Ο Νίκος Τουλιάτος για την αυτοσχεδιαζόμενη μουσική ("Μ' ένα κύμβαλο ...αλαλάζον;' μέρος 18ο)

Ο Πανελλήνιος Μουσικός Σύλλογος υπήρξε για μένα ένας χώρος όπου μου δόθηκε η ευκαιρία να παρέμβω όσο μπορούσα σαν συνδικαλιστής για την λύση επαγγελματικών αλλά και καλλιτεχνικών προβλημάτων των μουσικών. Αρκετά χρόνια αγώνων άλλοτε με επιτυχίες άλλοτε με αποτυχίες αλλά που με ωρίμασαν πολιτικά. Με χαρές, στεναχώριες αλλά και πολλά λάθη εξελισσόταν στα χρόνια αυτός ο αγώνας.

Πάντα πίστευα ότι το κέντρο της πολιτικής δράσης και το δυνατότερο όπλο ήταν και παραμένει ο πολιτισμός. Δεν έβρισκε πάντα αυτή η άποψη συμπαραστάτες ούτε στο Κ.Κ.Ε. που ήμουν μέλος ούτε και σε όλους τους συνδικαλιστές ακόμη και του χώρου των καλλιτεχνών. Προσπάθησα σε αυτή την κατεύθυνση τονίζοντας πάντα ότι πρέπει να προβλέπουμε το μέλλον και ότι πρέπει να κατανοούμε την εξέλιξη της δουλειάς του μουσικού στο διεθνές περιβάλλον γιατί θα βρεθούμε προ εκπλήξεων δυσάρεστων.

Υποστήριξα την άποψη ότι οι μουσικοί πρέπει να αλλάξουν οπτική και μουσικούς στόχους και να μη βολεύονται μόνο στη νύχτα. Προσπαθήσαμε όταν αναλάβαμε το περιοδικό του συλλόγου μαζί με άλλους συναδέλφους από το Δ.Σ. να δημιουργήσουμε ερεθίσματα, να γίνει ένα περιοδικό υψηλού μουσικού αισθητικού επιπέδου, εκτός βέβαια από την ενημέρωση για συνδικαλιστικά θέματα. Η αλήθεια είναι ότι δεν τα καταφέραμε σε πολλά. Ο χώρος της μουσικής είναι πολυδιάστατος με πολλές αποχρώσεις. Δεν υπάρχουν κοινά ενδιαφέροντα και κοινά προβλήματα εργασιακά. Αυτό που αφορά τους μουσικούς της νύχτας δεν αφορά σίγουρα το χώρο της συμφωνικής μουσικής, αυτό που ενδιαφέρει έναν μουσικό της τζαζ σίγουρα δεν άπτεται του χώρου της ροκ, ή των ορχηστρών, φιλαρμονικών των Δήμων, κλπ. Ένα είναι κοινό η μουσική, η τέχνη μας. Εκεί μπορούμε να συννεοηθούμε σε πρώτο επίπεδο και μετά να μιλήσουμε για τα επιμέρους. Υπάρχουν πολλά ιδιαίτερα καλλιτεχνικά προβλήματα που θα μπορούσαν να αναδεικνύονται μέσα από το περιοδικό ή ακόμα και από θεματικές συνελεύσεις. Εγώ π.χ. προερχόμουν από τον χώρο της αυτοσχεδιαζόμενης μουσικής και μέσα από το περιοδικό προσπαθούσα να μιλήσω για το είδος μου, να γνωρίσω στους άλλους κάποιες πλευρές αυτού του είδους. Έτσι έβρισκα σε πρώτο επίπεδο ένα κίνητρο να είμαι στο σωματείο και μετά θα μπορούσα να παλέψω για το ιδιαίτερο πρόβλημα του συναδέλφου μου από ένα άλλο χώρο.

Παραθέτω ένα άρθρο μου για την αυτοσχεδιαζόμενη μουσική στο περιοδικό του συλλόγου Μουσικοί Ορίζοντες

***

ΑΥΤΟΣΧΕΔΙΑΖΟΜΕΝΗ ΜΟΥΣΙΚΗ

Επικοινωνία και συναδέλφωση

Η γέννηση της αυτοσχεδιαζόμενης μουσικής πρέπει να την αναζητήσουμε χρονικά μέσα στην διάρκεια του ’60 – ’70. κοινωνικοί αγώνες και κινήματα συγκλονίζουν τις Η.Π.Α. το κίνημα για την ειρήνη, ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ, ο αγώνας των μαύρων ενάντια στην ρατσιστική καταπίεση (δολοφονίες Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ, Μάλκομ Χ, Άλμπερτ Άυλερ – μουσικός της τζαζ).

Ακόμα οι διαδηλώσεις και καταλήψεις σε μια σειρά Πανεπιστήμια (Μπέρκλευ, Γουάτς).

Όλα αυτά τα <ερεθίσματα> έχουν σαν αποτέλεσμα να αρχίσει μια διαδικασία συνειδητοποίησης, μελέτης και ψαξίματος των νέων μαύρων μουσικών της τζαζ για μια νέα πολιτιστική ταυτότητα, και οντότητα της μαύρης μειονότητας.

Πειραματίζονται πάνω σε μια καινούργια Μαύρη μουσική (την ονομάζουν FREE JAZZ) που δεν καταργεί την ως τότε μουσική κουλτούρα των μαύρων (μπλουζ – τζαζ), αλλά παίρνει την ουσία της και τη δίνει με ένα εντελώς νέο τρόπο.

Έτσι απελευθέρωσαν την τζαζ από την παραδοσιακή, την κλισαρισμένη τεχνική και δημιούργησαν νέες δυνατότητες μουσικής έκφρασης. Με αυτόν τον τρόπο οι μαύροι μουσικοί αρνιούνται τα καθιερωμένα πλαίσια της στατικής δυτικής μουσικής, στα οποία μέχρι τότε είχε προβληθεί και η τζαζ και επανέρχονται πολιτιστικά στο φυσικό τους χώρο την Αφρική.

Ας παίξουμε τη μουσική και όχι το πλαίσιο της…. δηλώνει χαρακτηριστικά ο μαύρος σαξοφωνίστας Ορνέτ Κόλμαν. Στην Αφρική κυριαρχεί ο ρυθμός (όχι η αρμονία, μουσικές κλίμακες, φθόγγοι κλπ.) οι φυσικοί ήχοι. Η μουσική αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του όλου με άλλα λόγια, υπάρχει μια ενότητα του μουσικού χώρου. Εκεί λοιπόν τα τραγούδια είναι αναπόσπαστα δεμένα με την ζωή των ανθρώπων (θάνατος, γέννηση, δουλειά).από την άλλη μεριά μέσα από αυτή την διαδικασία οι μουσικοί αυτοί συνειδητοποιούνται πολιτικά και < στρατεύουν> την τέχνη τους στο μεγάλο αγώνα για τα δικαιώματα των μαύρων ( και όχι των νέγρων όπως εξακολουθούν πολλοί να ονομάζουν σήμερα την μαύρη φυλή, λέξη που αποτελεί βρισιά πλέον για τους μαύρους μιας και συνδέεται με τη δουλεία, και την καταπίεση τους) για την ανατροπή του άδικου σημερινού συστήματος, δηλαδή την ανατροπή του καπιταλισμού. 

<<οι καιροί είναι επαναστατικοί σε αυτή την χώρα. Όταν παίζω, επαναστατώ εναντίον όλων αυτών που απεχθάνομαι σε αυτή την κοινωνία, στο σύστημα ολόκληρο….>> λέει ο Αμερικανός τζαζίστας Τζάκι Μακλήν.

Έτσι λοιπόν πολλοί από αυτούς τους μουσικούς δεν διστάζουν να ενταχθούν σε οργανώσεις της Αριστεράς (ο αφροαμερικανός σαξοφωνίστας Άρτσι Σέπ – ακόμη και ο λευκός μπασίστας Τσάρλυ Χέιντεν) αλλά και σε απελευθερωτικά κινήματα των μαύρων. Η μουσική τζαζ παύει να είναι ένα μέσο προς τέρψη, εφησυχασμό και <βόλεμα>.

Γίνεται όπλο για την αυτοσυνειδητοποίηση της Μαύρης φυλής. Οι μουσικοί αυτοί κάνοντας την επανάσταση τους στον χώρο της μουσικής έχουν συνειδητοποιήσει την ανάγκη να αρνηθούν τις <κυρίαρχες μορφές>. 

Και όταν λέμε <κυρίαρχη μορφή> εννοούμε την άποψη της άρχουσας τάξης για την τάδε ή την δείνα μορφή της τέχνης. Κάτω από αυτή την άρνηση οι μουσικοί παίζουν τα όργανα με τρόπους αρκετά αντιακαδημαικούς, τα βιολιά <χτυπιούνται>, τα πνευστά βγάζουν ήχους που για πρώτη φορά τους ακούει κανείς….με τις απόψεις όμως αυτές οι πρωτοπόροι μουσικοί δεν βρίσκουν δουλειά στις Η.Π.Α. και αρκετοί αναγκάζονται να μεταναστεύσουν στην Ευρώπη όπου διαδίδουν τις θέσεις τους στους Ευρωπαίους συναδέλφους τους. Η ήδη πλουτισμένη μουσική τους από διάφορες παραδόσεις όπως Αφρικανική, Ινδική, δέχεται και Ευρωπαϊκά στοιχεία. Μέσα από αυτή την αλληλεπίδραση ξεπετάγονται στην Ευρώπη πολύ αξιόλογοι λευκοί δημιουργοί. Η FREE JAZZ πλέον ονομάζεται αυτοσχεδιαζόμενη μουσική. Έτσι αυτή αποτελεί το αποκορύφωμα της ελεύθερης ομαδικής δημιουργίας. Συνομιλία μεταξύ φίλων, ανταλλαγή μουσικών απόψεων. Οι ρόλοι δεν περιορίζονται σε πρώτους, δεύτερους, τρίτους. Τα κρουστά παίζουν μελωδία, τα πνευστά ρυθμό. Τίτλοι όπως <συνθέτης> <εκτελεστής> <σολίστ> <ακομπανιατέρ> δεν παίζουν ιδιαίτερο ρόλο. Ο μουσικός και η μουσική ο άνθρωπος και ο ήχος γίνονται ένα.

Μέσα από αυτήν την διαδικασία η επικοινωνία και η συλλογικότητα δεν εκφράζονται μόνο στη μουσική αλλά και στην κοινωνική πάλη για καλύτερες συνθήκες ζωής για ανατροπή του ίδιου του κοινωνικού συστήματος.

***

Πιστεύω ότι αυτού του τύπου οι ανταλλαγές απόψεων η γνωριμία με άλλα διαφορετικά είδη μέσα από το περιοδικό, ή από εκδηλώσεις, σεμινάρια, εργαστήρια είναι ο μοναδικός τρόπος να βρεθούμε και να αγωνιστούμε παρέα. Για πολλά αντικειμενικά προβλήματα που υπάρχουν σήμερα στην κοινωνία, προβλήματα που γεννάει το σύστημα, ανεργία, κλείσιμο μαγαζιών, κλπ πολλοί μουσικοί απέχουν από τη ζωή του σωματείου. Δεν συμβαίνουν όμως πράγματα που δεν τα υπολογίζαμε, ή που δεν ξέραμε ότι θα συμβούν. Η πορεία ήταν δεδομένη, οι ανάγκες των μουσικών αλλάζουν μέρα με τη μέρα. Καινούργιες τεχνολογίες που δίνουν νέες δυνατότητες στους μουσικούς για ανάπτυξη της μουσικής τους, χώροι που φιλοξενούν ομάδες μουσικών σε διάφορα είδη σε όλη την Ελλάδα. Δημιουργία ομάδων σε διαφορετικά είδη μουσικής και δυνατότητα παραγωγής εύκολα cd – dvd με τις δουλειές τους. Ανάπτυξη συναυλιών – φεστιβάλ κλπ. Ανάδειξη της δουλειάς ελλήνων μέσω του διαδυκτίου σε όλο τον κόσμο. Συνεργασίες ελλήνων με ξένους μουσικούς σε συναυλίες και στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, αλλά και στη δισκογραφία. Μεγάλα μαγαζιά που κλείνουν ή δουλεύουν μόνο τριήμερα. Πως μπορεί ο σύλλογος να εκφράσει όλη αυτή την πολυχρωμία, συν βέβαια τα χιλιάδες και διαφορετικά οικονομικά, εργασιακά, προβλήματα που προκύπτουν από όλες αυτές τις νέες δυνατότητες, μαζί με τα πάγια προβλήματα που παραδοσιακά ο σύλλογος ασχολείται εδώ και χρόνια.

Για πολλούς μουσικούς ο σύλλογος δεν μπορεί να τους καλύψει να τους εκφράσει ή έτσι πιστεύουν με συνέπεια να μην συμμετέχουν. Ήμουν στην τελευταία θητεία του Δ.Σ. μέχρι το 2004. Με εισήγηση δική μου κάναμε μια ακόμη προσπάθεια.

Θεωρώ ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα του χώρου των μουσικών είναι η πολυδιάσπαση του. Π.Μ.Σ. – Ε.Μ.Σ.Ε. – Ε.Τ.Ε. – Ε.Δ.Ε.Τ. – Σ.Κ.Ω.Α – ΕΝΩΣΗ ΜΟΥΣΟΥΡΓΩΝ κλπ. Έχουμε διαχωριστεί σαν να είχαν οι γιατροί σύλλογο για κάθε ειδικότητα πχ (σύλλογος παθολόγων, καρδιολόγων κλπ.) εκτός από το πρόβλημα συντονισμού και κοινής δράσης δημιουργούμε και στην κοινωνία την αντίληψη ότι άλλο είναι ο μουσικός, ο συνθέτης, ο τραγουδιστής, ο ενορχηστρωτής, ο δάσκαλος μουσικής κλπ. Αυτή η αντίληψη έχει και παρενέργειες στην κοινωνία, όπως τώρα με τα τηλεπαιχνίδια, που θεωρούν τα νέα παιδιά ότι μπορούν να γίνουν τραγουδιστές χωρίς καν να μπούνε στον κόπο να σπουδάσουν μουσική, ή να έχουμε αμόρφωτους μουσικά τραγουδιστές στη δουλειά που έχουν και υποτιμητικό ύφος απέναντι στους μουσικούς. Ο κάθε δυστυχισμένος που κάθεται σε ένα υπολογιστή χωρίς να ξέρει μουσική να δηλώνει συνθέτης. Γιαυτό στην Ελλάδα έχουμε τόσο μεγάλη παραγωγή τραγουδιστών – συνθετών αμόρφωτων και κακών μουσικών. Γιαυτό ζούμε μέσα σε τέτοιο μουσικό κιτς, γιαυτό είναι τόσο χαμηλό το επίπεδο κλπ. Επιβάλλεται να ενωθούν οι χώροι τον μουσικών και να διεκδικήσουν λύσεις επί της ουσίας ακόμα ή κυρίως και σε τέτοια προβλήματα που επιμένω ότι δεν είναι τόσο εργασιακά όσο πολιτιστικά και καλλιτεχνικά. Στην Ελλάδα ισχύει ακόμη ότι είσαι ότι δηλώσεις, μόνο που στον χώρο της μουσικής αυτό μπορεί να αγγίξει τα όρια του πνευματικού θανάτου του κοινού.

Νίκος Τουλιάτος

Μ' ένα κύμβαλο ...αλαλάζον; Αθήνα: Εκδόσεις Δρόμων, 2006.