Είπαν για τον Πάνο Τζαβέλλα

(Πάνος Τζαβέλλας, Νατάσσα Παπαδοπούλου, Γιάννης Ζουγανέλης)

Γιάννης Ζουγανέλης:

Ο Πάνος Τζαβέλλας ήταν ιδιαίτερος άνθρωπος. Όντας χρόνια στη φυλακή, εκτιμούσε πολύ τόσο τη ζωή όσο και την ελευθερία της δημοκρατίας. Ήταν πράος στην ψυχή, αλλά αυτό συνδυαζόταν με μια οξύτητα στη σκέψη και στην έκφραση. Είχα την τύχη να τον γνωρίσω στα εφηβικά μου χρόνια… Μοιραζόμαστε τότε την ίδια σκηνή στην «Πέμπτη Εποχή» μαζί με τον Γιώργο Ζωγράφο και τον Νικόλα Άσιμο, με τον οποίο όχι μόνο είχαν κοινή καταγωγή από την Κοζάνη, αλλά ήταν και οικογενειακοί φίλοι. Κατά τραγική συγκυρία κανείς από τους τρεις δεν ζει πια… Ιδεολογικά ο Πάνος ήταν πάντα με τους μη βολεμένους και κυρίως με τους μη έχοντες. Ήταν αυτός που έφερε το τραγούδι της αντίστασης - μαζί όμως και με επιλεγμένα δημοτικά τραγούδια, κάποια άλλα που είχαν ανάλογο αγωνιστικό περιεχόμενο όπως ορισμένα του Μίκη Θεοδωράκη αλλά και τα δικά του που συνήθως ήταν σε στίχους του φίλου του Φώτη Αγγουλέ - στα στόματα πάρα πολλών. Τον θυμάμαι να ερμηνεύει ιδιαίτερα τα δικά του τραγούδια με τον τόσο χαρακτηριστικό του τρόπο και την κιθάρα του, που κυριολεκτικά ήταν προέκταση του σώματός του. Ήταν πολλά αυτά για τα οποία ξεχώριζε, θυμάμαι το πάντα βροντερό γέλιο του αλλά και τις διασυνδέσεις που επεδίωκε να έχει με μουσικούς από χώρες με δικτατορικά και αυταρχικά καθεστώτα. Με ενέπνεε πάντα γιατί, παρ’ όλη την αναπηρία του, ζούσε σαν δύο άνθρωποι! Θέλω να σημειώσω επίσης ότι είχε θέσεις μα και αντιθέσεις για την πολιτεία, την κοινωνία αλλά και το κίνημα τις οποίες δεν δίσταζε ποτέ να καταθέτει και να τις υπερασπίζεται. Τελικά ήταν απλά μια ήρεμη επαναστατική δύναμη.

Χρήστος Λεοντής:

Ο Πάνος Τζαβέλλας υπήρξε πρότυπο μαχόμενου καλλιτέχνη, ένας και μοναδικός στο είδος του. Η προσφορά του ήταν τεράστια γιατί ήταν αυτός που από τα μέσα περίπου της δικτατορίας και μετά διέδωσε και έφερε στα χείλη των νέων ένα πνεύμα ελευθερίας, αξιοπρέπειας και αγωνιστικότητας σε μια περίοδο δύσκολη. Αλλά και μετά τη δικτατορία μεγάλη μερίδα του κόσμου μπόρεσε να επικοινωνήσει με το αντάρτικο τραγούδι χάρη σε αυτόν. Ήταν ένας άνθρωπος με πολύ μεγάλη δίψα για ζωή, η οποία πήγαζε από την προσωπική του πρακτική και δράση.

(Πάνος Τζαβέλλας, Λαυρέντης Μαχαιρίτσας)

Λαυρέντης Μαχαιρίτσας:

Δεν μπορεί να είναι αμερόληπτη η κρίση μου για τον Πάνο, γιατί ξεκίνησα να τραγουδώ επαγγελματικά δίπλα του, στο «Λημέρι» του. Ήταν ένας άνθρωπος οξύθυμος και δύσκολος, για παράδειγμα, όταν τσακωνόταν με τους μουσικούς του τους έλεγε «εγώ δεν είμαι μουσικός, είμαι επαναστάτης», αλλά πάντα ακέραιος. Θυμάμαι μια χαρακτηριστική ιστορία απ’ αυτόν. Κάποτε ερχόταν στο σπίτι όπου έμενα με τον Γιάννη «Μπαχ» Σπυρόπουλο και του κάναμε ενορχηστρώσεις στα τραγούδια του. Ήταν δύσκολες εποχές για εμάς τους δύο, εποχές όχι απλά φτώχειας αλλά κυριολεκτικά πείνας… Μια φορά λοιπόν ήρθε στο σπίτι και εμείς λείπαμε. Όταν επιστρέψαμε βρήκαμε κρεμασμένη στην πόρτα μια σακούλα με ένα ψητό κοτόπουλο και ένα σημείωμα που έγραφε: «Για να μην πεθάνετε από την πείνα, ζαγάρια»! Αυτός ήταν ο Πάνος, ένας άνθρωπος με έντονη παρουσία σε ό,τι έκανε.

(Πάνος Τζαβέλλας, Γιώργος Νταλάρας)

Γιώργος Νταλάρας:

Ο Πάνος έζησε ηρωικά… Ήταν ένας ξεχωριστός πολίτης, αγωνιστής και καλλιτέχνης. Καλλιτέχνης του περιθωρίου, αλλά με την «ακριβή» έννοια του όρου. Ένας άνθρωπος που ούτε μπλέχτηκε και ούτε ανακατεύτηκε ποτέ με τη σύμβαση και το βόλεμα. Δεν εισέπραξε ποτέ τα εύσημα της δράσης του και έμεινε ως παράδειγμα κάποιου που δεν πήρε ποτέ βραβεία, κάτι πολύ σπάνιο για την εποχή μας. Για εμένα, πέραν του ότι ήταν ένας καλλιτέχνης με όλη τη σημασία της λέξης και με οξύ λόγο και έργο, ήταν και ένας στενός οικογενειακός φίλος. Μας συνέδεαν πολλά γιατί ήταν και συναγωνιστής της μητέρας μου και μάλιστα σε πολύ δύσκολες εποχές. Ήταν κάποιος που μας έκανε πάντα υπερήφανους.

(Οι μαρτυρίες αντλήθηκαν από την «Κυριακάτικη Αυγή», 1 Φεβρουαρίου 2009. Οι φωτογραφίες προέρχονται από το προσωπικό αρχείο της Νατάσσας Παπαδοπούλου, την οποία και ευχαριστούμε για την ευγενική παραχώρηση. Μ.Π.)