν προέρχεται από κάποια ειδική μεταχείριση σε βάρος των υπόλοιπων καλλιτεχνών. Προέκυψε στην πορεία εντελώς φυσικά, όταν αποφασίσαμε από κοινού να γράψει αυτός τους στίχους και τη μουσική στο τραγούδι που είχα ζητήσει από την Αρλέτα. Το αποτέλεσμα είναι κατά τη γνώμη μου ένα εξαιρετικό τραγούδι, με μια υπέροχη ερμηνεία από την Αρλέτα.

Πώς βλέπει ένας σύγχρονος εικαστικός την κουβέντα «ελληνόφωνων» και «αγγλόφωνων» στην ελληνική μουσική σκηνή; Εμφύλιος σπαραγμός, ή δημιουργική συνύπαρξη; Πάντως στο δίσκο σας συναντώνται και οι δύο «σχολές»…

Στην συλλογή μου υπάρχει μόνο μια «σχολή», αυτή των φίλων μουσικών και συγκροτημάτων που εκτιμώ. Αλλά και γενικότερα στην ελληνική μουσική σκηνή δεν θεωρώ πως οι σχολές είναι το ελληνόφωνο και το αγγλόφωνο τραγούδι. Πράγματα που με την πρώτη ματιά φαίνονται ετερόκλιτα, όπως είναι ο ελληνικός και ο αγγλικός στίχος, μπορούν εύκολα να συνυπάρξουν και να αγαπηθούν από το ίδιο κοινό, όπως στη συλλογή αυτή που μπορεί να συνυπάρξει η Αρλέτα με τους Fiery Furnaces ή όπως ο Μανώλης Αγγελάκης μπορεί να γράφει τραγούδια στα ελληνικά και στα αγγλικά με εξίσου υπέροχο τρόπο. Στο δικό μου μυαλό όλα τα πράγματα που μου αρέσουν πολύ ανήκουν στην ίδια σχολή και αντιπαθώ πολύ κάποιους  εξωσχολικούς που με ενοχλούν μέσα από την τηλεόραση και το ραδιόφωνο.

Ιδιαίτερα ενοχλητικοί είναι, κατ’ εμέ, και όσοι στο όνομα του «εναλλακτικού» αναπαράγουν καταναλωτικά στερεότυπα και απολιτίκ ιδεολογήματα. Αναφέρομαι στα free press έντυπα και στο lifestyle που μπάζει από παντού. Ποια είναι η άποψή σας;

Συμφωνώ απόλυτα μαζί σας, αν και θεωρώ πως ιδιαίτερα ενοχλητικοί είναι αυτοί που αναπαράγουν αυτά τα καταναλωτικά στερεότυπα και όλο αυτό το ψευτομοντέρνο στυλ, και όχι τα ίδια τα free press. Σιχαίνομαι το lifestyle και ό,τι έχει να κάνει με τον τρόπο που μας προτείνουν ή μας επιβάλλουν να συμπεριφερόμαστε, να ντυνόμαστε και να διασκεδάζουμε. Δεν με αφορά καθόλου. Επίσης έχω χάσει την εμπιστοσύνη μου στις πολιτιστικές προτάσεις που κάνουν πολλοί δημοσιογράφοι, γιατί έχω καταλάβει πλέον πώς λειτουργούν τα πράγματα. Παρ’ όλ’ αυτά, ομολογώ πως συχνά αναζητώ κάποια free press για δύο λόγους. Ο πρώτος είναι γιατί ξέρω ότι γράφουν και αξιόλογοι άνθρωποι που εκτιμώ και σέβομαι ιδιαίτερα και που πάντα διάβαζα και εξακολουθώ να διαβάζω γιατί με ενδιαφέρει η γνώμη τους. Ο δεύτερος λόγος είναι η περιέργεια να μάθω τι επιλέγουν κάθε φορά να προβάλουν, για να μπορώ να έχω γνώμη για το τι συμβαίνει και να μπορώ να το κριτικάρω. Σε κάθε περίπτωση πάντως, είμαι της άποψης να μην παίρνουμε τίποτα στα πολύ σοβαρά, αν ουσιαστικά δεν μας αφορά.

Κοιτώντας τα έργα σας, διέκρινα πολύ αισθησιασμό αλλά καθόλου ρομάντζο. Αλλού οι άντρες, αλλού οι γυναίκες, και οι μεν κοιτούν τις δε με κιάλια. Η αναφορά του ρομάντζου στον τίτλο είναι παραπλανητική, ή απλά έχω μπερδευτεί;

Μάλλον έχετε μπερδευτεί! Ο τίτλος της έκθεσης αλλά και ο τίτλος «εικόνες άκρατου ρομαντισμού» που επικρατεί σε αρκετά από τα έργα μου είναι μεν ειρωνικός, αλλά δεν αποποιείται το ρομαντικό στοιχείο που υπάρχει στην δουλειά μου. Δίνει μια επιπλέον υπερβολή σε κάποιες ούτως ή άλλως υπερφορτωμένες με συναισθήματα εικόνες. Μου αρέσει αυτού του είδους ο ρομαντισμός σε όλες τις τέχνες. Οι πίνακες του Bonnard, τα σχέδια του Henry Darger, που πρόσφατα ξαναανακάλυψα μετά από χρόνια, τα διηγήματα του Πόε, οι ταινίες της Σοφία Κόπολα ή τα τραγούδια του Morrissey και του Nick Cave. Όλα αυτά είναι για μένα παραδείγματα έργων τέχνης που βιώνουν και παρουσιάζουν έναν ρομαντισμό βαθύ και ουσιαστικό, πολλές φορές σκοτεινό, που ξεπερνά την επιφανειακή περιγραφή του όρου.

Επίσης, έχετε επιλέξει να σβήσετε ή παραμορφώσετε τα κεφάλια όλων των ανθρώπων που παρίστανται στα έργα σας, πλην μερικών κοριτσιών. Γιατί; Δεν εμπιστεύεστε τις συνειδήσεις των ανθρώπων;

Όντως δεν εμπιστεύομαι τις συνειδήσεις των περισσότερων ανθρώπων, αλλά δεν είναι αυτός ο λόγος που τα κεφάλια πολλών εκ των πρωταγωνιστών στα έργα μου είναι παραμορφωμένα. Όλες οι φιγούρες που έχουν αλλοιωμένα χαρακτηριστικά έχουν μια απόκοσμη γοητεία. Τα κεφάλια τους άλλοτε εκρήγνυνται, άλλοτε μετασχηματίζονται σε λουλούδι, σχοινί ή φούσκα, άλλοτε σε ασυνάρτητα σχήματα. Ο θεατής δεν μπορεί αμέσως να ταυτιστεί μαζί τους, γιατί δεν καταλαβαίνει αν τον τρομάζει η παραμόρφωση ή αν τον εντυπωσιάζει το χρώμα, το σχέδιο ή η μετάλλαξή τους. Δεν υπάρχουν πραγματικά κακοί, τρομακτικοί ή αντιπαθείς χαρακτήρες στα έργα μου. Αντιθέτως. Είναι όμως όλοι χαρακτήρες που ισορροπούν ανάμεσα στον τρόμο και το ρομάντζο. Η παρατήρηση της συνύπαρξης της φωτεινής και της σκοτεινής πλευράς των πραγμάτων σε οτιδήποτε με ενδιαφέρει πραγματικά είναι πάντα αυτό που προσπαθώ να αναπτύξω στην ζωγραφική μου.

Συνολικά, κοιτώντας τα έργα του - χρωματικά μαγικού - «άλλου πλανήτη», ένοιωσα να ασφυκτιώ, μέσα σε ένα σύμπαν αλλοτρίωσης και έλλειψης επικοινωνίας. Που βρίσκεται η διέξοδος μέσα στο έργο σας;

Χαίρομαι που αντιλαμβάνεστε μια μελαγχολία και έναν προβληματισμό στο σύνολο των έργων μου, γιατί πολλές φορές η χρήση του χρώματος είναι έντονα παρεξηγήσιμη όσον αφορά την ουσία των πραγμάτων. Ο κόσμος εύκολα ξεγελιέται και θεωρεί ότι οτιδήποτε έχει χρώμα είναι πάντα όμορφο και χαρούμενο, πράγμα που δεν ισχύει. Μέσα λοιπόν από έναν καταιγισμό εικόνων και πληροφοριών με πολύ λεπτομέρεια, θεωρώ ότι δείχνω την διέξοδο από την σκοτεινή πλευρά της θεματολογίας των έργων κυρίως μέσα από το χιούμορ, που βρίσκεται παντού και χάρη στους χαρακτήρες των έργων που εμπνέουν μια βαθιά συμπάθεια, παρά την πολλές φορές απόκοσμη μορφή τους. Ακόμα, υπάρχουν και δύο βασικά έργα σε αυτήν την ενότητα, τα «Αναμνηστική Φωτογραφία» 1 και 2, όπου οι εφιαλτικές μορφές συνυπάρχουν με τους πρωταγωνιστές της άλλης, της φωτεινής πλευράς, ποζάροντας για μια αναμνηστική φωτογραφία, σαν όλο αυτό που είχε προηγηθεί να ήταν μια παράσταση, και τώρα να απολαμβάνουν μαζί ειρηνικά το διάλειμμά τους.

Ένα μοτίβο που επανέρχεται στα έργα είναι η λαϊκή ορχήστρα. Μιλήσαμε για την ευρύτερη σχέση σας με τη μουσική. Όμως, ποια είναι η θέση και ο ρόλος των μουσικών μέσα στους πίνακές σας;

Την λαϊκή ορχήστρα την έχω χρησιμοποιήσει στα περισσότερα από τα έργα μου. Αντιπροσωπεύει την σκοτεινή πλευρά των πραγμάτων, είναι ένα από τα εφιαλτικά στοιχεία στις εικόνες μου, που με τον τρόπο που έχω ζωγραφίσει τους μουσικούς, με τα όργανα και τις περίεργες φιγούρες τους, τρομοκρατούν τον περίγυρό τους εμπνέοντας την ίδια στιγμή μια γοητεία. Δημιουργούν μια ατμόσφαιρα πανηγυριού και θορύβου, μια μορφή διονυσιακού οργίου.

Στην ιστορία της τέχνης και των ιδεών, ποιες έχουν υπάρξει οι κυριότερες επιρροές στο έργο σας;

Έχω πολλές εμφανείς, καλά αφομοιωμένες επιρροές και αναφορές σε όλες τις ενότητες έργων που παρουσιάζω. Κάποιες μόνο από αυτές είναι το κίνημα του Φωβισμού, η Art Nouveau, o Gustav Klimt και το κίνημα της Απόσχισης της Βιέννης, η Pop Art, τα Comics, οι μετα-ιμπρεσσιονιστές Toulouse-Lautrec και Gauguin, η Γιαπωνέζικη χαρακτική, η Pop και Rock μουσική με την ευρεία έννοια του όρου από τους Beatles μέχρι τον Marilyn Manson, όλη η πορεία του Nick Cave από την εποχή των Boys Next Door έως τους Grinderman, η αισθητική των Roxy Music και των Einsturzende Neubauten, ο κινηματογράφος και τα κινούμενα σχέδια. Όλα πράγματα διαφορετικά μεταξύ τους, που στο δικό μου μυαλό εναρμονίζονται πλήρως. Αυτός είναι και ο λόγος που συνειδητά αλλά και ασυνείδητα δεν εντάσσομαι πλήρως σε καμία τάση ή κίνημα, καλλιτεχνικό, πολιτικό ή άλλο.

Εκτός από τους Zita Swoon, το Βέλγιο έβγαλε και τον Ρενέ Μαγκρίτ, το μεγάλο αυτό σουρεαλιστή ζωγράφο. Πώς στέκεστε απέναντι στο ρεύμα του σουρεαλισμού; Σας έχει επηρεάσει;

Ο Ρενέ Μαγκρίτ είναι από του αγαπημένους μου ζωγράφους όλων των εποχών και αυτό το αντιλήφθηκα πριν από χρόνια σε μια τεράστια έκθεσή του που επισκέφθηκα στο Παρίσι. Το έργο του «Οι Εραστές» («Les Amants») είναι από τα έργα που θα ήθελα να έχω σκεφτεί και ζωγραφίσει. Το κίνημα του σουρεαλισμού με εκφράζει σχεδόν σε όλες του τις μορφές Τέχνης και με έχει επηρεάσει εμφανέστατα στην ζωγραφική μου και στον τρόπο σκέψης μου.

Αλλάζει κάτι στην καλλιτεχνική πράξη, στη λειτουργία της τέχνης γενικότερα, μέσα σε μία εποχή κρίσης; Πώς αντιλαμβάνεστε εσείς τη λειτουργία αυτή;

Η κρίση έχει επηρεάσει σε πολύ μεγάλο βαθμό και τις τέχνες, αλλά και έχει φουντώσει το πείσμα των δημιουργών να ξεπεράσουν ένα ακόμη δύσκολο εμπόδιο  για την καλλιτεχνική τους πορεία και την επιβίωσή τους. Θεωρώ πως οι καλλιτέχνες δεν θα εγκαταλείψουν την δημιουργική διαδικασία όσο δύσκολα και δυσοίωνα και αν είναι ή φαίνονται να είναι τα πράγματα, και πιστεύω πως πάντα θα βρίσκουν τρόπο να ξεπερνούν τις δυσκολίες με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο. Εξάλλου η ιστορία έχει δείξει ότι κάτω από πολύ δύσκολες κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες, η Τέχνη έχει επιβιώσει, ή ακόμα περισσότερο έχει ανθήσει, όντας ο βασικός πόλος αντίστασης στις επώδυνες συνθήκες. Η ανάγκη για έκφραση αναζωπυρώνεται και οι καλλιτέχνες αντιστέκονται δημιουργώντας έργα που αποτυπώνουν έμμεσα ή άμεσα την θέση τους σε αυτά που συμβαίνουν, ή πλάθοντας έναν κόσμο-καταφύγιο μακριά από κάθε παράγοντα που τους προκαλεί θλίψη.

Φιλοτεχνήσατε το εξώφυλλο του ΜΕΤΡΟΝΟΜΟΥ επ’ ευκαιρία της συμπλήρωσης 10 χρόνων παρουσίας του. Τι να του ευχηθούμε στα γενέθλιά του;

Ο Μετρονόμος, ως περιοδικό και ως εκδόσεις, έχει καταφέρει τα τελευταία 10 δύσκολα για την ελληνική τέχνη χρόνια να μιλάει για αυτά που τα περισσότερα έντυπα της εποχής μας προσπαθούν με το ζόρι να εξαφανίσουν. Έχει μια αισθητική και μια επιμονή κόντρα στην λογική του lifestyle και μια ειλικρινή και βαθιά αγάπη για την ελληνική μουσική και τις τέχνες. Αυτός είναι και ο λόγος που έχει κερδίσει τον σεβασμό και την εμπιστοσύνη μιας μεγάλης μερίδας κοινού, που ανεξάρτητα από το αν ανήκουν σε αυτού του είδους το ακροατήριο ή κάπου αλλού, τον διαβάζουν και τον υπολογίζουν πάντα στα καλλιτεχνικά πράγματα της χώρας. Ευχαριστώ πολύ τον Θανάση Συλιβό για την φιλοξενία και την υποστήριξη. Εύχομαι καλή συνέχεια, μακριά από κάθε είδους οικονομικο-πολιτιστική και ηθικο-πλαστική κρίση!