Μανώλης Ρασούλης: "Περί Καραγκιόζ Μπερντέ"

Μανώλης Ρασούλης

Περί Καραγκιόζ Μπερντέ

Πέρυσι έμαθα πως αν πεις κάποιον Καραγκιόζη και σου κάνει μήνυση, δεν καταδικάζεσαι γιατί ο Καραγκιόζης είναι εθνικό σύμβολο, οπότε… Φέτος, όμως, μάθαμε ότι η Ουνέσκο ανακήρυξε τον Καραγκιόζη Τούρκο, οπότε μπερδεμενέ το όλο πράγμα κοινωνικοϊδεολογικονομικά.

Μπορείς βέβαια να πας στην Τουρκία και όποιον συναντάς στο δρόμο να τον λες Καραγκιόζη, οπότε… όπως και να ‘χει ο Καραγκιόζης έχει μπει στη ζωή μου, στο φαντασιακό μου τόσο που πριν από καιρό έγραψα και εγώ ένα έργο: «Ο Καραγκιόζης Νεόπλουτος», που το απέδωσα για την τηλεόραση, στο Mega, ένα Πάσχα με μεγάλη επιτυχία, παίζοντας ο ίδιος τον Καραγκιόζη.

Πάντως, το έργο μάλλον ενόχλησε, οπότε το Mega δεν το ξανάπαιξε, κι αυτό απέδειξε ότι οι τσιφ ήταν πράγματι νεόπλουτοι αρχοντοχωριάτες και καραγκιόζηδες. Δεν έθιξα κανέναν προσωπικά. Έκανα μια έμμεση κριτική στην κάστα που ξαφνικά ανέβηκε στο κοινωνικό προσκήνιο και, στη συνέχεια, βύθισε τη χώρα στα χρέη και στο ρεζίλι.

Μικρός, θυμάμαι στο Ηράκλειο, στη θέση «Μπεντενάκι», κοντά στη θάλασσα και στο εργοστάσιο κονιάκ του Κονιόρδου, συγγενής της τραγωδού Κονιόρδου, έπαιζε για κάποια χρόνια ένας εκλεκτός καραγκιοζοπαίχτης, ο Παπανικολάου, ένας ηλικιωμένος μεν με βαριά βραχνή φωνή, όμως τέλεια για να κάνει τον Καραγκιόζη και όλους τους άλλους με μεγάλη επιτυχία. Ευτυχία μας να βλέπουμε τις παραστάσεις του, να τρώμε τηγανιτές πατάτες στο δροσερό μυρωμένο αέρα.

Επηρεάστηκα τόσο πολύ, που κάθε καλοκαίρι στο χρυσοχοείο του πατέρα μου, καθόμουν ώρες και δούλευα με τη σέγα και το κόντρα πλακέ τις φιγούρες όλων. Έβαζα εξαρτηματάκια για να γυρίζουν πάνω στο πανί και με αυτές και με αγαπητούς φίλους παίζαμε εμείς Καραγκιόζη πίσω από το πανί που στήναμε. Δεν νομίζω ότι είχαμε πολλούς θεατές και μια μέρα τσακωθήκαμε για κάτι ψιλά, οπότε το διαλύσαμε.

Όμως, η όλη εμπειρία και το πάθος έμειναν δουλεύοντας μέσα μου σαν ένα ακριβό υλικό, που μου χρησίμευε σ’ όλες μου τις προσπάθειες. Ιδίως βέβαια όταν έκατσα και έγραψα το «Καραγκιόζης Νεόπλουτος», τον ανάγκασε η γυναίκα του να κάνουν μπάρμπεκιου στην αυλή της αστραφτερής βίλας τους, όπου ο Καραγκιόζης υποδεχόταν τους καλεσμένους –τους γνωστούς και μη εξαιρετέους– με το γνωστό καραγκιόζικο ήθος και ύφος (ξυπόλητος, κλπ.) παρά τις φωνές της Αγλαΐας. Και, βέβαια, τα κολλητήρια με το γνωστό χιούμορ και αναρχοκρατία κλέβαν τους μεζέδες, ενώ ήταν δικοί τους.

Δυστυχώς τα βίντεο από εκείνο το show καταστράφηκαν και δεν μπορούμε να το προβάλουμε ούτε ιδιωτικά.

Πέραν του τι λέει η Ουνέσκο, ο Καραγκιόζης είναι ένας λαϊκός τύπος παρελθούσης μιζέριας, αλλά σύγχρονης ευφυΐας, που έχει περάσει στους κώδικες συμπεριφοράς μας, αλλά κάποιες φορές δεν είναι και η καλύτερη περσόνα να μιμούμαστε.

Ο διάολος έχει πολλά ποδάρια καθώς και η μιζέρια. Αυτοί που προσπαθούν εκβιάζοντας καταστάσεις να απαλλαγούν από τον Καραγκιόζη γίνονται μικροαστοί και νεόπλουτοι σαχλαμάρηδες χωρίς χιούμορ και κώδικες.

Ο Καραγκιόζης είναι διεθνής και κανείς δεν θα τον αλλοιώσει με διοικητικές μανούβρες. Γιατί είναι ο εαυτός του. Δεν αισχύνεται για αυτό. Ενώ οι χατζηαβάτηδες της εντοπίας ντρέπονται για την καταγωγή τους και κρύβονται πίσω από το φερετζέ και από αστραφτερά αξεσουάρ καταντώντας την Ελλάδα μια ξιπασμένη Αγλαΐα. Ξέχασα να πω ότι ο καραγκιοζοπαίχτης Παπανικολάου είχε φτιάξει μια εξτρά φιγούρα, τον Καπετάν Νικολή απ’ τον Κρουσώνα, που σημαίνει ότι παρόλο το στιλιζάρισμα, είναι ανοιχτός για να ενστερνιστεί νέες φιγούρες, νέες καταστάσεις, φτάνοντας απ’ την παράγκα ως τα μακρινά ταξίδια του Μεγαλέξανδρου. Αγαπώντας τον γίνεται δικός σου, ούτε Τούρκος, ούτε Ρωμιός. Προσωπική διάσταση του εαυτού σου γιατί ο ίδιος είναι ο εαυτός σου χωρίς ντροπή, χωρίς έπαρση. Είναι μια σταθερά, κρατάει το μέτρο και με το χιούμορ επιτίθεται στα μη μου άπτου και την υποκρισία.

Στο χυδαίο πραγματισμό που βιώνουμε, το Θέατρο Σκιών και δη ο Καραγκιόζης είναι ένα ξέφωτο, μια χαρά και μια λύτρωση.

— Καραγκιόζη, όρμα τους.

Μανώλης Ρασούλης, "Περί Καραγκιόζ Μπερντέ", σε Ένα Προσωπικό Θέατρο Σκιών, 2010, Αθήνα: Black Duck, σελ. 71-73.
(Ευχαριστούμε την κυρία Ντόρα Ρίζου για την άδεια αναδημοσίευσης)