Συνέντευξη με την Τατιάνα Ζωγράφου

Τατιάνα Ζωγράφου:

«Να παίρνουμε ελπίδα απ’ τα παιδιά που σώθηκαν»

τη συνέντευξη έλαβε ο Ηρακλής Οικονόμου

(δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΜΕΤΡΟΝΟΜΟΣ)

Ο Μάκης Γκαρτζόπουλος - που πολύ εμπιστεύομαι την άποψή του - έχει γράψει γι’ αυτήν: «Η Ζωγράφου φαίνεται να εκμεταλλεύεται τη διδακτική της εμπειρία για να αντλήσει τη θεματολογία που θα χρησιμοποιήσει για να μιλήσει στα παιδιά. Δεν υποψιάζεται απλά τους κώδικες με τους οποίους θα επικοινωνήσει με τους μικρούς ακροατές· τους γνωρίζει ήδη μέσα απ’ την καθημερινή ενασχόλησή της με τα παιδιά και αυτό φαίνεται να την απελευθερώνει και να της επιτρέπει να αφοσιωθεί ολοκληρωτικά στα μέσα με τα οποία θα το καταφέρει. Και αυτά δεν είναι άλλα από τις λεπτές και γεμάτες ευαισθησία μελωδικές γραμμές που χρησιμοποιεί για να ολοκληρώσει τα τραγούδια».

Η κυρία Τατιάνα Ζωγράφου, σημαντικότατη εκπρόσωπος αυτού του δύσκολου είδους που αποκαλούμε «παιδικό τραγούδι», μιλά στον Μετρονόμο για τον νέο δίσκο της «Μια νότα μού χτυπά το τζάμι», τον κόσμο της μουσικής και των παιδιών, και τα χάλια των μεγάλων.

Πώς σας …χτύπησε το τζάμι ο τελευταίος δίσκος σας, κυρία Ζωγράφου;

Πολλές φορές ακόμη και οι οικείοι μου αναρωτιόνται πότε αποφασίζω να ξεκινήσω έναν δίσκο! Είναι σαν βόμβα μεγατόνων μέσα μου που φωνάζει «Τώρα!». Και έτσι ξεκινώ. Ξεκαθαρίζω τους στίχους που με εμπνέουν και αμέσως πάω στο πιάνο μου. Μετά στον ενορχηστρωτή που αυτή τη φορά ήταν ο Δημήτρης Μπουζάνης. Κάνουμε μια πρόχειρη ηχογράφηση και με βάση αυτήν απευθύνομαι στον ερμηνευτή που πιστεύω ότι θα ταίριαζε σε  κάθε τραγούδι. Μου αρέσουν οι πολυσυμμετοχικοί δίσκοι.

Παπακωνσταντίνου, Θηβαίος, Μάνου, Γιαννάτου… Πάντα αναρωτιόμουν πώς έχετε πάντα σε ετοιμότητα την αφρόκρεμα των ελλήνων τραγουδιστών για τους δίσκους σας!

Νομίζω ότι τώρα πια είναι αρκετά γνωστή η προσπάθεια που κάνω στο παιδικό τραγούδι. Οι καλλιτέχνες ανταποκρίνονται όταν τους αρέσει πολύ ένα τραγούδι. Και μόνο τότε. Δεν υπάρχει κανένας μεσάζων στην πρώτη συνάντηση ερμηνευτή-τραγουδιού. Αυτός άλλωστε είναι και ο κύριος λόγος που είμαι πολύ περήφανη για τις συμμετοχές τόσων καταξιωμένων τραγουδοποιών και  ερμηνευτών στους δίσκους μου.

Αλήθεια, ποιος είναι περισσότερο παιδί απ’ τους ερμηνευτές με τους οποίους έχετε συνεργαστεί;

Μια φυσική απλότητα που φέρνει στο νου παιδικότητα είχε ο  Λαυρέντης Μαχαιρίτσας. Νομίζω ότι στ’ αλήθεια στο δικό του παράθυρο χτύπησε η πρώτη μου νότα που οδήγησε σε αυτόν τον δίσκο.... Αλλά και πολλοί άλλοι από τους τραγουδιστές, σαν μαγεμένα παιδιά έμοιαζαν ώρες-ώρες.  

Ποια είναι η διαφορά του «γράφω μουσική» απ’ το γράφω «μουσική για παιδιά»;

Κυρίως στην επιλογή του στίχου. Να είναι εύληπτος για τα παιδιά αλλά ταυτόχρονα να λέει κάτι σε μένα που δεν είμαι πια παιδί. Έτσι θα γεννηθεί η μελοποίηση και μετά ένα ολόκληρο τραγούδι. Η «εξωστρέφεια» του τραγουδιού δεν έχει τόση σημασία όσο λένε οι «απ’ έξω». Τα παιδιά μπορούν αγαπήσουν εξίσου ένα χαρούμενο ρυθμικό κομμάτι με ένα αργό και «ρομαντικό», αρκεί να τα αγγίξει βαθιά μέσα τους.

Και εκτός φυσικά απ’ τα δικά σας έργα, ποιοι δίσκοι θα βρίσκονταν στην ιδανική για σας δισκοθήκη παιδικού τραγουδιού; Ποιοι και γιατί;

Από τη νεώτερη γενιά τραγουδοποιών αγαπάω τον Αγησίλαγο του Δημήτρη Μπασλάμ, Τα τραγουδάκια γάλακτος της Μέλπως Χαλκουτσάκη, τον Κόσμο ανάποδα του Άγγελου Αγγέλου και φυσικά τον Τεμπέλη Δράκο του αγαπητού Γιώργου Χατζηπιερή. Ωστόσο το αγαπημένο μου τραγούδι του Γιώργου είναι από τη μουσική του για μια θεατρική παράσταση Οι τρεις πριγκίπισσες…  και το διδάσκω κάθε καλοκαίρι στα παιδιά! Λέει ο στίχος «Καλό είναι το σχολειό, καλοί οι καθηγητές, μα από όλα το καλύτερο οι διακοπές.., στις αμμουδιές ξυπόλητοι και ρέστοι, να λιώνουμε σα βούτυρο απ’ τη ζέστη!» Από τα παλαιότερα φυσικά σημείο αναφοράς μου είναι η Λιλιπούπολη, ξεχωρίζοντας ιδιαίτερα τα τραγούδια του Νίκου Κυπουργού και της Λένας Πλάτωνος αλλά και το Μήλα μου για μήλα του Σταύρου Παπασταύρου. Επίσης αγαπώ τα τραγουδοπαίχνιδα του Νίκου Θοδωρίδη.

Παλιά όλα τα καθωσπρέπει παιδιά έπρεπε να κάνουν πιάνο. Τώρα μου φαίνεται ότι πρέπει να κάνουν μουσικο-κινητική αγωγή… Μήπως έχει υπερεκτιμηθεί η παιδαγωγική χρησιμότητά της μουσικής, σαν μόδα ας πούμε;

Όπως τα λέτε είναι. Εμένα όσον αφορά στην παιδαγωγική της μουσικής με αφήνει αδιάφορη οτιδήποτε δεν διαμορφώνεται υπό το πρίσμα της αληθινής καλλιτεχνικής δημιουργίας. Τώρα ανοίγουμε μια μεγάλη συζήτηση. Λ.χ. εάν μια πανέμορφη μελωδία με βοηθήσει να ενεργοποιήσω τους μαθητές μου στο να ασκηθούν στο ρυθμό χτυπώντας παλαμάκια τότε την χρησιμοποιώ. Αν πάλι κάτι που είναι για πέταμα τα ενεργοποιήσει στο ρυθμό, ε, δεν το χρησιμοποιώ, εννοείται!

Και φροντίζετε η μουσική σας να σας είναι χρήσιμη και στις παιδαγωγικές σας ασχολίες;

Δεν μου αρέσει να συσχετίζω τα τραγούδια μου με τη «χρήση» τους στο σχολείο. Εγώ συνθέτω με όρους σύνθεσης ή τουλάχιστον προσπαθώ. Φυσικά είναι υπέροχο να φτάνουν στα σχολεία, τι καλύτερο για την δουλειά μου! Αλλά άλλο το «φτιάχνω» κάτι που ξέρω ότι μπορεί να το χρησιμοποιήσουν οι δάσκαλοι και άρα να πουλήσει και άλλο το να εμπνέομαι ως συνθέτρια από τον λόγο και δημιουργώ τον δικό μου μουσικό κόσμο  Η μουσικοκινητική αγωγή, όταν γίνεται μονοδιάστατα, μπορεί και αυτή - παρά την επίφαση της 'ενεργητικής συμμετοχής' - να καταλήξει ως ακόμη μια στείρα μέθοδος.

Σας ενοχλεί που η ενασχόλησή σας με το παιδικό τραγούδι ίσως έχει επισκιάσει την υπόλοιπη συνθετική εργασία σας, όπως π.χ. τον δίσκο «Μ’ έναν τρόπο μυστικό»;

Πιο πολύ με προβληματίζει θα έλεγα. Βλέπουμε ότι όταν έρχονται στο φως δουλειές για παιδιά από επώνυμους καλλιτέχνες στο χώρο των ενηλίκων γίνονται αμέσως αποδεκτές αλλά το κυριότερο έχουν πολύ μεγάλη προβολή από τα μέσα ακόμη και αν δεν είναι αντάξιες των δισκογραφικών εργασιών τους που απευθύνονται σε «μεγάλους». Αυτό σημαίνει ότι από τη μία κάπως άκριτα προβάλλεται κάτι χωρίς να έχει αξιολογηθεί η ποιότητα του, και από την άλλη ίσως είναι μια ένδειξη της υποβαθμισμένης θέσης που έχει μέσα μας το παιδικό τραγούδι. Εγώ πάλεψα πολύ όλα τα χρόνια να φτιάξω κάτι που να απευθύνεται στα παιδιά, τολμώντας να προσπαθώ να έχει μια αυτόνομη καλλιτεχνική αξία. Και το κοινό μου το γνωρίζει αυτό. Όμως όταν κάνω κάτι  διαφορετικό – «μη-παιδικό» - δεν έχει μεγάλη προβολή και έτσι η πληροφορία δεν φτάνει στους ακροατές μου. Το «Μ’ έναν τρόπο μυστικό» όσο αντέξαμε να το παίζουμε live πήραμε θετικότατες κριτικές αλλά αυτό φαίνεται δεν ήταν αρκετό. Εγώ την αγαπάω αυτή τη δουλειά μου. Με βοήθησε σε αυτή πολύ και ο Αλκίνοος Ιωαννίδης με τη συμμετοχή του αλλά και όλοι οι καλλιτέχνες που συμμετείχαν, ο Κώστας Βόμβολος, ο ζωγράφος Χρήστος Κεχαγιόγλου και άλλοι πολλοί. Η έκδοση είναι εξαίρετη από τις εκδόσεις Καλειδοσκόπιο αλλά η δουλειά δεν πήγε καλά εμπορικά.

Αναφέρατε τον Χρήστο Κεχαγιόγλου. Η δισκογραφία σας συνοδεύεται συχνά κι από την εικαστική επιμέλειά του. Τι σας έλκει στη συνύπαρξη μουσικής και ζωγραφικής; Και πώς έγινε η συνάντηση με τον συγκεκριμένο εικαστικό;

Χαίρομαι γι αυτή την ερώτηση γιατί αγαπώ τον Χρήστο και είμαστε αφοσιωμένοι ο ένας στον άλλον. Ωστόσο σε αυτή τη νέα μου εργασία δεν συνεργαστήκαμε επειδή άλλαξα εκδότη. Οι μέχρι τώρα δίσκοι μου είχαν ταυτιστεί με τις συγκεκριμένες εκδόσεις. Με τον Χρήστο είμαι βέβαιη ότι θα ξανασυνεργαστούμε στην επόμενη δουλειά μου για μεγάλους εφόσον και ο ίδιος το επιθυμεί. Με ελκύει η μυστική «ομορφιά» που βασανίζεται τόσα χρόνια να αποδώσει στη δουλειά του. Είναι βαθιά ρομαντικός αλλά και αισιόδοξος ζωγράφος, τουλάχιστον έτσι τον νιώθω εγώ.

Τι σας προσέφερε η παραμονή σας στην Αγγλία, εκτός από τις τυπικές μεταπτυχιακές σπουδές σας;

Γνώσεις και πολλά σημαντικά ερεθίσματα, και ακόμα την πίστη ότι μπορώ να επιβιώσω μόνη μου, να προσπαθώ για την ελευθερία, και να κάνω όνειρα για το μέλλον. Πολλά χρωστάω σε εκείνη αυτή τη χρονιά που ήμουν στην Αγγλία. Ένα από αυτά είναι η οικογένειά μου αφού εκεί γνώρισα τον Πάνο Κανελλόπουλο, τον άντρα μου. Μαζί σπουδάσαμε Μουσική Παιδαγωγική, μαζί πήγαμε σε πολλές, πάρα πολλές συναυλίες στο Λονδίνο, μαζί ταξιδέψαμε και κολυμπήσαμε στα παγωμένα νερά της Μάγχης. Το ότι είμαστε ακόμη μαζί αποτελεί για μένα πηγή σταθερότητας στη ζωή μου και δύναμης. Ξέρετε όταν μεγαλώνεις δυο παιδιά, τίποτε από αυτά δεν είναι αυτονόητο.

Σας απασχολεί ότι μπορεί σε μερικά χρόνια αυτά να ακούνε λαϊκο-ποπ; Δεν το λέω ελιτίστικα. Αναρωτιέμαι απλά αν το μουσικό κριτήριο του νέου ανθρώπου μπορεί να καλλιεργηθεί, ή αν η δύναμη της μίμησης και της διαφήμισης είναι αχτύπητη.

Πιστεύω ότι πολλοί νέοι που είναι καλλιεργημένοι πηγαίνουν αρχικά σε τέτοιες μουσικές εκδηλώσεις πιο πολύ γιατί δεν θέλουν να απομονωθούν από τις παρέες τους. Δεν φταίει η διαφήμιση. Η διαφήμιση τέτοιων μουσικών προϊόντων για να επηρεάσει έναν νέο πρέπει αυτός να μην έχει καμία απολύτως καλλιέργεια και κανένα μουσικό κριτήριο. Είναι κάτι περισσότερο μιμητικό. Ωστόσο, εκεί κατά τη διάρκεια του show δεν διασκεδάζουν όσο οι υπόλοιποι. Αργότερα θέλω να πιστεύω ότι βρίσκουν έναν πιο προσωπικό δρόμο με λιγότερους ίσως φίλους αλλά που τους γεμίζει περισσότερο. Όσον αφορά τα μικρά παιδιά, τον καθοριστικό ρόλο παίζουν τα ακούσματα της οικογένειας και δευτερευόντως το σχολείο. Εμείς οι δάσκαλοι οφείλουμε να επιμένουμε στην ποιότητα. Ξέρετε, τα παιδιά μπορεί να μην ακολουθούν φαινομενικά αυτά που κάνουν οι γονείς τους αλλά καθορίζονται από αυτά. Ας πούμε, μπορεί να αντιδρούν στο να διαβάζουν βιβλία κάπου εκεί στην προεφηβία – όπως η μεγάλη μου κόρη αυτή την περίοδο – αλλά το διάβασμα στην οικογένεια μας είναι μια αξία που πιστεύω θα έχει μια θέση στην ζωή των παιδιών μας ίσως αργότερα.

Ποια είναι η πρώτη σας αντίδραση στην εικόνα μικρών παιδιών που - όταν δεν πνίγονται στο Αιγαίο - καταλήγουν να απωθούνται στα σύνορα;

Αισθάνθηκα λύπη. Ατέλειωτη λύπη. Θαυμάζω τους ανθρώπους που στα νησιά βοήθησαν τόσο κόσμο να σωθεί. Δεν ξέρω αν είμαι δειλή ή αν πραγματικά οι συνθήκες ζωής μου δεν μου επέτρεψαν να είμαι εκεί. Ίσως και τα δύο να ισχύουν Πάντως πρόσφατα πήρα μια πρωτοβουλία και μαζέψαμε στο σχολείο μου τρόφιμα να τα στείλουμε στους πρόσφυγες στον Πειραιά. Όλοι στον βαθμό που μπορούμε υπάρχει χώρος να προσφέρουμε. Άλλοι στα πιο δύσκολα και άλλοι στα λιγότερο. Οι πρόσφυγες είναι συνάνθρωποί μας. Θα μπορούσαμε να είμαστε εμείς στη θέση τους. Αυτό πρέπει σιωπηλά να έχουμε όλοι στο μυαλό μας και να παίρνουμε ελπίδα από τα παιδιά που σώθηκαν και από τα αθώα μάτια των παιδιών μας που μας κοιτάνε καθημερινά ζητώντας να είμαστε δίπλα τους στήριγμά τους.