Κείμενο του γνωστού μουσικοκριτικού - δημοσιογράφου Θάνου Μαντζάνα που διαβάστηκε στην παρουσίαση του δίσκου "Μ' ένα νεύμα του φιλιού" την Κυριακή 27 Μαρτίου 2016. Τον ευχαριστούμε θερμά για την ευγενική παραχώρηση του κειμένου.
ηρ.οικ.
ηρ.οικ.
Λένε ότι όλα τα ονόματα σε κάθε γλώσσα σημαίνουν κάτι, υπήρχε λόγος για το ότι δόθηκαν σε κάποιον για πρώτη φορά. Λένε επίσης ότι όποιος έχει καθένα από αυτά τα ονόματα χαρακτηρίζεται από ορισμένες τουλάχιστον ιδιότητες και τα στοιχεία που ήταν οι λόγοι για τους οποίους το όνομα χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά. Το πρώτο το πιστεύω απόλυτα, είναι άλλωστε και ένα γλωσσολογικά επιβεβαιωμένο γεγονός. Έχω όμως λόγους να πιστεύω ότι σε ορισμένες περιπτώσεις ισχύει και το δεύτερο.
Ο Απόλλων ήταν μια από τις ιδιαίτερες και αρκετά μυστηριακές φυσιογνωμίες του ελληνικού δωδεκαθέου. Είναι ενδεικτικό ότι, εκτός από την Δήλο που θέλει η επικρατούσα άποψη, ως τόπος γέννησης του αναφέρονται επίσης η Κρήτη, η Μικρά Ασία αλλά και η Ελιγολάνδη ή χώρα των Υπερβορείων. Για το τελευταίο συνηγορεί και το ότι τις περισσότερες φορές απεικονίζεται ξανθός σε μια εποχή βέβαια που οι κάτοικοι αυτής της χώρας και οι, κατ’ εικόνα τους όπως πάντα, θεοί τους ήταν φυσικά μόνο μελαχρινοί, πολύ περισσότερο από όσο σήμερα.
Αυτό όμως που ξεχωρίζει τον Απόλλωνα είναι ότι είχε πολλές ιδιότητες, θα μπορούσαμε να πούμε ακόμα και προσωπικότητες ή προσωπεία, περισσότερο ίσως από οποιαδήποτε άλλη μυθολογική θεότητα. Πριν από όλα, μαζί με την δίδυμη αδελφή του, την Αρτεμη, μπορεί να μην έλεγχαν το μόνο στο οποίο ούτε οι θεοί δεν μπορούσαν να αντισταθούν, τον χρόνο, αλλά όριζαν τον βασικότερο τρόπο με τον οποίο τον διαχώριζαν και τον μετρούσαν οι άνθρωποι. Ο Απόλλων, ως Φοίβος, ήταν ο θεός του ηλίου και η Άρτεμις της σελήνης. Επί της ουσίας δηλαδή μπορούμε να πούμε ότι ο Απόλλων ήταν ο θεός της ημέρας και η αδελφή του της νύχτας.
Κάθε μέρα, όταν ερχόταν η ώρα να αποχωρήσει το σκοτάδι, ο Απόλλων – Φοίβος έζευε τα άλογα του στο άρμα του και ανέβαινε στον ουρανό, φέρνοντας την ζεστασιά και κυρίως το φως του στους ανθρώπους. Αξίζει να αναλογιστούμε την σημασία αλλά και τον συμβολισμό που είχε αυτό σε έναν κόσμο στον οποίο το τεχνητό φως ήταν ουσιαστικά ανύπαρκτο.
Μια σκέψη που έχω κάνει πολλές φορές είναι ότι σε αυτό ακριβώς το γεγονός μπορεί να οφείλεται ότι όπως άλλοι θεοί, ο Δίας για παράδειγμα, απεικονίζονται πάντα σε ώριμη ηλικία ο Απόλλων αντίστοιχα εμφανίζεται πάντα πολύ νέος, σχεδόν έφηβος. Ο θεός που, κατά μιαν έννοια, καθόριζε την απρόσκοπτη ροή του χρόνου δεν μπορούσε να υπόκειται σε αυτόν όπως οι υπόλοιποι. Εκτός από την αθανασία όπως εκείνοι είχε λοιπόν εξασφαλίσει και την αιώνια νεότητα.
Μια άλλη πολύ σημαντική ιδιότητα του Απόλλωνα ήταν φυσικά το ότι ήταν ο προστάτης των τεχνών. Ηταν ο Μουσηγέτης, ο θεός ο οποίος επόπτευε τις εννέα μούσες που κάθε μία είχε την ευθύνη και βέβαια έδινε την έμπνευση για μιαν από τις κύριες μορφές ανθρώπινης δημιουργίας και έκφρασης της εποχής.
Προνομιακή σχέση είχε βέβαια ο Απόλλων με μιαν από αυτές, την Ευτέρπη, την μούσα της λυρικής ποίησης και της μουσικής. Ο συνδυασμός αυτός στο πρόσωπο της Ευτέρπης δεν ήταν διόλου συμπτωματικός καθώς οι περισσότεροι ειδικοί συμφωνούν ότι, τουλάχιστον στον ελλαδικό χώρο, η μουσική αναπτύχθηκε αρχικά ως συνοδεία της λυρικής ποίησης και πάνω στη μετρική της. Ο Απόλλων λοιπόν προστάτευε τους στίχους και την μουσική που γραφόταν επάνω τους, άρα μπορούμε να πούμε ότι ήταν ο προστάτης της τραγουδοποιίας πριν καν αυτή αρχίσει να λέγεται έτσι.
Δεν ήταν όμως μόνο συνθέτης και στιχουργός αλλά και εκτελεστής. Έπαιζε λύρα, το κυριότερο έγχορδο όργανο στην αρχαία Ελλάδα το οποίο είχε πολύ μικρότερη σχέση με τα σημερινά ομώνυμα του όσο με όλη την οικογένεια των νυκτών λαουτοειδών. Ο μύθος λέει μάλιστα ότι ο Απόλλων εξασκήθηκε και έμαθε να παίζει την λύρα που ήταν ένα από τα κυριότερα σύμβολα του σε μια δύσκολη στιγμή της έστω και θεϊκής του ύπαρξης, όταν του είχε επιβληθεί από τον Δία η ποινή να είναι βοσκός στα κοπάδια ενός θνητού.
Τέλος με τις επωνυμίες Πύθιος ή Σπόνδιος ο Απόλλων εθεωρείτο ο ιδρυτής ενός από τους σημαντικότερους τόπους θρησκευτικής λατρείας στην αρχαία Ελλάδα. Ηταν φυσικά το μαντείο των Δελφών στο οποίο η ιέρεια του, η Πυθία, με τους χρησμούς της προέβλεπε στους ανθρώπους τα μελλούμενα ή τους ερμήνευε τα παρόντα.
Το φως του ηλίου, ποίηση, μουσική, ακόμα και μεταφυσική...Δεν είναι παράξενο λοιπόν ότι ο Απόλλων θεωρήθηκε η προσωποποίηση της έλλογης, της ορθολογιστικής θα λέγαμε σήμερα θεώρησης της ζωής. Αυτό ήταν το απολλώνιο στοιχείο σε αντίθεση με εκείνο του οποίου προσωποποίηση ήταν ο Βάκχος, το διονυσιακό, το οποίο πήγαζε από το θυμικό ή ακόμα και από τα αρχέγονα ορμέμφυτα.
Απολλώνιο στοιχείο όμως δεν σημαίνει και κενό ή ερήμην συναισθημάτων. Άλλωστε ο Απόλλων, στην προσωπική του θα λέγαμε ζωή, ήταν ένας από τους πιο ερωτικούς θεούς. Προσοχή, όχι ερωτιάρης, αυτό ήταν ο πατέρας του, ο Δίας! Ο Απόλλων ήταν ερωτικός αν και μάλλον άτυχος για διάφορους λόγους στις σχέσεις του. Παρόλα αυτά απέκτησε αρκετά παιδιά που μερικά από αυτά μόνο συνηθισμένες προσωπικότητες δεν ήταν.
Ενας ήταν ο Ασκληπιός, ο φερόμενος ως ιδρυτής της ιατρικής επιστήμης που θεραπεύει τα άλγη του σώματος. Ενας άλλος βέβαια ήταν ο Ορφέας, ο πρώτος ίσως διεθνώς τραγουδιστής με την έννοια που του δίνουμε σήμερα ο οποίος, εκτός από την υπέροχη φωνή του, είχε επίσης κληρονομήσει από τον πατέρα του το ταλέντο του στη λύρα. Θεραπεύοντας έτσι με τα τραγούδια του μερικά έστω από τα άλγη της ψυχής...
Ας φύγουμε όμως τώρα από τον μυθολογικό Απόλλωνα για να έρθουμε στον απολύτως αληθινό δικό μας που κάθεται εδώ δίπλα μας. Είναι αδύνατο όμως να μην παρατηρήσουμε πόσα κοινά έχει με τον θεό από τον οποίο πήρε το όνομα του. Το όργανο που επέλεξε να μάθει και να σπουδάσει, η κιθάρα, είναι ο κατεξοχήν απόγονος της λύρας ή φόρμιγγας που έπαιζε ο συνονόματος του θεός. Και το ότι στη συνέχεια έγινε και συνθέτης απλά επιρρώνει αυτή την αναλογία.
Δεν είναι όμως μόνον η μουσική, η δημιουργία και η εκτέλεση της, αλλά και αρκετά από όσα σχετίζονται με αυτήν που είναι κοινά ανάμεσα στους δύο Απόλλωνες. Η μουσική του Απόλλωνα Κουσκουμβεκάκη, δίχως ποτέ να είναι χαζοχαρούμενη, αντίθετα πολύ συχνά είναι μελαγχολική, καταφέρνει όμως να μην βυθίζεται ποτέ στην θλίψη. Δεν αποφεύγει τις μινόρε συγχορδίες, άλλωστε ένας μεγάλος ξένος συνθέτης του προηγούμενου αιώνα, ο George Gershwin, είχε πει ότι ο μεγαλύτερος δημιουργός όλων των εποχών θα ήταν αυτός που θα έγραφε ένα πολύ χαρούμενο τραγούδι με αποκλειστικά μινόρε συγχορδίες, αλλά δεν μένει μόνο σε αυτές. Η μουσική του Απόλλωνα, στο τέλος κάθε τραγουδιού, κάθε ορχηστρικού κομματιού, κάθε δίσκου του τελικά στρέφεται και τρέφεται από το φως. Οπως ακριβώς συνέβαινε και με τον Φοίβο Απόλλωνα...
Γενικότερα όμως, πέραν από τα δομικά και τεχνικά στοιχεία της τέχνης του, ο Απόλλων, τόσο σαν μουσικός όσο και ως άνθρωπος, είναι στραμμένος στη φωτεινή πλευρά των πραγμάτων. Δεν υποκρίνεται ότι δεν υπάρχει η σκοτεινή όψη της ζωής, περνάει από μέσα της όπως όλοι μας αλλά δίχως να χάνει ποτέ από τα μάτια του το φως. Μια απόδειξη είναι ότι σε αυτό τον καιρό της δεινότατης κρίσης επιμένει να γράφει ερωτικά τραγούδια. Κάτι για το οποίο τον έχουν ψέξει ορισμένοι μη λαβαίνοντας ίσως υπόψη ότι μια από τις κυριότερες συνέπειες της κρίσης είναι η ακόμα μεγαλύτερη, κυριολεκτική και μεταφορική, έκπτωση του έρωτα στην ζωή μας. Ακόμα μεγαλύτερη από την υφιστάμενη από πριν και έχοντας πλέον οδηγήσει σε πτώχευση του ερωτικού στοιχείου και στον κίνδυνο έλλειψης ή και πενίας του στο μέλλον...Οπερ έδει δείξαι.
Όμως και με όχι ίσως την μεταφυσική αλλά την κρυπτική πλευρά του Απόλλωνα των Δελφών έχει να κάνει ο δικός μας Απόλλων. Μπορεί ο στίχος, όπως και όλοι οι υπόλοιποι, να είναι της Μαρίας Σπυράτου αλλά εκείνος επέλεξε τον τίτλο «Με ένα νεύμα του φιλιού». Ας τον εξετάσουμε λίγο, το ίδιο το φιλί είναι ένα νεύμα άρα τι μπορεί να είναι το νεύμα ενός νεύματος; Το υπόρρητο νόημα ενός ήδη υποσημαινόμενου το οποίο πρέπει βέβαια να είναι κανείς σε θέση να αποκωδικοποιήσει αλλιώς χάνε όλο το νόημα. Όπως ο Θηβαίος στρατηγός Επαμεινώνδας που όταν απευθύνθηκε στο μαντείο για το μέλλον του η Πυθία απεφάνθη «να αποφεύγεις το πέλαγος». Ο Επαμεινώνδας δεν πλησίασε ποτέ του τη θάλασσα...αλλά σκοτώθηκε στη μάχη της Μαντίνειας σε μια τοποθεσία που λεγόταν Πέλαγος. Ο Απόλλωνας και η Πυθία τον είχαν προειδοποιήσει αλλά όφειλε και αυτός να κατανοήσει πλήρως την προειδοποίηση τους...
Αυθεντικός λοιπόν εκπρόσωπος και εκφραστής του απολλώνιου πνεύματος ο δικός μας Απόλλων που ευτυχώς δεν είναι καθόλου μια διανοητική κατασκευή όπως ο μυθολογικός θεός αλλά αληθινός, γήινος και απολύτως ανθρώπινος, καταθέτει τώρα έναν ακόμα δίσκο, τον καινούριο του. Το CD φυσικά περιέχει τραγούδια και μερικά ορχηστρικά θέματα, δηλαδή μουσική, με άλλα λόγια ήχο. Και ο ήχος, ως γνωστόν, αποτελείται από πυκνώσεις και αραιώσεις του αέρα και μεταδίδεται μέσω αυτού.
Κάνοντας λοιπόν μιαν υπέρβαση, φιλοσοφική και όχι ποιητική αδεία, μπορώ να θεωρήσω το CD αυτό ένα...άρμα. Ενα άρμα που ταυτόχρονα το σύρουν και έχει ως επιβάτες τραγούδια και διασχίζει τον ουρανό, όπως και εκείνο του Φοίβου.
Εύχομαι λοιπόν στον φίλο Απόλλωνα το άρμα του αυτό να πετάξει ψηλά, εκεί ψηλά που ο ουρανός ίσως να μην είναι ποτέ εντελώς ανέφελος αλλά σίγουρα είναι γαλανός και φωτεινός και να φτάσει μακριά, όσο πιο μακριά γίνεται, στο βάθος του ορίζοντα. Σε όσο το δυνατόν περισσότερους ακροατές για να τους μεταδώσει λίγο έστω από το φως του εσωτερικού και μουσικού του κόσμου που εναποθέτει με αγάπη, μεράκι και απεριόριστη καλαισθησία μέσα στα τραγούδια του...
Θάνος Μαντζάνας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου