Συνέντευξη με τον Γιώργο Σταυριανό

Γιώργος Σταυριανός:

«Αν ο κόσμος δεν οδηγηθεί σ’ έναν νέο ανθρωπισμό οδεύει προς την καταστροφή του»

Ο μεγάλος Έλληνας μελωδός, ποιητής και διανοούμενος μιλάει για τα θαύματα και την πηγή τους.

τη συνέντευξη έλαβε ο Ηρακλής Οικονόμου

(δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΜΕΤΡΟΝΟΜΟΣ)


Οι μελωδίες του έχουν σημαδέψει και συνεχίζουν να σημαδεύουν τα ταξίδια, τους έρωτες και τις αναπολήσεις πολλών γενναίων του συναισθήματος. Παράλληλα, οι στίχοι του σε πάνω από 80 τραγούδια έχουν κατοχυρώσει μια προσωπική στιχουργική ταυτότητα γεμάτη διεισδυτικότητα και ευαισθησία. «Έρημη πόλη», «Δέκα παιδικοί καημοί», «Οι φόβοι του μεσημεριού», «Άνεμος είναι», «Καθαρός ουρανός» - ένα απαράμιλλης δύναμης δισκογραφικό σερί στην πρώτη φάση της καριέρας του (αρχές ’80 - αρχές ’90), που το διαδέχθηκε μια σταθερή δισκογραφική παρουσία αντίστοιχης συνέπειας: «Στην πολιορκία πέφτει πάντα η Τροία», «Πού να τελειώνει η θάλασσα», «Το χρώμα της μνήμης», «Και η κολοκύθα έγινε πάλι άμαξα», μεταξύ άλλων. Η περσινή του επάνοδος, «Η πηγή των θαυμάτων», είναι δίχως αμφιβολία ένα σημαντικό γεγονός για το ελληνικό τραγούδι - ή ό,τι τέλος πάντων έχει μείνει απ’ αυτό. Κυρίες και κύριοι, ο Γιώργος Σταυριανός!

Σε πρακτικό επίπεδο, η δισκογραφία δεν πηγαίνει πολύ καλά. Πώς και επιμείνατε με νέο δίσκο;

Η δημιουργία του δίσκου ξεκίνησε προτού αρχίσει η πραγματική καθίζηση της ελληνικής δισκογραφίας, την οποία εγώ τοποθετώ εδώ και τρία χρόνια περίπου. Καθίζηση, ή και εξαφάνιση αν προτιμάς, με την έννοια ότι η ΑΕΠΙ δεν υπάρχει πια και αναδιοργανώνεται, και οι πωλήσεις έχουν πέσει. Ο δίσκος αυτός όμως ήταν ένα προγενέστερο σχέδιο. Υπήρχαν μελωδίες, δεν υπήρχαν στίχοι σε όλα τα μουσικά μέρη, και έτσι ήρθε η συνεργασία με τον Μάκη Τσίτα.

Πώς προέκυψε αυτή η συνεργασία;

Ο Μάκης είναι ένας παλιός γνωστός. Γνωριστήκαμε στον Καστανιώτη διότι εκεί εκδώσαμε και οι δυο τα πρώτα μας βιβλία, και υπήρξε μια αμοιβαία συμπάθεια. Είναι ένα πάρα πολύ ταλαντούχο άτομο, πάρα πολύ ευαίσθητος και αρκετά εσωστρεφής - ντροπαλός θα έλεγα. Όταν μου έδειξε τους στίχους, πραγματικά ενθουσιάστηκα.

Αν δεν κάνω λάθος, γράφει και παιδικά βιβλία ο Τσίτας. Ίσως συναντήθηκαν οι ευαισθησίες σας καθώς μια αθωότητα και μια παιδικότητα υπάρχει και στο δικό σας έργο.

Πολύ εύστοχη η παρατήρηση. Μην ξεχνάς όμως ότι ο στίχος του Μάκη έχει ένα κοινωνικο-πολιτικό στίγμα, κάτι που λείπει συνήθως απ’ τις δικές μου δουλειές - αν εξαιρέσεις την πρώτη μου δουλειά, την «Έρημη Πόλη», που ήταν ένας πολιτικός δίσκος και λιγότερο ερωτικός. Ο Μάκης προσέθεσε αυτή την πλευρά και αυτή τη δυναμική που έλειπε, και ολοκληρώθηκε έτσι ένα σημαντικό κομμάτι του παζλ.

Με τον Νότη Μαυρουδή, στην ορχηστρική «Εξιλέωση», πώς συναντηθήκατε;

Ο Νότης είναι από τους πολύ παλιούς μου φίλους. Είναι ίσως ο εκλεκτότερος στην τέχνη του, ένας μεγάλος κιθαρίστας κλασικής μουσικής πάνω απ’ όλα. Κι ενώ τελικά η πρώτη σκέψη ήταν να έχω ένα κουαρτέτο εγχόρδων για το συγκεκριμένο θέμα, κατέληξα στον Νότη γιατί τα μαγικά του χέρια έδωσαν μια διάσταση που έπρεπε να υπάρχει στον δίσκο.

«Η Πόλις» του Καβάφη - με το μελωδικό μοτίβο που πολύ με συγκινεί, παρεμπιπτόντως - είναι άραγε κομμάτι μιας ευρύτερης δουλειάς σας πάνω στον ποιητή;

Το τραγούδι αυτό βγήκε μέσα σε πέντε λεπτά. Κάθισα στο πιάνο και βγήκε ολοκληρωμένο χωρίς να κάνω την παραμικρή αλλαγή. Ήταν μια παρόρμηση, ένας βαθύτερος πόθος. Ο Καβάφης πάντα μου άρεσε, τον θεωρώ τον μεγαλύτερο Έλληνα ποιητή κι από τους μεγαλύτερους του κόσμου, αλλά με άγγιξε ιδιαίτερα αυτό το ποίημα γιατί είναι το μοναδικό του Καβάφη που κάνει λόγο για ταξίδι. Ένα ταξίδι που, φυσικά, δεν ολοκληρώνεται ποτέ.

Σας λείπουν οι περιπέτειες και οι περιπλανήσεις στη Δυτική Ευρώπη;

Κοίταξε να δεις, έχω κάνει τόσες περιπλανήσεις στη Δυτική Ευρώπη που πλέον δεν μου λείπει. Μου λείπει η Ανατολή περισσότερο, τα άγνωστα μέρη, οι απόκοσμες τοποθεσίες, πριν ισοπεδωθούν κι αυτές. Η Ανατολή προσφέρει ακόμα κίνητρα για δημιουργία και για αναζήτηση· είναι  μια μήτρα έμπνευσης για τους σύγχρονους δημιουργούς. Η Δύση μένει μια ανάμνηση σταθερά παγιωμένη μέσα μου και επανέρχεται κάθε τόσο διότι είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ιδιοσυγκρασίας, της ψυχοσύνθεσης, και της καλλιτεχνικής μου ενόρασής.

Όταν ξεκινούσε η οικονομική χρεοκοπία της Ελλάδας, εσείς μιλούσατε για την πολιτιστική χρεοκοπία της χώρας…

Μα βασικά η πολιτισμική χρεοκοπία ήταν αυτή που επέφερε την οικονομική χρεοκοπία. Αρκεί να κοιτάξει κανείς γύρω του με περιέργεια για να δει σε τι τόπο ζει, σε ποιες πόλεις ζει, πώς αναπτύχθηκε όλο αυτό το φαύλο κράτος, πώς μεγαλούργησε η ακαλαισθησία και η ασχήμια, με πολύ μικρές εξαιρέσεις και οάσεις. Ένας τόπος που οργανώνεται κατά αυτόν τον τρόπο δεν μπορεί παρά να αποτύχει κάποια στιγμή και οικονομικά, διότι του λείπουν τα ερείσματα εκείνα που τον φέρνουν σε μια τάξη. Πάνω απ’ όλα, αυτό που έχει η Ευρώπη και δεν το έχουμε εμείς είναι η τάξη, ο ορθολογισμός. Εδώ πέρα υπάρχει μια πλήρης ακαταστασία, και απορώ πώς μέσα σ’ αυτή την ακαταστασία υπάρχει ακόμα κράτος και πώς μένει στην ενωμένη Ευρώπη αυτό το κράτος. Όχι ότι έχει όλα τα καλά η Ευρώπη, έτσι; Η Ελλάδα έχει πανανθρώπινες αξίες, οικουμενικές. Αλλά αυτές είναι κληρονομιά.

Ως καθηγητής πανεπιστημίου, έρχεστε σε επαφή με μια νέα γενιά φοιτητών και επιστημόνων. Βλέπετε μια διαφορετική νοοτροπία σε αυτή τη γενιά που έχει τις παραστάσεις της κρίσης, ή βλέπετε τις ίδιες παθογένειες;

Αν και η όλη μου καλλιτεχνική πορεία διακατέχεται από ένα είδος νοσταλγίας, είμαι αθεράπευτα αισιόδοξος σε ορισμένα θέματα. Πιστεύω ότι η Ελλάδα έχει τα φόντα να βγει απ’ αυτό το τούνελ κι ότι η νέα γενιά είναι πολύ ποιοτικότερη και πιο συνειδητοποιημένη απ’ ό,τι υπήρξε π.χ. η δικιά μου γενιά. Ζει όμως σ’ έναν κόσμο τόσο ασταθή και ευάλωτο, σε μια κατάσταση όπου τα πάντα αλλάζουν από τη μια στιγμή στην άλλη, που δεν προλαβαίνει να κάνει τα σωστά βήματα γιατί δεν έχει τη σωστή καθοδήγηση. Σ’ έναν κόσμο όπου κι αυτή ακόμα η παγκοσμιοποίηση αρχίζει να φθίνει, όπου τα εθνικά κράτη αρχίζουν να ορθώνουν τείχη και να στήνουν φυλακές ψυχών, σ’ έναν κόσμο όπου αλλάζουν οι γεωπολιτικές ισορροπίες και στην ερχόμενη δεκαετία θα υπάρξουν καταλυτικές αλλαγές στο παγκόσμιο γίγνεσθαι, πιστεύω ότι η ελληνική νεολαία με την έξοδο που κάνει στο εξωτερικό θα αποκομίσει πολλά οφέλη και ερχόμενη πίσω θα δώσει ό,τι καλύτερο, εάν φυσικά αποτολμήσει και αποφασίσει να γυρίσει πίσω.

Το μοτίβο της νοσταλγίας είναι ο βασικότερος, ίσως, άξονας της τέχνης σας. Τι είναι αυτό που νοσταλγείτε; Σε ποια στιγμή, σε ποιο χώρο και ποιο χρόνο επιστρέφετε;

Η ζωή είναι μια αιώνια επιστροφή. Όσο πλησιάζουμε προς το τέλος του κύκλου τόσο βρίσκουμε μπροστά μας τις πολύ πολύ παλιότερες μνήμες που για κάποιο άγνωστο λόγο δεν ανασύρονταν εύκολα όλα αυτά τα χρόνια. Είναι μια διαρκής επιστροφή η κάθε δημιουργία, κι η κάθε μνήμη αποτελεί ένα κεφάλαιο απίστευτου πλούτου όσον αφορά την έμπνευση. Χωρίς νοσταλγία δεν υπάρχει μνήμη, και χωρίς μνήμη δεν υπάρχει νοσταλγία. Και χωρίς αυτές τις δύο παραμέτρους δεν μπορεί να υπάρξει δημιουργία. Και βέβαια ενυπάρχει και το ερωτικό στοιχείο, σαν μια διαρκής αναζήτηση, σαν μια προσπάθεια καταλαγιάσματος της υπαρξιακής αγωνίας που έχει ο καθένας μας.

Τι είναι αυτό που σας οδήγησε να ξεκινήσετε την καριέρα σας με έναν πολιτικό δίσκο όπως η «Έρημη πόλη». Τι σας ενοχλούσε εκείνη την περίοδο ώστε να επιλέξετε μια πολιτική αφετηρία;

Δεν είχα κατασταλάξει ακόμη στην Ελλάδα - οπότε αυτομάτως στον δίσκο υπάρχουν συγκρίσεις με άλλες εμπειρίες και μια προσωπική ματιά που καταγράφει. Και υπάρχει κι ένα είδος ενστίκτου που σε φέρνει πιο κοντά στα πράγματα που πρόκειται να ’ρθουν και να συμβούν. Η «Έρημη πόλη» δεν είναι παρά όλη αυτή η κατάσταση μιας ερημοποιημένης Ελλάδας που ζήσαμε την τελευταία δεκαετία με τις μνημονιακές διαδικασίες. Ήταν αυθόρμητο, περισσότερο. Ήμουν πολιτικοποιημένος πολύ επιφανειακά - δεν μπορώ να πω ότι υπήρξα αριστερός γιατί αυτό θα ήταν ύβρις προς την Αριστερά. Αλλά είχα πάντοτε τις ανθρωπιστικές αξίες που μου κληροδότησε η δυτική μου παιδεία στο προσκήνιο κάθε μου σκέψης και κάθε μου ενέργειας. Και πιστεύω ότι αν ο κόσμος δεν οδηγηθεί σε έναν νέο ανθρωπισμό οδεύει προς την καταστροφή του. Η τέχνη δεν μπορεί να σώσει πια, δεν λειτουργεί σαν σωτήρια πραγματικότητα. Κάποτε μπορεί να λειτουργούσε. Σήμερα η επιστήμη και όλο αυτό το διαδικτυακό νέφος που περιβάλλει τον πλανήτη επιβάλλει μια νέα ηθική και μια νέα στάση απέναντι στα πράγματα.

Στο πλαίσιο αυτό του νέου ανθρωπισμού, ο ρόλος του δημιουργού ποιος είναι;

Είναι πολύ μικρότερος, πολύ δευτερεύουσας σημασίας σε σχέση με την επιστημονική πραγματικότητα. Εδώ μιλάμε για 4^ο κύμα πολιτισμού. Η Γη είναι μπροστά σε μια καταστροφή που δεν ξέρουμε αν είναι αναστρέψιμη. Υπάρχουν τεράστια προβλήματα και τα επόμενα χρόνια θα έχουμε μεγάλη αναστάτωση με την κλιματική αλλαγή, τις μετακινήσεις πληθυσμών, την ερημοποίηση περιοχών και άλλα απρόβλεπτα φαινόμενα. Χρειάζεται ένας νόμος οικουμενικός που να διέπει τα πάντα - μια τάξη, η οποία αυτή τη στιγμή λείπει, δυστυχώς.

Και ποιοι είναι οι φορείς εκείνοι, ατομικοί ή συλλογικοί, που μπορούν να παράγουν ένα αφήγημα το οποίο θα μας «σώσει» από την επερχόμενη αναρχία; Εσείς πού έχετε εναποθέσει τις ελπίδες σας;

Στην επιστήμη και στη φιλοσοφία. Αυτοί οι δύο τομείς πλησιάζουν ο ένας τον άλλον κατά τρόπο δραματικό. Οι τελευταίες ανακαλύψεις στον τομέα της φυσικής, της βιοχημείας, της αστροφυσικής, έρχονται να καλύψουν σε ένα σημείο τις ενοράσεις της σύγχρονης φιλοσοφίας και απ’ αυτό θα δημιουργηθεί και μια νέα αισθητική πρόταση. Ο κόσμος έχει αλλάξει ριζικά. Το «Χάρτινο το Φεγγαράκι» είναι ωραίο να το ψιθυρίζουμε ακόμα, αλλά σε λίγο καιρό να δούμε αν θα μπορούμε να το διακρίνουμε το φεγγάρι μέσα απ’ την αιθαλομίχλη και τη μόλυνση του περιβάλλοντος. Πρέπει να είμαστε έτοιμοι να κάνουμε μια συλλογική προσπάθεια μέσα απ’ την επικοινωνία, τη γνώση, τη συνειδητοποίηση. Και μέσα κι από την τέχνη, βέβαια, αλλά η τέχνη από μόνη της δεν μπορεί να μας σώσει.

Πίσω στην «Πηγή των θαυμάτων». Εξηγήστε μου τον τίτλο παρακαλώ.

Είναι η πηγή απ’ όπου αναβλύζει η δημιουργία. Αυτή είναι η πηγή των θαυμάτων. Και θαύμα είναι κάθε δημιουργία.

Ποια είναι όμως η δικιά σας τέτοια πηγή;

Είναι μόνιμα, σχεδόν, και επίμονα τα κρητικά μου καλοκαίρια σαν έφηβος και η ζωή μου η φοιτητική σε μια πόλη υγρή και ιδιαίτερη όπως το Νανσί της Γαλλίας. Αυτές οι δύο είναι οι πηγές και όποτε θέλω να αναπολήσω, όποτε κάθομαι στο πιάνο, η σκέψη μου γυρίζει πάντα εκεί.

Άσχετο: οι κριτικοί έχουν καταλάβει το έργο σας;

Έχω δει κορίτσια να έρχονται και να μου λένε ότι τα έσωσα από την αυτοκτονία, και νεαρούς επίσης. Έχω ακούσει απίστευτα πράγματα τα οποία δεν θέλω να μεταφέρω για λόγους όχι ταπεινοφροσύνης αλλά σεμνότητας. Έχω ζήσει απίστευτες εμπειρίες μέσα από τη δισκογραφική διαδικασία από τότε που ξεκίνησα. Όταν ακούς να σου λένε ότι «αν δεν υπήρχε το τάδε κομμάτι σας θα είχα αυτοκτονήσει», εκεί πια σταματάει η λογική, και αισθάνεσαι μια ικανοποίηση βαθύτερη από την ικανοποίηση της ματαιοδοξίας.

Το αγαπημένο μου τραγούδι σας είναι το «Επιστροφή στο Ρέθυμνο». Τι έχει η πόλη και γυρίζετε εκεί;

Το Ρέθυμνο θα μπορούσε να ήταν το οποιοδήποτε Ρέθυμνο. Δεν είναι ένας συγκεκριμένος τόπος πάντα. Για μένα ήταν ένα Ρέθυμνο, εσύ μπορείς να έχεις τον δικό σου τόπο επιστροφής. Δεν είναι ο τόπος που πηγαίνεις, αλλά ο τόπος απ’ όπου επιστρέφεις. Αυτό είναι το σημαντικότερο στην αφήγηση αυτή.