Για τον δίσκο "Ατέρμων" των Γιώργου Μιχαήλ - Δημήτρη Βαβλιάρα

«ΑΤΕΡΜΩΝ» - Ένας σπουδαίος δίσκος από τους Γιώργο Μιχαήλ και Δημήτρη Βαβλιάρα

του Κώστα Μουγιάκου

Ας μπούμε απευθείας στο θέμα:

Ο «Ατέρμων» των Γιώργου Μιχαήλ και Δημήτρη Βαβλιάρα κυκλοφόρησε το 2016 και πρόκειται για ένα σπουδαίο δίσκο. Άξιο απορίας είναι, γιατί το άλμπουμ δεν έχει βρει το δρόμο προς ένα μεγαλύτερο κοινό, αλλά αυτό θα το εξετάσουμε στο τέλος της παρουσίασης.

Ο Γιώργος Μιχαήλ δεν χρειάζεται συστάσεις. Ερμήνευσε με μοναδικό τρόπο τραγούδια από τον πρώτο δίσκο του Θ. Παπακωνσταντίνου «Αγία Νοσταλγία» (1993) και ήταν συνοδοιπόρος του Λαρισαίου τραγουδοποιού για πολλά χρόνια επί σκηνής.  Το 2002 κυκλοφόρησε τον πρώτο του δίσκο («Της γης ο μουσαφίρης»), καταθέτοντας μια ιδιαίτερη προσωπική πρόταση σε δικούς του στίχους,  μουσική και ερμηνεία. Ο δίσκος διακινήθηκε χέρι με χέρι και έκανε αίσθηση, αναδεικνύοντας τον Μιχαήλ και σαν τραγουδοποιό. Μετά από...14 χρόνια, επανέρχεται ο Μιχαήλ (που απ’ ότι φαίνεται δεν βιάζεται καθόλου) με τον «Ατέρμων» και 13 νέα κομμάτια σε συνεργασία με τον (επίσης Κοζανίτη) Δημήτρη Βαβλιάρα.

Ο Δημήτρης Βαβλιάρας εμφανίστηκε στη δισκογραφία το 2012 με τον δίσκο «Πάλι βρέχει» (Polytropon), με δική του μουσική και στίχους, ενώ εμπιστεύτηκε την ερμηνεία των τραγουδιών, κυρίως, στον Βασίλη Σκούλα και ακόμη στους Αργύρη Μπακιρτζή, Μανώλη Χατζημανώλη και Γιώργο Κοντορίκο. Αξιόλογη δουλειά, που προμήνυε τις δυνατότητες του πρωτοεμφανιζόμενου δημιουργού, ο οποίος και ... απογειώνεται στον «Ατέρμων».

Ο δίσκος ηχογραφήθηκε στην Αιανή Κοζάνης στο στούντιο του Φώτη Κακαβέλη, ο οποίος έκανε την παραγωγή, την ηχοληψία και τις ενορχηστρώσεις. Ο Μιχαήλ έχει φτιάξει τη μουσική σε 7 κομμάτια και ο Βαβλιάρας σε 6 από αυτά. Το ηχητικό αποτέλεσμα είναι συμπαγές, αδιαίρετο και οι όποιες διαφορές λειτουργούν ενισχυτικά επί του κοινού παρονομαστή των δημιουργών.

Οι μουσικές που ακούμε στα 13 τραγούδια του «Ατέρμων» απλώνονται σε ένα ευρύ φάσμα παραδοσιακών-λαϊκών ρυθμών και ακουσμάτων. Άλλωστε, οι Κοζανίτες τραγουδοποιοί δεν κινούνται απλά με άνεση στο έδαφος του παραδοσιακού ήχου˙ τον κατέχουν απόλυτα, γι’ αυτό  και τον μορφοποιούν και τον μπολιάζουν με δικά τους οργανικά στοιχεία, ώστε να χαράξουν τον δικό τους μελωδικό δρόμο. Αλλού ηλεκτρίζουν τις μελωδίες με κιθάρες, αλλού τις γαληνεύουν με πιάνο. Αλλού το μαντολίνο σολάρει αντί του μπουζουκιού, ενώ όπου βγαίνει μπροστά το τρίχορδο παίζεται δωρικά και ακατέργαστα. Στο «Ο ήλιος και ο χάροντας» έχουμε τσάμικο, άνευ κλαρίνου, με λαούτο και μαντολίνο. Στα «Σφραγισμένα χείλη» αργό τσιφτετέλι, ηλεκτρικό, άνευ μπουζουκιού, με κλαρίνο. Στης «Άνοιξης την αύρα» ερεβώδες, καταληκτικό σόλο με ηλεκτρική κιθάρα (θεωρείται βέβαιη η προϋπηρεσία του Βαβλιάρα σε πιο «σκληρούς ήχους»· τα εν λόγω «παντρέματα» όπου τα συναντάμε στο δίσκο είναι απολύτως επιτυχημένα). Και βέβαια έχουμε αρκετά κρουστά, από ντραμς μέχρι νταούλια, με σημαντική παρουσία, που τονίζουν την ρυθμική αγωγή των τραγουδιών. Υπάρχουν και άλλα ωραία, που η φαντασία των Βαβλιάρα-Μιχαήλ αποτυπώνει με εμπνευσμένες μουσικές, αλλά να μην τα μαρτυρήσουμε όλα!

Ο ήχος που βγάζει ο «Ατέρμων» είναι οικείος και η πρώτη εντύπωση είναι ότι τα τραγούδια είναι γνωστά, κάπου τα έχεις ξανακούσει. Μερικές επιπλέον ακροάσεις όμως, αρκούν στην κατανόηση του μουσικού κόσμου των Βαβλιάρα-Μιχαήλ και πείθουν ότι η άνεση και οικειότητα με τα κομμάτια είναι απλά το γνώρισμα της αφομοίωσης σπουδαίων τραγουδιών. Βρισκόμαστε δηλαδή μπροστά στη διαδικασία εκείνη, που μετεξελίσει τα μέχρι πρότινος ακούσματα μας σε νέα μουσική πρόταση, με νέα ποιότητα και χαρακτηριστικά. Η μουσική πρώτη ύλη σαφώς και προϋπάρχει (άλλωστε παρθενογένεση δεν υφίσταται), αλλά στον «Ατέρμων» είναι εμφανής η ρηξικέλευθη δημιουργία, το άνοιγμα νέων δρόμων.

Στίχους στα τραγούδια υπογράφουν ο Μιχαήλ (7), ο Βαβλιάρας (5) και η Γιούλη Σταμάτη («Μοναξιά»), και είναι το πολύ δυνατό σημείο του δίσκου. Οι μελωδίες δένουν απόλυτα με τα λόγια και υφαίνουν ένα συνεκτικό, ατμοσφαιρικό σύνολο. Τα στιχουργήματα του «Ατέρμων» αποτυπώνουν εικόνες, ιστορίες και καταστάσεις με ένα βαθύ αλλά ταυτόχρονα προσιτό τρόπο, κρατώντας τον πυρήνα, το απόσταγμα των νοημάτων που απασχολούν τους δημιουργούς. Στιχουργική βάση των Βαβλιάρα-Μιχαήλ είναι η θυμόσοφη παράδοση και το δημοτικό τραγούδι εκφρασμένα με σύγχρονη φόρμα· εργαλεία τους οι λέξεις της υπαίθρου, ο δημώδης λόγος και το περιεκτικό δέσιμο τους σε τραγούδια χωρίς επιτήδευση, ευκολίες ή πλεονασμούς.

Τα τελευταία χρόνια, όταν ακούς ένα τραγούδι, σχεδόν έχεις προβλέψει από τους πρώτους στίχους τι θα λένε οι επόμενοι. Τόσο προβλέψιμα είναι το περιεχόμενο και η δομή των στίχων. Πολλά τραγούδια χτίζονται πάνω σε μια εισαγωγική ή καταληκτική ατάκα, ή σε ένα πιασάρικο ρεφρέν, ενώ η θεματολογία τους είναι αδιάφορη και χιλιοειπωμένη, με τα ίδια λόγια που δεν συγκινούν, δεν προβληματίζουν, δεν κεντρίζουν κανένα συναισθηματικό αισθητήριο. Εκτίμησα ιδιαίτερα στον «Ατέρμων» το ότι οι δημιουργοί του τόσο μουσικά, όσο και στιχουργικά/θεματολογικά δεν ακολούθησαν αυτή την πεπατημένη. Αντιθέτως έπλασαν πρωτότυπες εικόνες, ιστορίες, αλληγορίες, σε λαϊκή ποιητική γλώσσα επενδύοντας τες με υπέροχες μουσικές.

Ενδεικτικά λίγα παραδείγματα για τα παραπάνω:

Ο Μιχαήλ, σαν σύγχρονος Αίσωπος, τραγουδάει στο «Ο Ήλιος και ο Χάροντας»:

Ο ήλιος και ο χάροντας οι δυο που κυβερνάνε

όταν δεν έχουν διαφορές να λύσουν το γλεντάνε

μια στην αυλή του χάροντα μια στην αυλή του ήλιου

Ενώ σε άλλο τραγούδι («Ο Κέρβερος»), ανεβάζει και...το φοβερό σκυλί του Άδη στον πάνω κόσμο!

Ο Κέρβερος ο φοβερός,

ο που φυλάει τον Άδη!

Την αλυσίδα έκοψε

και βγήκε απ' το σκοτάδι!

Κι αφού περιπλανήθηκε

'δω στον απάνω κόσμο!

Την καταφρόνια γνώρισε

τη φτώχεια και τον πόνο!

Ωραίο ερωτικό στίχο έχουμε από τον Βαβλιάρα στο «Παραμύθι της αγάπης»:

Κέρνα τον δράκοντα κρασί να πιεί και να μεθύσει

απ΄τις σπηλιές του ουρανού να βγει να σεργιανίσει

στο τέλος του παραμυθιού πάντα νικάει η αγάπη

μα ο έρωτας σου είναι κυρά μες στην καρδιά μου αγκάθι

Ο οποίος μας χαρίζει και μια κορυφαία στροφή, πολυεπίπεδων αναγνώσεων στα «Σφραγισμένα χείλη»:

Αν δεις καράβι στα ανοιχτά

να ψάχνει καταιγίδες

ένας παλιός σου είναι καημός

που έκανες πως δεν είδες

Θα ήθελα να σταθώ λίγο στην ερμηνεία του Γιώργου Μιχαήλ. Η τραγουδιστική του χροιά δεν είναι η ίδια με την προηγούμενη δουλειά του, πόσο μάλλον με την «Αγία Νοσταλγία». Έχουν περάσει άλλωστε 14 και 23 χρόνια αντίστοιχα. Έχει ενισχυθεί σαφώς το «ακατέργαστο» μέταλλο αλλά και το εκφραστικό βάθος στο φωνητικό του χρώμα. Και γι’ αυτό ο Μιχαήλ μας χαρίζει ερμηνείες με ψυχή, πάθος και αυθεντικότητα, πράγμα σπάνιο στις μέρες μας που αφθονούν οι ατσαλάκωτοι καλλίφωνοι, αλλά εν τέλει ρηχοί και άνευροι τραγουδιστές. Ξεχωρίζω σαν παραδείγματα το «Κοίτα Μακριά» και το ανατριχιαστικό «Πρωινή προσευχή» (που ξεκινάει με ένα μοιρολόι από την Γκόλφω Γκουρτζιούμη), ενώ και στα υπόλοιπα τραγούδια ο Μιχαήλ αποδίδει τα μέγιστα.

Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στις ενορχηστρώσεις του δίσκου που έστησε υποδειγματικά ο Φώτης Κακαβέλης (επίσης παραγωγή, ηχοληψία και παίξιμο οργάνων). Εδώ έχουμε επιλογή οργάνων χωρίς φλυαρίες (αλλά και χωρίς λιτότητα), που υπηρετούν με ακριβείς αναλογίες την ανάπτυξη των τραγουδιών και συνεισφέρουν στη μελωδική φόρτιση της ατμόσφαιρας τους. Ο κατά τόπους «ηλεκτρισμός» είναι έξυπνα τοποθετημένος, δίνοντας έμφαση όπου απαιτείται, ενώ είναι πολύ εύστοχη και η χρήση των πλήκτρων.

Όλα τα τραγούδια του δίσκου είναι απολαυστικά και ακούγονται σε συνεχείς επαναλήψεις, που φέρνουν στην επιφάνεια κάθε φορά νέα στοιχεία, πλευρές και λεπτομέρειες που ανακαλύπτει ο ακροατής. Ξεχωρίζω σαν αγαπημένα μου τα: «Ωραιόζηλη», «ο Κέρβερος», «Του τρελού», «ο Ήλιος και ο Χάροντας», «Πρωινή προσευχή» και τα κορυφαία «Σφραγισμένα χείλη» και «Κελαηδιστής».

Να αναφέρουμε και τους (πολλούς) εξαιρετικούς μουσικούς που παίξανε στον «Ατέρμων». Καταρχήν τους ίδιους τους δημιουργούς: τον Μιχαήλ που έπαιξε μερακλίδικα τον τρίχορδο-εργάτη μπουζούκι του και τον πολυοργανίστα Βαβλιάρα (κιθάρες, μπάσο, λαούτο, μαντολίνο, μπουζούκι, πλήκτρα, κρουστά), τους Ζήση Φτάκα (ακουστική κιθάρα, λαούτο), Γιάννη Παπαστεργίου (μαντολίνο, βιολί), Στέφανο Κωφίδη (κρουστά), Στέλιο Δουγαλή (πλήκτρα), Γιάννη Βακουφτσή (ακορντεόν, πλήκτρα, πιάνο), Φώτη Κακαβέλη (κρουστά, τύμπανα, μπάσο), Παναγιώτη Πάλλα (κλαρίνο), Αλέξη Κοέν (κλασσική κιθάρα), Νίκο Παπαπαρασκευά (φλάουτο), Στέλιο Μπούκο (κρουστά), Μάρκο Καραπάτσιο (μπάσο), Κώστα Τζαναμπέτη (μπαγλαμά).

Το cd έχει πολύ όμορφη αισθητική στο εξώφυλλο και στο φυλλάδιο με τους στίχους, χάρη στις υπέροχες φωτογραφίες του Γρηγόρη Δάλλη. Εμβληματική είναι η φωτογραφία των δύο δημιουργών ως  καπετάνιου και κωπηλάτη μέσα σε μια…μπανιέρα! Είτε πρόκειται για χιούμορ και αυτοσαρκασμό, είτε για συμβολισμό πολλαπλών ερμηνειών (είτε...και τα δύο μαζί) είναι πανέξυπνη!

Κλείνω από εκεί που ξεκινήσαμε, στην αρχή της παρουσίασης και επαυξάνω: ο «Ατέρμων» είναι από τους δίσκους-ορόσημα για αυτή την κατηγορία μουσικής στη δεκαετία που φεύγει. Έχει σπουδαία τραγούδια που υπό άλλες συνθήκες, θα έβρισκαν το δρόμο τους προς ένα πολύ μεγαλύτερο ακροατήριο, αν δεν είχε καταρρεύσει η δισκογραφία και υπήρχαν ακόμη άνθρωποι-κλειδιά να στηρίξουν αυτή την προσπάθεια. Είμαι σίγουρος ότι το κοινό των Βαβλιάρα-Μιχαήλ είναι πιστό και αφοσιωμένο και ότι οι ίδιοι υπηρετούν με πάθος και σεμνότητα την τέχνη τους. Αλλά σίγουρα πρέπει να βρεθούν τρόποι, ώστε να προσεγγίσει η δουλειά αυτή περισσότερα αυτιά. Οι ακροατές, εφόσον βρουν τις μουσικές του «Ατέρμων» ελκυστικές, ας διαδώσουν με τον δικό τους τρόπο το μήνυμα που εξέπεμψαν οι ταλαντούχοι δημιουργοί από την Κοζάνη. Θα είναι η ελάχιστη ανταμοιβή-ενθάρρυνση προς τους συντελεστές αυτής της δουλειάς, ώστε να ακούσουμε και περισσότερα (και πιο σύντομα) στο μέλλον. Προς το παρόν, τα τραγούδια αυτά ταξιδεύουν μόνα τους, αθόρυβα, στον ωκεανό του διαδικτύου, ανάμεσα στην βουή των social media και τον «έντεχνο» οπαδισμό του καπνογόνου. Ίσως όμως αυτή η συζήτηση να ανακυκλώνεται κουραστικά και δυο απλά λόγια του Γιώργου Μιχαήλ, από το εσώφυλλο του cd, να είναι η απάντηση σε όλα αυτά τα ερωτήματα:

«Δεν είμαστε ούτε οι πρώτοι, ούτε οι τελευταίοι.

ΑΤΕΡΜΩΝ κατάσταση είναι αυτή που καθορίζει τη ζωή μας.

Αν ρίξεις έναν σπόρο φυτρώνει, αν πεις ένα τραγούδι ακούγεται και η ζωή συνεχίζει.»