αν τύχει και τον δείτε

Κουβεντιάζοντας με τον Δημήτρη για τον Μητροπάνο, η κουβέντα πήγε μέσα από χίλες δυο διασταυρώσεις στον Ανέστη Δελιά. Έτσι, ήρθε στο νου το «Κουτούκι» του Λευτέρη Παπαδόπουλου και του Μίκη Θεοδωράκη. Ο στίχος «γύρεψε τραγούδια του Ανέστη του Δελιά» μου πήρε χρόνια να καταλάβω τι σημαίνει, και πόσο βαριά είναι κάθε λέξη του. Γιατί, τελικά, είναι πολύ δύσκολο και πολύ επίπονο να είσαι συ-γκε-κρι-μέ-νος· συγκεκριμένος στην τέχνη και στη ζωή, με τον διπλανό και με τον εαυτό σου. Και τελικά κάνει όλη τη διαφορά αν θα γυρέψεις τραγούδια του Δελιά ή κάποιου άλλου, ή κανενός. Λένε ότι ο Μπέρτολτ Μπρεχτ στο γραφείο του είχε μία πινακίδα που έλεγε: «η αλήθεια είναι συγκεκριμένη». Είχε δίκιο.

Το «Κουτούκι», γνωστό και ως «Άγγελος δραπέτης», είναι - υποκειμενικά πάντα - ένας από τους 4 - 5 ωραιότερους και ταυτόχρονα λιγότερο δημοφιλείς σταθμούς στο ρεπερτόριο του Μητροπάνου. Ζεϊμπέκικο γρήγορο, που από τη μία σε προσκαλεί να πετάξεις μέσα στην εξωστρέφεια της μουσικής του, κι από την άλλη σε κρατάει στέρεα στη γη με τους στίχους του. Το μοτίβο του αγγέλου εδώ εμφανίζεται καθ' όλα φυσιολογικό και αναγκαίο. Μόνο μια φορά ακούστηκε ξανά ο άγγελος με τέτοια πειστικότητα σε τραγούδι ευρείας αποδοχής, στο περίφημο «Στων αγγέλων τα μπουζούκια» των Ελευθερίου-Νικολόπουλου. Και μετά, πλημμύρισε ο τόπος με αγγέλους κι αρχαγγέλους, και έγινε ένα ωραίο στιχουργικό φολκλόρ που μπορούμε δίχως τύψεις να ξεχάσουμε μια και καλή.

Το ρεφραίν του τραγουδιού είναι πραγματικά παράδοξο. Συνήθως, με την απώλεια συνδέεται ο ουρανός, υποτιθέμενος τόπος των ψυχών που μας κοιτάζουν από ψηλά. Εδώ όμως ο μύθος αντιστρέφεται τελείως. Δεν φεύγει ο ήρωας από τη γη στον ουρανό, αλλά αντίθετα φεύγει από τον ουρανό για να χαθεί στη γη. Δεν γίνεται άγγελος ο άνθρωπος, αλλά άνθρωπος ο άγγελος, χάνοντας τα φτερά του «εκεί στην Αχαρνών». Αυτός είναι ανθρωπισμός απόλυτος, ολοκληρωτικός. Δεν έχει τίποτα εκεί πάνω, όσο και να χαζεύεις ήλιους και συννεφάκια. Δεν έχει τίποτα να προσμένεις στη γειτονιά των αγγέλων. Όταν ο άγγελος έρχεται στη γη, καταλαβαίνεις ότι το μόνο για το οποίο αξίζει να προσπαθήσεις είναι να μετατρέψεις την εδώ εφιαλτική γειτονιά σου σε γειτονιά των ανθρώπων, να αλλάξεις τη ζωή σου εδώ και τώρα, να χορέψεις το ζεϊμπέκικο του Δελιά που σου αναλογεί, κι αν είσαι τυχερός, να βρεις τα φτερά που άφησε ο προηγούμενος, να τα φορέσεις για λίγο και να κάνεις πάσα στον επόμενο.

Κουβεντιάζοντας για αγγέλους στη γη, συναντά κάποιος και το ομώνυμο τρυφερό τραγούδι της Μαρίας Βουμβάκη. Ο «Άγγελος στη γη» ακουμπάει στο ίδιο μοτίβο και επικυρώνει τον ίδιο προβληματισμό: «Γιατί οι άγγελοι δεν έρχονται συχνά / κι όποιος τους είδε δεν τους ξέχασε μετά».

Ή, αλλιώς, «αν τύχει και τον δείτε μιλήστε του γλυκά / γιατί έχει μαύρα μάτια και μελαγχολικά». Εικοσιοκτώ χρόνια αφότου ο Μητροπάνος τραγούδησε τούτο το στίχο στα «Πικροσάββατα», οι λέξεις επιστρέφουν δικαιωματικά στον ερμηνευτή τους, στη μελαγχολία του, και στα φτερά που μας άφησε και μας πήρε. Κι αν τύχει κάποτε και τον δείτε, μιλήστε του γλυκά.
ηρ.οικ.