Πάνος Τζαβέλλας: Η φωνή "της νιότης, της τιμής, της λευτεριάς"

(Πάνος Τζαβέλλας - Μαρίζα Κωχ)

Τέσσερα χρόνια χωρίς τον Πάνο Τζαβέλλα

Η φωνή «της νιότης, της τιμής, της λευτεριάς…»

του Αλέξη Βάκη

(Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΜΕΤΡΟΝΟΜΟΣ)

Για τους νέους ανθρώπους που αρχίσαμε να νιώθουμε τα σκιρτήματα της πραγματικής ζωής από τη μεταπολίτευση του ’74 και μετά, η φιγούρα του Πάνου Τζαβέλλα ήταν κάτι παραπάνω από εμβληματική. Όχι μόνο γιατί εκείνος ήταν που μας έβαλε πρώτος στα χείλη το Εμπρός ΕΛΑΣ για την Ελλάδα, κάνοντας οικεία στα εφηβικά μας μάτια τη μορφή του Πρωτοκαπετάνιου Άρη Βελουχιώτη. Ούτε γιατί μας φώναζε επίμονα «να θάψουμε όλους τους έντιμους κυρ- Παντελήδες αυτού του κόσμου». Αλλά, κυρίως, γιατί το παράδειγμα της ίδιας του της ζωής σηματοδοτούσε τα χαρακτηριστικά μιας ιδιότυπης - και προσωπικής - «διαρκούς επανάστασης» την οποία μας πρότεινε να βιώσουμε. Αεικίνητος πάνω στην αιώνια πατερίτσα, ηχούσε πειστικός. Και πάντως, σε καμία περίπτωση διδακτικός.

Γεννημένος το 1925 στην Κοζάνη, μπαίνει από τα εφηβικά του χρόνια στην υπόθεση της Εθνικής Αντίστασης, όταν στρατολογείται στην ΕΠΟΝ. Λίγο αργότερα, ανεβαίνει στο βουνό και ονομάζεται μαχητής του ΕΛΑΣ. Με την έναρξη του εμφυλίου, ξαναπαίρνει το δρόμο του αντάρτικου και εντάσσεται στο Δημοκρατικό Στρατό. Τραυματίζεται, ακρωτηριάζεται στο δεξί του πόδι, συλλαμβάνεται και καταδικάζεται τρεις φορές εις θάνατον. Αποφυλακίζεται το 1959 όταν, βαριά άρρωστος από τη νόσο του Burgen, παίρνει την άδεια να ταξιδέψει στη Σοβιετική Ένωση, όπου και θεραπεύεται. Εκεί παραμένει για έξι χρόνια, σπουδάζοντας μουσική και έχοντας τη χαρά να γνωρίσει από κοντά τον μεγάλο Ντιμίτρι Σοστακόβιτς. Το 1965 επιστρέφει στην Ελλάδα, για να συλληφθεί -τρία χρόνια αργότερα- από τη δικτατορία των συνταγματαρχών. Το 1971 αποφυλακίζεται οριστικά και αρχίζει να στήνει μουσικά προγράμματα στις μπουάτ της Πλάκας. Με την πτώση της δικτατορίας, εγκαθιστά το «στρατηγείο» του στη μπουάτ Λήδρα - επί της οδού Κέκροπος 12, στην Πλάκα - και αρχίζει τις θρυλικές βραδιές με τα αντάρτικα τραγούδια. (Για την ακρίβεια, όχι μόνο βραδιές, μιας και η κοσμοσυρροή που δημιουργείται από ανθρώπους κάθε ηλικίας που θέλουν να ακούσουν επιτέλους ελεύθερα τα τραγούδια της Εθνικής Αντίστασης, τον υποχρεώνει να δίνει δύο και τρεις παραστάσεις την ημέρα, οι οποίες ξεκινάνε από νωρίς το απόγευμα). Παράλληλα, παρουσιάζει και δικά του τραγούδια - από τα οποία ο Κυρ Παντελής αποδείχτηκε με το παραπάνω διαχρονικός - που μιλάνε για τα προβλήματα των καιρών μας και τα οποία αργότερα τραγούδησαν σε δίσκους η Χάρις Αλεξίου, ο Γιώργος Νταλάρας, η Καίτη Γκρέυ και ο ίδιος.

Τα αντάρτικα και επαναστατικά (όπως και τα δικά του) τραγούδια ζωντανεύουν μέσα από εκατοντάδες συναυλίες που δίνονται σε ανοικτά γήπεδα και πανεπιστήμια σ' όλη την Ελλάδα και το εξωτερικό. Ταυτόχρονα, το έργο του παρουσιάζεται τόσο από την ελληνική τηλεόραση, όσο και από αρκετές ξένες (βουλγαρική, γερμανική, σουηδική). Παράλληλα, ο ελληνικός αλλά και ο ξένος Τύπος αναφέρονται συχνά στον Αγωνιστή τραγουδοποιό, ενώ ο Κυρ Παντελής μεταφράζεται ακόμα και στα κινέζικα.

Ο Πάνος Τζαβέλλας άφησε την τελευταία του πνοή την Τρίτη 27 Ιανουαρίου 2009, σε ηλικία 84 ετών. Παρά τις ταλαιπωρίες και τις διώξεις, έμεινε αμετακίνητα πιστός στα νεανικά του οράματα. Στο πλευρό του στάθηκε μέχρι το τέλος η σύντροφός του τα τελευταία 35 χρόνια, τραγουδίστρια Νατάσα Παπαδοπούλου.