Τα φτερά της ψυχής

Τα φτερά της ψυχής

του Θεόδωρου Σταυρόπουλου*

«Ένα όνειρο με ακολουθούσε πάντοτε κατά την διάρκεια της ζωής μου: η μορφή του συχνά άλλαζε, όμως πάντοτε, με σχεδόν τα ίδια λόγια, άκουγα την παραίνεση ‘γράψε μουσική’», εξομολογείται ο Σωκράτης στο «Φαίδωνα». «Αυτό το όνειρο για μένα ήταν μια ενθάρρυνση να συνεχίσω ν’ ασχολούμαι με την μελέτη της φιλοσοφίας η οποία ανέκαθεν υπήρξε ο στόχος της ζωής μου, και αποτελεί ταυτόχρονα τον υψηλότερο, τον ευγενέστερο σκοπό της μουσικής».

Η σχέση της μουσικής με την πνευματική υπόσταση του ανθρώπου είναι τόσο στενή όσο εκείνη που υφίσταται ανάμεσα στο σώμα του και την τροφή που λαμβάνει. Ήδη από την αρχαιότητα τόσο οι σοφοί όσο και οι κοσμικοί άρχοντες αναγνώριζαν τον καταλυτικό ρόλο της μουσικής στο να εμψυχώνει και να εμπνέει τις πράξεις των ανθρώπων. Οι οπλίτες βάδιζαν με τον παιάνα του Αλαλάξιου Άρη ή του Ηρακλή στα χείλη τους για ν’ ατσαλώσουν τα νεύρα τους εν όψει της αιματοχυσίας και της βίας που τους περίμενε· το αργόσυρτο κι επαναλαμβανόμενο ψάλσιμο του ιεροφάντη πριν από τις θυσίες υπέβαλε τον πιστό με την υπνωτιστική του ιεροπρέπεια και κινούσε μέσα του ένα συναίσθημα δέους. Ακόμα και σήμερα η μουσική χρησιμοποιείται για τους ίδιους ακριβώς σκοπούς σε στρατιωτικές παρελάσεις, πολιτικές συναθροίσεις, θρησκευτικές τελετές, αθλητικά δρώμενα και ψυχαγωγικές παραστάσεις. Ίσως ο κυνισμός που η μοντέρνα εποχή έχει καλλιεργήσει μέσα μας, σε συνδυασμό με την αδιαμφισβήτητη κυριαρχία της εικόνας, μας κάνει να μην δίνουμε τόση σημασία στα ακουστικά ερεθίσματα.

Κάτι μέσα μας όμως, η ψυχή, σκιρτά ενστικτωδώς στους ψίθυρους μιας αρμονίας λες και ακούει παραγγέλματα στην μητρική του γλώσσα. Γιατί η μουσική δεν είναι τίποτα άλλο παρά η γλώσσα των συναισθημάτων. Μπορεί να έχει δομή, συντακτικό και αλφάβητο που απαρτίζεται από μαθηματικούς λόγους αλλά, στην εκφορά της, είναι ένα σύστημα που εκφράζει καταστάσεις ψυχής και αντί για λέξεις χρησιμοποιεί εικόνες οι οποίες γίνονται αντιληπτές περισσότερο από τα συναισθηματικά αισθητήρια του ανθρώπου παρά από το λογικό μέρος του μυαλού του. Ως εκ τούτου είναι μια γλώσσα πολύ πιο άμεση, πολύ πιο αποτελεσματική, παγκόσμια και περιεκτική απ’ οποιαδήποτε άλλη έχει εφεύρει ποτέ ο ανθρώπινος νους.

Ο Πλάτωνας, στην «Πολιτεία», δίνει ιδιαίτερη σημασία στην μουσική παιδεία των νέων της ιδανικής κοινωνίας που οραματίζεται. Θεωρεί μάλιστα ότι τα «φαύλα» τραγούδια εκμαυλίζουν τις ψυχές των ανθρώπων και πρέπει να απαγορευτούν όπως άλλες πρακτικές οι οποίες κρίνονται απ’ όλους ως επιβλαβείς για το σώμα.

Η αρχαία ιατρική, στην πιο ολιστική και μυστηριακή της έκφανση, χρησιμοποιούσε επίσης την μουσική ως μέσο ίασης του σώματος, αναγνωρίζοντας τον άρρηκτο δεσμό ανάμεσα στις δύο υποστάσεις του ανθρώπου – την πνευματική και την υλική: στα Ασκληπιεία εξασκούταν η λεγόμενη μέθοδος της εγκοίμησης, όπου ο πάσχων οδηγούνταν σε ένα είδος βαθιού, ιαματικού ύπνου μέσα από συγκεκριμένες μελωδίες και μουσικές αρμονίες οι οποίες στόχευαν να ερεθίσουν στην ψυχή του κέντρα τα οποία ήλεγχαν τις νοσούσες λειτουργίες του σώματός του.

Ακόμα και σήμερα η ψυχολογία μελετά την επίδραση της μουσικής στην συμπεριφορά των ανθρώπων – ειδικά επάνω στην εύπλαστη ψυχή των εφήβων. Όλοι μας, το δίχως άλλο, γνωρίζουμε το στερεοτυπικό χαρακτήρα του «οργισμένου νέου» που ακούει μουσική η οποία θυμίζει περισσότερο σαματά παρά οτιδήποτε άλλο λες για να προσαρμόσει τα ακούσματά του με την κατάσταση του ψυχικού του κόσμου. Όσο περισσότερο κανείς παρατηρεί τους χαρακτήρες των ανθρώπων γύρω του, τόσο περισσότερο θα είναι σε θέση να μαντέψει τα ακούσματά τους τα οποία, αναμφίβολα, έχουν συμβάλει στη σμίλευση του ψυχισμού τους.

Εάν θεωρήσουμε την ψυχή του ανθρώπου ως το προϊόν του αθροίσματος των βιωμάτων και των ερεθισμάτων που έχει δεχθεί, τότε θα ήταν απολύτως λογικό και αποδεκτό να πούμε ότι η επίδραση της μουσικής είναι ένα ακόμη βίωμα: μια εμπειρία η όποια ξετυλίγεται στον κόσμο των συναισθημάτων αλλά ο ίδιος ο άνθρωπος την προσλαμβάνει ως εξίσου σημαντική και αληθινή με τις εμπειρίες του στον κόσμο της χειροπιαστής ύλης. Σκεπτόμενοι υπό αυτό το πρίσμα, τί συναρπαστικά ενδεχόμενα ανοίγονται μπροστά μας! Η διάπλαση μιας υγιούς και δυνατής ψυχής, ικανής να ξεπεράσει όλες τις αντιξοότητες και τις φουρτούνες της ζωής όχι μόνο είναι στο χέρι μας αλλά βρίσκει αρωγό τον ατελείωτο και πολύμορφο ωκεανό μουσικής που μας περιβάλλει. Δεν έχουμε παρά να βουτήξουμε στα βάθη του, να βρούμε τις φτερούγες τις ψυχής μας και να αναδυθούμε, πετώντας προς τα ουράνια.

*Ο Θεόδωρος Σταυρόπουλος διδάσκει Εφαρμοσμένα Μαθηματικά στο Φυσικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Σάββατο 27 Αυγούστου 2016