Συνέντευξη με τον Δημήτρη Λέντζο

«Ο δικός μας ενεστώτας θα μας σώσει»

Συνέντευξη με τον Δημήτρη Λέντζο

Είναι από τους καλλιτέχνες εκείνους που απλώς δεν τον …προλαβαίνεις, καθότι αεικίνητος και παραγωγικότατος. Δεν σταματάει να δίνει αφορμές για να τον συναντήσεις - όταν κάναμε τούτη τη συνέντευξη, στα τέλη του ’16, αφορμή ήταν η έκδοση των θεατρικών του· εάν την κάναμε σήμερα, αφορμή θα ήταν ο νέος δίσκος του με τον Χρήστο Λεοντή, «Φλόγα που καίει» και η συλλογή διηγημάτων «Σοκολατάκια μαργαρίτα»· νωρίτερα πέρυσι, το «Μολυβάκι μου Χαμπέ» και πρόπερσι «Ο γύρος του θριάμβου». Ποιητής, στιχουργός, διηγηματογράφος, θεατρικός συγγραφέας, δημιουργός με τα όλα του, και τρανή απόδειξη στα μάτια μου ότι η λαϊκότητα, η ευαισθησία, το όραμα και τα μεγάλα νοήματα πάνε πακέτο, και όχι χωριστά. Ο κύριος Δημήτρης Λέντζος!

τη συνέντευξη έλαβε ο Ηρακλής Οικονόμου

(δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Μετρονομος, Απρίλιος - Ιούνιος 2017)

- Πρόσφατα εκδόθηκαν δέκα θεατρικά έργα σας. Τι ακριβώς συμβαίνει εδώ;

Τίποτα το ιδιαίτερο δεν συμβαίνει. Η έκδοση αυτή έγινε για λόγους απλούς και πρακτικούς. Ήταν μια αρχειοθέτηση πρώτα-πρώτα στη βιβλιοθήκη τη δική μου. Δεύτερον απλουστεύεται μια διαδικασία αποστολής στις θεατρικές βιβλιοθήκες. Και τρίτον δίδεται η δυνατότητα αυτά τα έργα να είναι προσβάσιμα στο οποιοδήποτε αναγνωστικό κοινό θεατρικών έργων.

- Πότε και πώς μπήκε μέσα σας το σαράκι της θεατρικής γραφής;

Ανέκαθεν. Πάντα σκάρωνα θεατρικούς μύθους. Χρόνο δεν είχα. Με είχε φυλακισμένο ο «καπιταλισμός» για ένα μεροκάματο των ανοχών και ευχών σε επιχειρήσεις και αυταπάτες. Ευτυχώς αποφυλακίστηκα ακέραιος και μπορώ πια να ζω φυσιολογικά και δημιουργικά. Τώρα αν υπάρχει μια ένταση και ένας ρυθμός είναι καθ’ όλα φυσιολογικά πράγματα λόγω των παραπάνω που σας είπα.

- Και θεματολογικά ποια είναι τα βασικά σας μοτίβα; Ποια προβληματική συνδέει τις διάφορες εκφάνσεις της θεατρικής δημιουργίας σας;

Τα μοτίβα είναι ποικίλα με κυρίαρχα πάντα τα ακραία πάθη των ανθρώπων ως πηγή έμπνευσης. Τα πάθη εκείνα τα αρχέγονα που μας οδηγούν νομοτελειακά το ίδιο πάντα στη λύτρωση και το ίδιο και στην καταστροφή.

- Στίχος, ποίηση, διηγήματα, θέατρο. Τελικά, πού και πότε βρίσκεστε στο στοιχείο σας κύριε Λέντζο;

Η ποίηση είναι η μητέρα των τεχνών. Εμπεριέχει όλα αυτά που αναφέρατε και τα ίδια την εμπεριέχουν. Η ποίηση είναι η κορυφαία αυτού του πανάρχαιου χορού της γραφής και της γλώσσας. Μιας τέχνης που εμπεριέχει κι εμένα τόσο ελλιπή και τόσο ασήμαντο.

- Το 2015 κυκλοφόρησε ο διπλός δίσκος «Ο γύρος του θριάμβου». Η συλλογή αυτή των «σκόρπιων» τραγουδιών είναι, κατά κάποιο τρόπο, και δικός σας θρίαμβος; Μια δικαίωση, έστω;

«Ο γύρος του θριάμβου» ήταν μια δύσκολη εργασία. Το δύσκολο δεν ήταν να μαζέψεις τα σκόρπια μου τραγούδια, αλλά το αν αυτά έχουν τη δυνατότητα να υπάρξουν ενιαία, ως ένας κύκλος τραγουδιών. Από το αποτέλεσμα νομίζω ότι άξιζε η προσπάθεια.

- Πότε εμφανίζεστε για πρώτη φορά στο τραγούδι; Και γιατί μου φαίνεται ότι αργήσατε;

Πρωτοεμφανίστηκα το 1997 σ’ ένα τραγούδι του Μιχάλη Τερζή, το «Άγιασα κι αμάρτησα», και ύστερα σε πολλές άλλες μουσικές εργασίες. Ο πρώτος κύκλος τραγουδιών μου κυκλοφόρησε το 2003 σε μουσική του Μιχάλη Τερζή με τον Γιώργο Μπαγιώκη, με τον τίτλο «Μεθυσμένο άλογο». Πράγματι, με χρονοκαθυστέρηση μπήκα στο τραγούδι - όπως σας ανέφερα εξέτια πολυετή ποινή.

- Πώς προέκυψε η συνεργασία με τον Χρήστο Λεοντή; Και πώς είναι να ξεκινάς τη δημιουργική σου πορεία με μία μεγάλη επιτυχία όπως το «Έρωτας Αρχάγγελος»;

Με τον Χρήστο Λεοντή γνωριζόμαστε πάνω από τριάντα χρόνια. Η συνεργασία μας στο τραγούδι ήρθε ύστερα από πολλή κουβέντα για τη μουσική, το θέατρο, τη ζωή εν τέλει. Ο Χρήστος μ’ έμαθε να γράφω τραγούδια. Είναι δύσκολη ιστορία το τραγούδι. «Είναι ευκολότερο να χτίσεις από τα θεμέλια ένα σπίτι παρά ένα τραγούδι» μου έλεγε πάντα ο Λεοντής. Παλαιότερα το θεωρούσα υπερβολικό. Τώρα, το βλέπω έτσι κι εγώ ζώντας εντελώς πια άστεγος. Ο «Έρωτας Αρχάγγελος» ήταν το γέννημα αυτής της επώδυνης κυοφορίας.

- Έχετε συνεργαστεί με πολλούς και μεγάλους ερμηνευτές. Ποιος απ’ όλους σάς κατάλαβε καλύτερα, και γιατί;

Συνήθως αυτοί που έπαιρναν και παίρνουν σοβαρά αυτό που κάνουν και όχι στο τι λένε, αλλά πώς μπαίνουν σ’ αυτό το μεγάλο μυστήριο της έκφρασης και της αλήθειας.

- Δύο εξ’ αυτών που τραγούδησαν στον δίσκο "Έρωτας Αρχάγγελος" δεν βρίσκονται πια ανάμεσά μας: ο Δημήτρης Μητροπάνος και ο Νίκος Δημητράτος. Τι αποκομίσατε;

Όσες «γνωριμίες» έχω στον χώρο του τραγουδιού είναι πάντα μέσα από αυτή τη διαδικασία της ίδιας της τέχνης και όχι με δυνατές φιλίες και παρέες, αν και πολύ θα ήθελα να είχαν και τα χαρακτηριστικά αυτά τα έργα μου. Από τον Μητροπάνο και τον Δημητράτο αυτό που αποκόμισα ήταν αυτές οι μεγάλες «υιοθεσίες» των λέξεων ως ανάγκη και ως μοίρα του ανθρώπου. Η φωνή εν πολλοίς είναι η αιωνιότητα που απωλέσθη.

- Το ελληνικό τραγούδι σε ποια κατάσταση το βρίσκουμε σήμερα, κύριε Λέντζο; Είναι ιδέα μου, ή έχει κάψει φλάντζα;

Γίνονται πράγματα στο ελληνικό τραγούδι, αλλά φτάνουν δύσκολα στον κόσμο. «Στον κόσμο», αυτή η λέξη είναι μεγάλη παγίδα. Ο κόσμος δεν είναι ένα πράγμα ενιαίο, αλλά ένα πράγμα τόσο ανομοιογενές και διαφορετικό, που είναι πολύ δύσκολο να βρεις εκεί μέσα το δικό σου μέρισμα. Άλλοι θεωρούν ότι «κόσμος» είναι μόνον αυτή η πλειοψηφία που κάποιοι με μεγάλη αλαζονεία και έπαρση νομίζουν ότι την ορίζουν και την καθοδηγούν μέσα από τους οποιοσδήποτε μηχανισμούς ελαφρότητας και αφέλειας. Θέλα να τους πω να δουν τι γίνεται στις εξόδιες λειτουργίες του καμπόσου και του δήθεν, όταν κατά λάθος ή από τύχεις ακούγονται τα αιρετικά πράγματα της εποχής μας. Τότε τα δόγματα πάνε περίπατο, όπως και οι λίστες και οι πίστες.

- Αυτό που μου προκαλεί ιδιαίτερη εντύπωση είναι ότι η εποχή και η κοινωνία φαίνεται να εκφράζονται επαρκώς με swing επανεκτελέσεις του Τσιτσάνη και με τραγούδια-χαζοχαρούμενα σκετσάκια. Γιατί οι άνθρωποι δεν επιδιώκουν να βρουν φωνή μέσα απ’ το τραγούδι σήμερα;

Ο κόσμος θα βρει τα τραγούδια για να τα βγάλει πέρα σ’ αυτή την κατάσταση, όσο κι αν κάποιοι δεν το βλέπουν, δεν το αισθάνονται. Η μητέρα η ανάγκη μας ορίζει. Κάτω και απ’ αυτό τον ασεβή αφρό υπάρχει η «χρυσή μούργα» που θα μας κρατήσει όρθιους και ζωντανούς σ’ αυτή τη μεγάλη περιπέτεια. Θα ήταν μεγάλη ήττα, ίσως η μεγαλύτερη, να προσπαθήσουμε να βγούμε απ’ αυτή τη δίνη μόνο με δανεικά τραγούδια από άλλες εποχές. Ο δικός μας ενεστώτας θα μας σώσει.

- Μεγαλώσατε σ’ ένα χωριό στα βουνά της Ηλείας. Κουβαλάτε μέσα σας την ελληνική επαρχία; Και πώς ακριβώς περιγράφεται με λόγια τούτο το βίωμα;

Σε ένα μεγάλο οροπέδιο της Ορεινής Ηλείας, για την γεωγραφική ακρίβεια. Μηλιές το λένε το χωριό μου στις παρυφές της Φολόης με τις αγέρωχες αντάρτισσες δρυές. Αυτή η μικρή επαρχία είναι η μόνιμη κατοικία μου. Εκεί με όρισε η μοίρα. Όλα μου τα λόγια, όλες μου τις λέξεις τις πήρα απ’ αυτά τα μικρά αναγνωστικά της καταγωγής μου. Εγώ ακόμα τα ρω με τα χαλίκια στο σώμα μου και ανορθόγραφος γράφω και απαγγέλω τις σιωπές και τις παύσεις αυτού του θαύματος. Αυτά με ορίζουν ακόμη, αυτά τα μικρά απολυτίκια των φτωχών ανθρώπων και των ερώτων τα κοντάκια. Αιρετικός και βλάσφημος στέκομαι χρόνια ασκεπής και σκυφτός στα ανθεστήρια των παθών και της απώλειας.

- Την ίδια στιγμή φαίνεται να σας συγκινούν και οι λαϊκές γειτονιές της πόλης – «παλιό καρφί το Κερατσίνι» και «στη Δραπετσώνα δεν θα σπάσει η απεργία». Τι βρήκατε στα λαϊκά προάστια και επιστρέφετε σ’ αυτά;

Το θέμα είναι τι θέση παίρνει καθένας για τα πράγματα και ποιού το μέρος είναι. Εγώ εξαρχής σε θέματα ψυχής και ιδεολογίας έχω πάρει το μέρος των φτωχών, των χαμένων, και των αδυνάτων. Έτσι μου συμβαίνει και έτσι γράφω. Είναι ακριβώς αυτή η αξιοπρέπεια του ελαχίστου. Αυτός ο «λαϊκισμός» που λένε οι άλλοι οι φαύλοι της εξουσίας και της ισχύος, της πλάκας και της ξεφτίλας, με ορίζει.

- Στο αριστουργηματικό «Σ’ το ’χα πει» γράφεται: «Θα σ’ το πω και πάλι τώρα / η πληγή είναι ανοιχτή». Όχι μόνο ειν’ ανοιχτή, αλλά φοβάμαι ότι τώρα τελευταία έχει αρχίσει και να κακοφορμίζει… Πώς βιώνετε τη σημερινή εκποίηση λέξεων, ιδεών και συνθημάτων;

Στον τελευταίο μου δίσκο που έκανα με τον Φίλιππο Πλακιά, το «Μολυβάκι μου χαμπέ» στο τραγούδι «Κόκκινο δάκρυ», λέω το εξής και αυτό είναι η απάντησή μου στο ερώτημά σας: «Παλιά πληγή κι η χαραυγή / ποτέ της δεν θα κλείσει / και λέω με δάκρυα και η γη / κι αυτή θα κοκκινίσει».

- Εσείς οι καλλιτέχνες έχετε τουλάχιστον την τέχνη σας για να βρίσκετε νόημα και μια κάποια λύση. Διέξοδο για τους υπόλοιπους βλέπετε κύριε Λέντζο; Θα την σκαπουλάρουμε, και πώς;

Πάντα μ’ ακολουθεί αυτή η «ωραία λύπη» αλλά όχι η παραίτηση και η απαισιοδοξία. Πρέπει να βγούμε απ’ αυτή την ιστορία όρθιοι και αξιοπρεπείς. Κι αυτό γίνεται με πολλή δουλειά και αγώνα. Χωρίς αυτό μπορεί να μας δώσουνε οι άλλοι ένα «βγούμε» δικό τους, που θα είναι χειρότερο και απ’ αυτό που ζούμε τώρα. Δεν πρέπει να την «σκαπουλάρουμε» γιατί αυτό εμπεριέχει μια τυχαιότητα. Εγώ μιλώ για προσπάθεια, τεράστια προσπάθεια, όπως πάντα δηλαδή. Τίποτα δεν κερδίσαμε χωρίς αγώνες, τίποτα δεν μας χαρίστηκε ποτέ, για ένα βηματάκι πιο μπροστά χρειάστηκαν αγώνες αγώνων. Τα άλλα είναι των άλλων με τα εμφιαλωμένα όνειρα και τις συσκευασίες της ουτοπίας. Η δικιά μου ουτοπία είναι αιώνιος πρόσφυγας και μετανάστης.

- Κι ύστερα από τον «Γύρο του θριάμβου» και τα θεατρικά, να φανταστώ ότι θα ξεκουραστείτε λίγο; Ή πάλι κάτι ετοιμάζετε;

Αυτή τη στιγμή είμαστε στο στούντιο με τον Χρήστο Λεοντή για την καινούργια μας εργασία που θα κυκλοφορήσει στις αρχές του χρόνου. Μια εργασία που κάτι έχει να πει για όλα αυτά που είπαμε. Επίσης, τον Δεκέμβριο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μετρονόμος το καινούργιο μου βιβλίο «Σοκολατάκια μαργαρίτα» με οκτώ διηγήματα.