ΒΙΟΣ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΣ
Ανέκδοτες ημερολογιακές σημειώσεις του συνθέτη Μιχάλη Γρηγορίου
Ενότητα: "Εσυ, ο χρονος, ο θανατος κι εγώ"
Επεισόδιο 26ο
Δευτερα 16/5/2011
Χτες ετυχε να ξανακουσω στην τηλεοραση, υστερα απο χρονια, το κοντσερτο για βιολι του Tchaikovsky, ενα πασιγνωστο εργο που το ξερω σχεδον απ’ εξω κι’ ισως γι’ αυτο –οπως συμβαινει αλλωστε με ολα τα “πασιγνωστα” εργα- εχω κι’ εγω την ταση να το θεωρω ως “αυτονοητο”, υποτιμωντας ετσι, ως ενα βαθμο, την σημασια του. Πραγματι, την ωρα που ακουγα το εργο και διαπιστωνα συγχρονως την δεξιοτεχνια του σολιστα (τωρα που τσαλαβουταω με το βιολι ειμουνα σε θεση να αντιληφθω πολυ καλα τις τρομερες τεχνικες δυσκολιες) σκεφτομουνα πως υπαρχει αυτη η ταση στον πολιτισμο, το να γινομαστε δηλαδη “μπλαζε” απεναντι σε τρομερες ανθρωπινες κατακτησεις, λογω του εθισμου μας μ’ αυτες. Ειναι μια σχεδον “νεοπλουτιστικη” ταση που μας οδηγει σε μια σταση τυφλοτητας. Κι’ ομως, απο που κι’ ως που αποτελουν κατι το “αυτονοητο”, τοσο η συνθετικη-αφηγηματικη δεινοτητα αυτου του εξαιρετικου συνθετη, οσο κι’ η δεξιοτεχνια του σολιστα ; Πως συμβαινει να εχουμε “εξοικειωθει” με την εικονα ενος πληθους ανθρωπων που καταφερνουν να συνεργαζονται, επιστρατευοντας ο καθενας την δικηα του σωματοκινητικη δεξιοτεχνια, την οποια απεκτησε υστερα απο χρονια σκληρης δουλειας, για να στησουν απο κοινου ενα τοσο πολυσυνθετο συμβολικο κατασκευασμα απο ηχους, το οποιο επινοησε ενας αλλος ανθρωπος ; Και πως γινεται να θεωρουμε ως “αυτονοητη” αυτη την αβιαστη “αφηγηματικη” λειτουργια μιας τοσο συνθετης μουσικης κατασκευης ; Μα, και μονο το γεγονος οτι αυτα τα πραγματα δεν υπαρχουν στην φυση, αλλα “κατασκευαζονται”, κι’ επιπλεον, το γεγονος πως αυτη την συμβολικη “αφηγηματικη” λειτουργια των ηχων αδυνατει να την αντιληφθει και να την παρακολουθησει η πλειοψηφια των “μη εξοικειωμενων” ακροατων, στους οποιους δεν εχει φορτωθει το καταλληλο αντιληπτικο προγραμμα, κι’ ακομα, το γεγονος πως αυτα τα συμβολικα αντικειμενα, μαζι με τα εργαλεια που τα παραγουν, δεν υπηρχαν πριν απο μερικες εκατονταδες χρονια, αλλα επινοηθηκαν σταδιακα, αρκει για να μας κανει να παψουμε να επιστρατευουμε την αισθηση του “αυτονοητου” που συγκαλυπτει την παραδοξη σημασια τους.
Φυσικα, δεν ειναι μονο οι μουσικες κατακτησεις των τελευταιων 3-4 αιωνων εκεινες που, εχοντας μετατραπει σε “αυτονοητες”, μας οδηγουν μερικες φορες σ’ αυτη την σταση της διανοητικης και συναισθηματικης τυφλοτητας. Υπαρχουν και τα αντιβιοτικα, οι φακοι επαφης, oι ηλεκτρικοι κινητηρες, τα αεροπλανα, τα διαστημοπλοια, τα computers, ολα αυτα τα διαφορα υλικα και χημικα gadgets που μας περιβαλλουν, αλλα και τα διαφορα διανοητικα gadgets που εχουν επισης επιννοηθει σταδιακα, τα μαθηματικα, οι θεωριες της φυσικης, οι διαφοροι αλλοι τομεις της επιστημης, η ψυχολογια, η κοινωνιολογια, η γλωσσολογια, κλπ. Αν καπου παρουσιαζει ενα μεγαλυτερο ενδιαφερον η παραδοξη αναπτυξη της δυτικης μουσικης, που την απεκοψε απο την υπολοιπη “χρηστικη” μουσικη που εφτιαχναν οι ανθρωποι επι χιλιαδες χρονια για να συνοδευουν και να επαληθευουν τις δραστηριοτητες τους, ειναι η –φαινομενικα- “μη αμεση αναγκαιοτητα” της. (Κατι που συμβαινει βεβαιως και με τις υπολοιπες ανεπτυγμενες μορφες τεχνης, μονο που στην μουσικη εχουν ξεπεραστει καποια ορια). Γιατι, μιλωντας σε ενα πρωτο επιπεδο, μπορει κανεις να καταλαβει πως η τεχνολογια κι’ η επιστημη, μαζι με το θεωρητικο και διανοητικο υποβαθρο που επιτρεπει την αναπτυξη τους, οδηγουν σε υλικα και γνωστικα αποτελεσματα που εξυπηρετουν καποιες πρακτικες αναγκες, που διευκολυνουν και βελτιωνουν την επιβιωση. (Ακομα κι’ η λεγομενη “ψυχαναλυση” διεκδικει να εχει ενα τετοιο χρηστικο ρολο). Ειναι ορατο δηλαδη το κινητρο της “χρησιμοτητας” που μπορει να οδηγει τους ανθρωπους σε τετοιες διανοητικες και υλικες κατακτησεις. (Αν κι’ εδω θα ετιθετο το ερωτημα, σε τι ωφελει π.χ στην “επιβιωση” του ειδους η αστρονομια, η κοσμολογια, οι προβληματισμοι περι του Big Bang και των μαυρων τρυπων, κλπ, μαζι με τα μαθηματικα που συνοδευουν ολα τουτα, ή που αναπτυσσονται με αυτονομο τροπο, “εν κενω”).
Ομως, αυτο το περιφημο πρωτο επιπεδο μιας “χρηστικοτητας” που μπορει να ερμηνευσει, ως πρωτογενες κινητρο, τις ανθρωπινες κατακτησεις, φαινεται τελικα πως ειναι παραπλανητικο. Γιατι η “χρηστικοτητα”, η ιδιοτελεια της “χρησιμοτητας”, φαινεται πως λειτουργει και σε πολυ βαθυτερα επιπεδα που εχουν να κανουν με τον αυτοπρογραμματισμο αυτου καθαυτου του ειδους, ετσι ωστε να αποκτα σταδιακα ενα διανοητικο και πνευματικο οπλοστασιο, το οποιο ισως του επιτρεψει να επιβιωσει και σε μελλοντικες συνθηκες. Ισως ολα αυτα τα επιτευγματα, μεταξυ των οποιων και η μουσικη κι’ οι υπολοιπες “περιττες” τεχνες, να εντασσονται σε καποιο ευρυτερο αυτοματο, αυτοεξελισσομενο, προγραμμα, το οποιο λειτουργει οπως οι αλυσσιδωτες αντιδρασεις της πυρηνικης φυσικης. Υπ’ αυτη την εννοια ομως, ισως δεν θα επρεπε κανεις να αναζηταει ουτε καν το κινητρο καποιας “δευτερογενους χρησιμοτητας” που θα απεδιδε καποια υποτιθεμενα κρυφα “σοφα κινητρα” στην φυση. Ισως ολα τουτα τα φαινομενα της ανθρωπινης εξελιξης να ερμηνευονται μονο ως το αποτελεσμα της τασης για αυτοοργανωση ενος πολυ συνθετου συστηματος, που ανασυντασσεται διαρκως μεσω της αυθορμητης αλληλεπιδρασης των επι μερους συνιστωσων του, τεινοντας σε μια διαρκη αυξηση του βαθμου πολυπλοκοτητας του.
Οπου και παλι, αυτη η ερμηνεια θα απαιτουσε μεγαλυτερη εκλεπτυνση, γιατι αυτη η αυξηση του βαθμου πολυπλοκοτητας του συστηματος που λεγεται “ανθρωποτητα” δεν κατανεμεται, ουτε διαχεεται ισομερως. Εαν μπορουσε να εφαρμοστει καποια –απλοϊκη- εξελικτικη ερμηνεια στο φαινομενο της αναπτυξης του “πολιτισμου”, αυτη ισως οδηγουσε στην παραδοχη της αναπτυξης πολλων “ρατσων” απο ανθρωπους. Μια εξελιξη δηλαδη βασισμενη στην ανισομερη κατανομη των “μιμιδιων”, που οδηγει ορισμενες “ρατσες” να παραμενουν εασει στασιμες στο διανοητικο επιπεδο της παλαιολιθικης ή νεολιθικης εποχης κι’ αλλες να εξελισσονται, παρακολουθωντας τις προκλησεις του περιβαλλοντος το οποιο δημιουργουν και μεταβαλλουν οι ιδιες, μεσω αλληλεπιδρασεων που γεννιουνται αυτοματως αναμεσα στα μελη τους, ως αποτελεσμα αυτης της αυθορμητης τασης για αυξηση του βαθμου πολυπλοκοτητας του συστηματος. Κι’ ισως αυτη η ταση να αρχιζει να εμφανιζεται μονο οταν δημιουργηθει καποια “κρισιμη μαζα” αλληλοπροκλησεων, οπως συμβαινει και με τις αντιδρασεις της πυρηνικης φυσικης στα διαγραμματα Feynman !
Ολα τουτα θα μπορουσαν να εχουν ενδιαφερον εαν ισχυε η εξελικτικη θεωρια. Αλλα κι’ εκει διαισθανομαι πως υπαρχουν παρα πολλα κενα. Γιατι, παραμενοντας στο επιπεδο της βιολογικης εξελιξης των ειδων, το χρονικο διαστημα μεσα στο οποιο διαπιστωνεται η μετεξελιξη απο τις πρωτες αμιβαδες στις οργανελλες, κι’ απο εκει στα οργανα και στους συνθετους οργανισμους παραειναι συντομο για να ειναι απολυτως πειστικη η θεωρια. Δεν αρκουν μερικα δισεκατομμυρια χρονια για να υπαρξει η μεταβαση απο τις απλες πρωτεϊνες και τα κυτταρα στην σατανικη πολυπλοκοτητα του εγκεφαλου ενος θηλαστικου π.χ. Κατι αλλο πρεπει να συμβαινει. Κατι που ισως μετετρεπε την σχεδον ποιητικη διατυπωση “αυθορμητη ταση για αυξηση της πολυπλοκοτητας” σε ενα “φυσικο νομο”, αναλογο με τον νομο της βαρυτητας.
Μιχάλης Γρηγορίου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου