Ο Θάνος Μικρούτσικος για τον Μάνο Ελευθερίου

«Είναι κείμενα αιμάτινα»…

Ο Θάνος Μικρούτσικος για τα «Τροπάρια για Φονιάδες»

Αφήγηση στον Ηρακλή Οικονόμου. Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΜΕΤΡΟΝΟΜΟΣ

"Ο Μάνος Ελευθερίου είναι η κλασική περίπτωση ποιητή που υποδύεται τον στιχουργό. Ακόμα πιο ενδεικτική περίπτωση αυτού που λέω είναι ο Άλκης Αλκαίος, γιατί δεν αποδεχόταν τον τίτλο του ποιητή ενώ ο Μάνος έχει γράψει και ποιήματα που έχει εκδώσει σε ποιητικές συλλογές. Εντούτοις, η «Θητεία» που έδωσε στον Μαρκόπουλο και τα «Τροπάρια για Φονιάδες» που έδωσε σε μένα, όπως και πολλά άλλα, επί της ουσίας είναι μια κρυμμένη ποίηση σε στίχους.

Θα το έθετα κι αλλιώς. Εάν ο Νίκος Γκάτσος υπήρξε ένας διαχρονικός Δον Κιχώτης του Θερβάντες στο ελληνικό τραγούδι, ο Μάνος Ελευθερίου είναι ο Ντ’ Αρντανιάν των «Τριών Σωματοφυλάκων». Κι αυτό το «Το τρένο φεύγει στις οχτώ» που έδωσε στον Θεοδωράκη είναι μια αέναη και διαχρονική μαχαιριά στην ψυχή μου, από την πρώτη στιγμή που το άκουσα και για 43 χρόνια μέχρι σήμερα.

Δεν ξέρω πώς γνωριστήκαμε με τον Μάνο αρχικά - ίσως μέσω της Μαρίας Δημητριάδη, δεν μπορώ να το θυμηθώ. Αυτός, αν και μεγαλύτερος, λογικά το θυμάται ή το έχει σημειωμένο σε κάποιο σημειωματάριό του! Μου ήρθαν πάντως κάποιοι στίχοι όπως ο «Νίκος Πλουμπίδης» αλλά μου ήρθαν και φωτοτυπίες από ποιητικές του συλλογές σταλμένες από τον ίδιο. Γι’ αυτό και τα «Τροπάρια για Φονιάδες» είναι μια μικτή ιστορία μελοποίησης στίχων αλλά και ποιημάτων. Αυτό το πράγμα μου είναι πολύ οικείο γιατί την ποίηση την περιέχω εντός μου και έχω μελοποιήσει πάρα πολλούς ποιητές. Αλλά επέλεξα και στιχουργούς όπως ο Ελευθερίου στη συγκεκριμένη περίπτωση, ή όπως ο Αλκαίος και ο Τριπολίτης αργότερα, οι οποίοι επί της ουσίας είναι ποιητές.

Θυμάμαι ότι προηγήθηκε ένα μικρό δισκάκι που είχε μέσα τη «Ρόζα Λούξεμπουργκ» - αυτό κυκλοφόρησε το ’75 ενώ τα «Τροπάρια για Φονιάδες» το ’77. Όταν την ηχογράφησα στο στούντιο, τον φώναξα κι ήρθε σπίτι μου. Θυμάμαι ότι είχε πάρει τηλέφωνο έναν φίλο του στον Βόλο - νομίζω τον σκηνοθέτη Σπύρο Βραχωρίτη - και του παίξαμε το τραγούδι μέσω τηλεφώνου· ο Μάνος είχε τρελαθεί, έκανε σαν μικρό παιδί.

Τα «Τροπάρια για Φονιάδες» όπως και το «Εμπάργκο» (πέραν των «Πολιτικών Τραγουδιών», της «Μουσικής Πράξης», της αιχμής του δόρατος που είναι ο Καββαδίας, ή του πιο πρόσφατου «Άμλετ της Σελήνης») είναι δυο δουλειές - σήματα για μένα. Και οι δυο δουλειές, παρόλο που περιλαμβάνουν τραγούδια που κρίνονται ως διαχρονικώς αγαπημένα - το «Ερωτικό» στο Εμπάργκο, η «Δίκοπη Ζωή» στα Τροπάρια - είναι ολοκληρωμένες συλλογές που δεν είναι για πολλούς. Και εννοώ εκείνον τον ακροατή που θα εισπράξει την ουσία αυτού που ακούει.

Εγώ προσωπικά, που δεν επανέρχομαι στους παλιούς μου δίσκους, επανέρχομαι πολύ συχνά στα «Τροπάρια για Φονιάδες» χάρη στα κείμενα του Ελευθερίου. Είναι κείμενα αιμάτινα, που απαιτούν κλειδιά για να ξεκλειδώσεις τα σύμβολα και που επιδέχονται πολλών αναγνώσεων γιατί έχουν πολλά διαφορετικά επίπεδα ακόμα και ως προς τα ερωτήματα. «Οι λύκοι αγκαλιά με τα σκυλιά». Ποιοι είναι οι λύκοι και ποιά τα σκυλιά; Είναι προς την ίδια κατεύθυνση; Ή είναι οι μεν και οι δε; Ουδείς δίνει την απάντηση. Η «Δίκοπη ζωή» είναι ένα τραγούδι - διαδρομή της δικιάς μου γενιάς, μια διαδρομή «μ’ όσους κρυφά περπάτησαν» μαζί μας. Αυτό το «κρυφά», που στην ποίηση του Ελευθερίου είναι πολύ σημαντικό και το συναντάμε συχνά, είναι ακριβώς το κλειδί που μπορεί να σου ξεκλειδώσει τη δυνατότητα απόλαυσης της τέχνης του Ελευθερίου στα «Τροπάρια για Φονιάδες».

Είμαι υπερήφανος γιατί τα κατάφερα να σταθώ στο ύψος του Ελευθερίου σ’ αυτόν τον δίσκο. Δεν θα μπορούσα να το κάνω με μια πιο μονο-επίπεδη μουσική. Γιατί; Γιατί υπήρχαν πολλά πράγματα που ήταν πολύ καλά κρυμμένα και έπρεπε με τη βοήθεια του ίδιου του κειμένου να τα αποκαλύψω. Νομίζω ότι αυτό συνέβη στα «Παγώνια της Θάλασσας», στη «Δίκοπη Ζωή», στον «Κώστα Μίχο» που το έχουμε αφιερώσει στον Γιώργο Χειμωνά, και βεβαίως και στη «Ρόζα Λούξεμπουργκ».

Ειρήσθω εν παρόδω, η «Ρόζα Λούξεμπουργκ» αποτελεί  και το πρώτο έντεχνο τζαζ-ροκ κομμάτι που γράφτηκε ποτέ στην ελληνική γλώσσα".

Θάνος Μικρούτσικος