Τρίτο Πρόγραμμα: Μικρογραφία σου Ελλάδα

ΤΡΙΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

Μικρογραφία σου Ελλάδα

του Γιώργου Β. Μονεμβασίτη

Τον Φεβρουάριο του 2008 ο Νίκος Δήμου, γνωστός συγγραφέας, και καλός γνώστης της μουσικής και της  ραδιοφωνικής πραγματικότητας, δημοσίευσε στο ιστολόγιό του σχόλιο με όνομα «Το Τρίτο που ντρέπεται». Το λιτό και ... διαγνωστικό αυτό σχόλιο, άρχιζε με τη διαπίστωση «Τα τελευταία χρόνια το Τρίτο Πρόγραμμα έχει περιπέσει στο θανάσιμο αμάρτημα του λαϊκισμού», γεγονός που είχε προκαλέσει αίσθηση και είχε αναπαραχθεί από πολλά ηλεκτρονικά και έντυπα μέσα, του Πολυτόνου μη εξαιρουμένου (τεύχος 27 Μάρτιος – Απρίλιος 2008, σελ. 14). 

Σήμερα, μετά τέσσερα χρόνια, ο αντικειμενικός παρατηρητής μπορεί να καταλογίσει στο Τρίτο, πολλά ακόμη αμαρτήματα, θανάσιμα ή μη. Η παρακμή του άλλοτε αξιοσέβαστου προγράμματος της ΕΡΑ, σταματημό δεν έχει.

Ο συντάκτης του παρόντος από τετραετίας περίπου, έχει σταματήσει να ακούει το Τρίτο, μια και δεν άντεχε προσβλητικά για τη νοημοσύνη του σχόλια όπως «... ο φίλος του Σοπέν Τζωρτζ Σαντ...», «... η αδελφή του Τζωρτζ Γκέρσουιν, Ήρα Γκέρσουιν...», «Τα μέρη του έργου είναι  αλέγκρο, γκρέιβ...». Περιστασιακά άκουγα – και ακούω, ακόμη - τα πρωινά και τα απόβραδα Σαββάτου και Κυριακής, όταν το Τρίτο διατηρεί την αξιοπρέπειά του, αφού τότε  εξέπεμπαν παραγωγοί, οι οποίοι σέβονται τη μουσική, τη γλώσσα, τον ακροατή, όπως ο  Στέλιος Μούστος, ο Ανδρέας Ρικάκης, ο Γιάννης Ευσταθιάδης, ο Χρίστος Παπαγεωργίου, ο Γιώργος Μανιάτης, ο Μενέλαος Καραμαγκιώλης...

Υπήρξαν και υπάρχουν άξιοι. Αυτοί όμως αποτελούν, δυστυχώς, την εξαίρεση, που επιβεβαιώνει τον κανόνα.   Συνήθως, όποτε μπορώ, ακούω  την εκπομπή «Έξι χορδές σαν μια ορχήστρα» του προσφιλούς Στέλιου Μούστου, που μεταδίδεται κάθε Σάββατο 9:00-10:00 το πρωί, επειδή, εκτός των προαναφερθέντων, εστιάζει στην κιθάρα, αγαπημένο μου μουσικό όργανο.

Έτσι άρχισα να ακούω, το Σάββατο 24.12.2011 μετά τις  10 το πρωί, εκπομπή με χριστουγεννιάτικα τραγούδια, την οποία παρουσίαζε κυρία, το όνομα της οποίας μου διέφυγε. Λίγο μετά την έναρξή της είπε: «Και τώρα, από μια σπάνια ηχογράφηση του 1957, ο δεκαεπτάχρονος τότε Έλβις Πρίσλεϋ τραγουδά για τα Μπλε Χριστούγεννα». Το εγκεφαλικό δεν ξέρω πώς το γλίτωσα! Εντάξει, δεν γνωρίζει η κυρία ότι ο Πρίσλεϋ γεννήθηκε το 1935, οπότε το 1957 βάδιζε στα 22 του, αλλά Μπλε (!) Χριστούγεννα; Δηλαδή θα μετέφραζε τους στίχους του τραγουδιού “I’ll have a Blue Christmas without…” ως, «Θα είναι μπλε τα Χριστούγεννά μου χωρίς εσένα...»; Ντροπή! Άκουσα λίγο ακόμη, διαπίστωσα ότι τα «αμαρτήματα» συνεχίζονταν, και άλλαξα σταθμό, για να αποφύγω τα χειρότερα. Μετά μιαν ακριβώς εβδομάδα (31 Δεκεμβρίου), την ίδια ώρα, στις 10 το πρωί, μετά την εκπομπή του Μούστου, μεταδόθηκε, προηχογραφημένη προφανώς,  ωριαία εκπομπή, του επίσης προσφιλούς Κυριάκου Λουκάκου, για την  οποία είχε επιλέξει ερμηνείες λαϊκών τραγουδιών από λυρικούς τραγουδιστές και τραγουδίστριες.  Η όμορφη, κατά τα άλλα, εκπομπή άρχισε με το «Καλησπέρα σας» και τέλειωσε με το «Καληνύχτα σας»!!!         

Το ουσιώδες πρόβλημα

H παρακμή του Τρίτου άρχισε με την ανάληψη της ευθύνης του από τον κ. Δημήτρη Παπαδημητρίου,  το 2002. Το στελέχωσε με ημέτερους, αγνοώντας τις έννοιες αξιοκρατία και διαφάνεια. Έτσι πορεύεται μέχρι σήμερα, όπως φάνηκε και από τις επιλογές που έγιναν μετά την προκήρυξη του 2010 για την πρόσληψη μουσικών παραγωγών.  Είχα υποβάλλει και εγώ εκδήλωση ενδιαφέροντος, όχι για να με προσλάβουν, βεβαίως, αλλά για να ... κερδίσω ένα στοίχημα – το οποίο, πράγματι κέρδισα, μια και κρίθηκα ανεπαρκής!

Κατά τα λοιπά περιμένουμε από τον κ. Παπαδημητρίου να υλοποιήσει τις εξαγγελίες που καταγράφηκαν σε συνέντευξή του, προς τον Δημήτρη Κανελλόπουλο (24^η Οκτωβρίου 2010, «Επτά», ένθετο της Κυριακάτικης Ελευθεροτυπίας), μετά την τοποθέτησή του στη θέση του Γενικού Διευθυντή της ΕΡΑ. Μεταφέρω δυο φράσεις του:

«Σύντομα θα υπάρξει νέος διευθυντής (σ.σ. στο Τρίτο).  «Το όνομά του θα δημιουργήσει έκπληξη.» «Έχω ανακαλύψει τον νέο Παπαστεφάνου, τον νέο Γεραμάνη, τον νέο Πετρίδη, τον νέο Γιαννουλόπουλο μέχρι και τη νέα Ρηνιώ Παπανικόλα». Μα, πού μας τους κρύβει όλους αυτούς;   

Επί των ημερών του κ Παπαδημητρίου η πρωινή ζώνη, που αποτελεί την αιχμή του προγράμματος, αναδείχθηκε στον πλέον αδύναμο κρίκο του, που έγινε ακόμη πιο αδύναμος με την ένθεση του φίλου Χρήστου Μιχαηλίδη σε αυτήν, στις αρχές του 2008 – υποψιάζομαι ότι υπήρξε η αφορμή για την γραφή από τον Νίκο Δήμου του προμνημονευθέντος σχολίου.

Τον Χρήστο γνωρίζω από την εποχή της «συγκατοίκησής» μας στην Ελευθεροτυπία. Παλιότερα, του είχα στείλει μηνύματα, με φιλική διάθεση, επισημαίνοντας σφάλματα στα σχετικά με τη μουσική γραφόμενά του. Τον προσφωνούσα μάλιστα «φίλτατο». Ανέτρεξα στα αρχεία μου και εντόπισα μήνυμα που του έστειλα στις 11.10.2005 με το οποίο τον μάλωνα με χιούμορ επειδή σε κείμενό του, 200 περίπου λέξεων, για τον Ιάννη Ξενάκη, που είχε δημοσιευτεί την προτέραν, είχα εντοπίσει 9 (ναι εννέα, που εκ των υστέρων έγιναν δέκα!) ουσιαστικά λάθη! – έχω και την απολογητική απάντησή του στο μήνυμά μου.    

Άκουσα με ενδιαφέρον τις πρώτες του εκπομπές στο Τρίτο. Θυμάμαι καλά αναφορές στην «Κάρμεν του Μπίζε», στον «Αρχιτραγουδιστή της Νυρεμβέργης», στον «Νυχτοβάτη του Μπελλίνι», στο «Κομμάτι του Μότσαρτ με κάπα-βήτα...». Μετά έπαψα να θυμάμαι, γιατί ... έπαψα να ακούω. Μάθαινα, ωστόσο, είτε από γνωστούς και φίλους, είτε από σεργιάνι στο διαδίκτυο, ότι τα σφάλματα συνεχίζονταν με αδιάπτωτο ρυθμό. Δυο, τρία, πέντε, οκτώ λάθη να τα συγχωρήσει (;) κανείς. Στην περίπτωση αυτή όμως, κατά πως φαίνεται  πρόκειται για λάθη κατά συρροήν!  Όχι λάθη απόδοσης ονομάτων, αλλά λάθη ουσίας.

Και αυτά συνεχίζονται, όπως απέδειξε έρευνα των τελευταίων ημερών, που ακολούθησε το αίτημα, στις αρχές Φεβρουαρίου, να συντάξω αυτό το κείμενο για το Τρίτο. Μου εστάλησαν αρκετές ηχογραφημένες μαρτυρίες, από πρόσφατες μεταδόσεις, από τις οποίες ανθολόγησα ενδεικτικά πέντε, διαφορετικής υφής (1). Παραθέτω τις απομαγνητοφωνήσεις με ελάχιστα διευκρινιστικά σχόλια.      

1) «Χμ, χμ. Αυτή ήταν η Μαριάνθη των ανέμων, τραγούδι του Μάνου Χατζιδάκι. Αξέχαστη η ερμηνεία, αξεπέραστη μάλλον, η ερμηνεία από τη Φλέρυ Νταντωνάκη. Διασκεύασαν, τώρα, το τραγούδι αυτό για κιθάρα ο Νότης Μαυρουδής και ο Παναγιώτης Μάργαρης που το ερμήνευσαν κιόλας.» (σ.σ. Η Φλέρυ Νταντωνάκη, ουδέποτε ερμήνευσε, επίσημα, τουλάχιστον,  το τραγούδι αυτό).

2) «Καμίλ Σαιν-Σανς: Ο Κύκνος, από το Καρναβάλι των Ζώων. Την Ζακλίν Μπισέ στο τσέλο συνοδεύει, εδώ με την άρπα, ο σπουδαίος Ουαλός Όσιαν Έλις. » (σ.σ. Ζακλίν Μπισέ τσελίστρια  ΔΕΝ υπάρχει. Ηθοποιός με τέτοιο όνομα, ναι).

3) «Θα την ακούσουμε από τη Συμφωνική Ορχήστρα του Μπόρνμουθ, υπό τη διεύθυνση του Αμερικανού μαέστρου και βιολονίστα Μαρίν Όλσοπ  --- ακολουθεί η μετάδοση --- Ακούσαμε λοιπόν τη 2^η Συμφωνία του Κουρτ Βάιλ, είπαμε μερικοί τη χαρακτήρισαν ένα από τα ξεχασμένα αριστουργήματα του 20^ου αιώνα.  Τρία ήταν τα μέρη της Σοστενούτο, Λάργκο το δεύτερο και Αλέγκρο βιβάτσε το τρίτο. Την ακούσαμε από τη Συμφωνική Ορχήστρα του Μπόρνμουθ, υπό τη διεύθυνση του Αμερικανού μαέστρου και βιολονίστα Μαρίν Όλσοπ.» (σ.σ. Είναι, βεβαίως, η βραβευμένη αρχιμουσικός και βιολονίστα Μάριν Όλσοπ).

4) «Μάλιστα. Ακούσαμε δυο κομμάτια από την μουσική που έγραψε για την ταινία κινουμένων σχεδίων του Γουόλτ Ντίσνεϊ Ποκαχόντας, ο Άλαν Μένκεν…» (σ.σ. Ο Ντίσνεϋ πέθανε το 1966, η ταινία γυρίστηκε το 1995).

5) «Συνεχίζουμε με τη μουσική που έγραψε ο Νικόλα Πιοβάνι για την ταινία Λα βίτα ε μπέλα – Η ζωή είναι ωραία. Ανακαλύψαμε μια ωραιότατη Βαρκαρόλα στη μουσική της ταινίας αυτής.» Ακολουθεί μετάδοση της Βαρκαρόλας από τα Παραμύθια του Χόφμαν, του Όφφενμπαχ, με την ισπανίδα σοπράνο Μονσεράτ Καμπαγιέ - έτσι ακουγόταν και στην ταινία του Μπενίνι - και μετά τη μετάδοση ακολουθεί το σχόλιο: «Μια ωραιότατη Βαρκαρόλα από τη μουσική που έγραψε ο Νίκολα  Πιοβάνι για την ταινία Λα βίτα ε μπέλα…».

Αξιοπερίεργο είναι ότι ουδείς από τους ακροατές της εκπομπής του, τηλεφώνησε κατά τη μετάδοση, ώστε να του υποδείξει τα λάθη.

Συντάσσοντας αυτό το σχόλιο το πρωί της Πέμπτης 9 Φεβρουαρίου, άνοιξα γύρω στις εννιά το ραδιόφωνο στη συχνότητα του Τρίτου, θέλοντας να αποκτήσω «ιδίαν γνώσιν» του σήμερα. Ιδού τι άκουσα:

«Ακούμε το πρώτο μέρος Η θάλασσα και το πλοίο του Σίνμπαντ. Τη Φιλαρμονική Ορχήστρα του Λονδίνου διευθύνει ο Γιεβγένι Σβετλάνοφ». --- μετάδοση μουσικής --- και μετά «Το εναρκτήριο μέρος Η θάλασσα και το πλοίο του Σίνμπαντ, από τη συμφωνική σουίτα Σεχραζάτ του Νικολάι Ρίμσκι-Κόρσακοφ …» (σ.σ. Σεβάχ τον λέμε στα ελληνικά, όχι Σίνμπαντ). Ενδιάμεσα  τηλεφώνησα στο σταθμό και ζήτησα τον Χρήστο για να τον ενημερώσω για το λάθος. Με πληροφόρησε ο τεχνικός ότι η εκπομπή ήταν προηχογραφημένη...

Την επομένη, 10.02, την ίδια ακριβώς ώρα άκουσα: «Από το έργο του Άρβο Περτ Αλίνα θα ακούσουμε, τώρα, το κομμάτι Σπίγκελ ιμ Σπίγκελ. Το ερμηνεύουν  ο Βλαντιμίρ Σπιβάκοφ, στο βιολί,  και ο Σεργκέι Μπεσρόντνι στο πιάνο». Μεταδίδεται η μουσική και μετά:  «Ήταν το Σπίγκελ ιμ Σπίγκελ, από την σύνθεση του Άρβο Περτ ‘Αλίνα’, στο βιολί ο Βλαντιμίρ Σπιβάκοφ και στο πιάνο ο Σεργκέι Μπεσρόντνι». (σ.σ. Έργο του Περτ με όνομα Αλίνα δεν υπάρχει. Υπάρχει το ‘Φιρ Αλίνα’ για σόλο πιάνο. Το Σπίγκελ ιμ Σπίγκελ είναι άλλο έργο, ανεξάρτητο και αυτοδύναμο!).

Στο «δια ταύτα»...

Ας σκεφτούμε λοιπόν, μετά από αυτά,  ποιο είναι το Τρίτο, τι αντιπροσωπεύει ή τι θα έπρεπε να αντιπροσωπεύει. Ιδίως σήμερα. Πώς να εκτιμήσει κανείς ένα πρόγραμμα που χαρακτηρίζεται, εκτός των αναφερθέντων, από ημιτελείς μεταδόσεις μουσικής, χάσματα, απουσία αποφωνήσεων, ομιλίες τη στιγμή που μεταδίδεται η μουσική και γενικά απουσία δεοντολογίας; Πέραν δε τούτων οι  συνεχείς επαναλήψεις, δημιουργούν διαρκώς προβλήματα παραπληροφόρησης.

Τέλος, με λυπεί, αφάνταστα ότι υπάρχουν  αυτόκλητοι (?) υπερασπιστές του. Είτε είναι κόλακες, είτε εθελοτυφλούν, είτε είναι άμουσοι, είτε ημιμαθείς. Μετά από όλα αυτά τι άλλο από «Καληνύχτα σας», μπορεί να πει κανείς; Αν, βεβαίως, ζούσε η αλησμόνητη Μαρία Ρεζάν, άλλη φράση θα εκστόμιζε...

Υ.Γ. Η σύνταξη του παρόντος  σχολίου ολοκληρώθηκε στις 19 Φεβρουάριου 2012. Απεστάλη τότε για να δημοσιευτεί στο τεύχος 51 (Μάρτιος – Απρίλιος) του περιοδικού. Αυτό δεν κατέστη εφικτό λόγο πληθώρας ύλης. Έκτοτε έχουν συμβεί τα ακόλουθα που διογκώνουν το πρόβλημα «Τρίτο».

1) Η μονοετής σύμβαση του Χρήστου Μιχαηλίδη, που είχε λήξει ανανεώθηκε για ένα ακόμη χρόνο, τον Φεβρουάριο.

2) Ανανεωμένο πρόγραμμα της πρωινής ζώνης του Τρίτου (8:00-14:00) άρχισε να μεταδίδεται περί τα τέλη Φεβρουαρίου, χωρίς τον Χρήστο Μιχαηλίδη, αλλά με παραγωγούς-παρουσιαστές,  κατά σειράν, τους Γιώργο Φλωράκη, Διονύση Μαλούχο και Χρίστο Παπαγεωργίου.

3) Μετά μιαν εβδομάδα εκπομπών με τους προαναφερθέντες, η ανθρώπινη παρουσία σχεδόν εξαφανίστηκε από την πρωινή ζώνη. Μόνο κάποια ολιγόλεπτα ένθετα και η παρουσία κάθε Τρίτη και Πέμπτη 10:00-12:00 της Τζουλιέτας Καρόρη υπενθυμίζουν και δικαιολογούν την ύπαρξη του προγράμματος.

4) Παρ’ όλα αυτά τα ονόματα των προμνημονευθέντων παραγωγών (Φλωράκης, Μαλούχος, Παπαγεωργίου) εξακολουθούν να εμφανίζονται μέχρι σήμερα στο πρόγραμμα ραδιοφώνου του περιοδικού  Ραδιοτηλεόραση (τεύχος 2201, 20-26 Απριλίου 2012).  Ο δε επίσημος ιστότοπος του Τρίτου Προγράμματος της Ελληνικής Ραδιοφωνίας, http://www.ert.gr/trito/index.php/programma.html, επιμένει, βεβαίως, ότι το πρόγραμμα καλώς έχει,  συνεχίζοντας μέχρι σήμερα (19 Απριλίου) να αναφέρει ονόματα και ραδιοακροάματα που δεν υπάρχουν!

5) Κατά τα λοιπά, τουλάχιστον μέχρι σήμερα 19 Απριλίου, οπότε ολοκληρώθηκε η παρούσα αναθεωρημένη μορφή του σχολίου, μεταδίδονται, συνήθως «ατάκτως ερριμμέναι»,  επιλογές λόγιας-κλασικής μουσικής χωρίς ίχνος πληροφόρησης. Υψίστη περιφρόνηση προς τον ακροατή, αφού η πληροφόρηση αποτελεί βασική υποχρέωση του καλού και σωστού ραδιοφώνου. Επιπλέον ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι δεν έχει υπάρξει κάποια επίσημη ανακοίνωση, που να αιτιολογεί και δικαιολογεί τη χαώδη και απογοητευτική αυτή κατάσταση. Ούτε καν ότι ... «Λεφτά δεν υπάρχουν»!

ΠΑΡΑΠΟΜΠΗ:

(1) Τα αναφερόμενα λάθη είναι μόνον ενδεικτικά. Πολύ περισσότερα έχουν αποσταλεί ηλεκτρονικά σε μορφή mp3,  στη σύνταξη του περιοδικού, απ’ όπου όποιος ενδιαφέρεται μπορεί να τα αναζητήσει.

_____________________________________________

Ο Γιώργος Β. Μονεμβασίτης είναι Πολιτικός Μηχανικός του ΕΜΠ, κριτικός και ιστορικός μουσικής. Για μία εικοσαετία περίπου (1982-2000), συνεργάστηκε αδιαλείπτως με το Τρίτο Πρόγραμμα. Από το 1996 έως το 1999 υπήρξε Διευθυντής του Δευτέρου Προγράμματος της ΕΡΑ.