Μια συνέντευξη με τον Μιχάλη Γρηγορίου από το 1994

Μιχάλης Γρηγορίου: Μια συνεντευξη

31/4/94, Το Βήμα

Μελοποιησατε Τασο Λειβαδιτη, ενα ποιητη με εντονο προσωπικο στιγμα που μιλαει με εικονες.  Ηταν δυσκολο εγχειρημα;

Η  "ΣΚΟΤΕΙΝΗ  ΠΡΑΞΗ" ειναι ενα εργο διαρκειας  μιαμισης  ωρας για ορχηστρα, χορωδια  και σολιστες, κατα συνεπεια χρειαστηκαν καποιοι μηνες εργασιας μεχρι να το ολοκληρωσω. Αυτο ομως δεν αποτελεσε την  πραγματικη  δυσκολια, ηταν απλα μοχθος. Η ουσιαστικη δυσκολια ηταν μεχρι  να αποφασισω να γραψω το εργο. Πρεπει να σας πω οτι η ιδεα να γραψω ενα μουσικο εργο βασισμενο σε ποιηση του Τασου Λειβαδιτη χρονολογειται απο τα μεσα της δεκαετιας του '70, οταν διαβασα  για πρωτη φορα τον "Νυχτερινο Επισκεπτη" και λιγο μετα την "Σκοτεινη Πραξη". H πεποιθηση οτι ειχα ανακαλυψει ενα πολυ σημαντικο ποιητη δεν με εγκατελειψε απο τοτε, σημερα μαλιστα  θα  ελεγα πως ο Λειβαδιτης δεν ειναι  μονο ενας μεγαλος Ελληνας ποιητης  αλλα κι' ενας  απο τους σημαντικους ποιητες του 20ου αιωνα. Ακριβως ομως αυτος ο θαυμασμος που μου γεννουσε ανεκαθεν ο συγκλονιστικος και τοσο προσωπικος ποιητικος του λογος ηταν που με εκανε να δισταζω επι χρονια να γραψω ενα τετοιο μουσικο εργο. Παντα με σταματουσε η αισθηση οτι δεν εχω να προσθεσω τιποτα σε κατι που ειναι απο μονο του ολοκληρωμενο. Τελικα, υστερα απο 20 σχεδον χρονια, τολμησα  να κανω αυτο που δεν ειχα τολμησει να κανω τοτε. Ο θαυμασμος μου για το εργο του ποιητη παραμενει ο ιδιος, ομως, καθως περασαν τα χρονια, ο θαυμασμος αρχισε να  συνοδευεται κι' απο μια διαφορετικη κατανοηση αλλα κι' απο μια αγαπη. Το να θαυμαζεις κατι μπορει να συνεπαγεται και καποιο δεος που σε κραταει σε αποσταση, οταν ομως αγαπας τοτε δεν δισταζεις να αγγιξεις, καμμια φορα ακομα και με λαθος τροπο. Απο την στιγμη που η σχεση μου με το ποιητικο εργο του Λειβαδιτη αρχισε να περναει μεσα απο τετοια  καναλια δεν ετιθετο πλεον θεμα δυσκολιας. Μπορω μαλιστα να πω οτι ποτε αλλοτε στην  ζωη  μου δεν ενοιωσα τοσο  ταυτισμενος  και  ικανοποιημενος γραφοντας ενα μουσικο εργο. Ηταν μια εμπειρια που θαθελα παρα πολυ να την ξαναζησω.

Τη συγκινησιακη φορτιση πως την αποκρυπτογραφησατε μουσικα;

Ξερετε, για τετοια ζητηματα δεν μπορει κανεις να μιλαει ευκολα, ειναι παντα προτιμωτερο να μιλαει η ιδια η μουσικη. Η συγκινησιακη φορτιση  ειναι  κατι το αϋλο που οταν εκφραζεται τοτε τα λογια περιττευουν, οταν  παλι δεν εκφραζεται δεν ωφελουν  οι  θεωρητικες αναλυσεις. Παντως αυτο που μπορω να πω  ειναι πως αντιμετωπισα απο την  αρχη τη  "Σκοτεινη  Πραξη" σαν ενα  ορατοριο με σχεδον βιβλικο, θα ελεγα, περιεχομενο. Ο Λειβαδιτης μιλαει για  μεγαλες μνημες, θρηνει μεγαλες απωλειες και οδηγειται σε μια αποδοχη της ανθρωπινης μοιρας, που δεν ειναι ωστοσο στερημενη πο ελπιδα. Υπαρχουν στιγμες που μεσα απο τους στιχους του διαφαινεται μια σχεδον πρωτοχριστιανικη πιστη, μια εγκαρτερηση  και μια βαθυτατη αγαπη για τον ανθρωπο. Θα μπορουσα να πω οτι η  μουσικη που εγραψα ηταν για μενα μια σχεδον θρησκευτικη μουσικη, κι' αυτο ισως απανταει στο ερωτημα σας.

Ο λογος του Τασου Λειβαδιτη αφορα τραυματικα συναισθηματα. Σημερα ειμαστε σε θεση να συγκινηθουμε απ' αυτα;

Τα  "τραυματα"  ειναι  ορος της ψυχαναλυσης  και  παραπεμπουν  σε καποιες παθολογιες. Στην περιπτωση του Λειβαδιτη δεν ισχυει καθολου κατι τετοιο. Ο Λειβαδιτης εχει βεβαια, λογω γενηας, την εμπειρια της "ηττας" της Αριστερας, οπως επισης  διακατεχεται κι' απο τον φοβο του θανατου και του χρονου που περναει. Καταφερνει ομως  να  αναγει αυτες τις εμπειριες κι' αυτα τα  συναισθηματα σε κατι το διαχρονικο και το παναθρωπινο, σε κατι που περιεχει και το συλλογικο και το  ατομικο. Η "Σκοτεινη Πραξη"  εχει βεβαια  την αφετηρια  της στην ιστορια της Αριστερας, θα μπορουσε ομως να αναφερεται  στις μεγαλες μεταναστευσεις των λαων, στην  Εξοδο των Εβραιων απο την Αιγυπτο, στην καταστροφη της Ιερουσαλημ. Για τετοια συγκλονιστικα γεγονοτα δεν μπορει φυσικα να μιλαει κανεις με τροπο αμεριμνο. Αυτο που αποκομιζει κανεις διαβαζοντας τα ποιηματα της τελευταιας του περιοδου -γιατι σ' αυτα αναφερομαι- ειναι ενας βαθυς στοχασμος, μια σοφια και μια τρυφεροτητα, σχεδον μια αγιωσυνη. Ακριβως γι'αυτο ειναι μεγαλος ποιητης. Αν ενας ανθρωπος του σημερα δεν μπορει πλεον να συγκινηθει απο τετοιες  διαστασεις τοτε, το  μονο που μπορω να πω, ειναι πως ειναι αξιος της μοιρας του. Ας παραμεινει λοιπον καθηλωμενος μπροστα στην οθονη της τηλεορασης  του  κι' ας  σπευσει  να  επευφημησει  τους  αυριανους Μπερλουσκονι.

25 χρονια πριν το τραγουδι διαβιβαζε μηνυματα και διδαγματα στον ακροατη, εδινε μεγαλη σημασια στο περιεχομενο. Εσεις εξακολουθειτε να του δινετε την ιδια σημασια;

Παντα  υπηρχε ενα ειδος τραγουδιου που δεν υπηρετουσε  απλως την αμεριμνη  αναψυχη αλλα  που  επιχειρουσε να  εκφρασει  κι' αλλες βαθυτερες συλλογικες διαστασεις και  αναγκες. Και  σημερα εξακολουθουν να γραφονται τετοια τραγουδια  μονο  που ειναι καταδικασμενα  να μενουν στο περιθωριο. Με τα κριτηρια της αγορας τετοιες χειρονομιες μπορει να θεωρουνται σαν ανεδαφικες. Σημερα ομως που εξαπλωνεται ραγδαια ο μικροαστισμος κι' η απαθεια, και πολυ συχνα ο φασισμος κι' η βαρβαροτητα, σημερα που η τεχνη μετατρεπεται ολο και περισσοτερο σε υλικο  επενδυσης του ελευθερου χρονου και χανει την ικανοτητα της να κινητοποιει και να συγκινει, σημερα που χανεται η ικανοτητα της αντιστασης απεναντι στον κυνισμο και στην βλακεια, ισως τετοιες ανεδαφικες χειρονομιες αποτελουν την μοναδικη σταση που μπορει να προσφερει μια  αισθηση ασφαλειας  και ειρμου, αλλα  και στοιχειωδους αξιοπρεπειας. Ολα αυτα τα σημειωνα στο προγραμμα που συνοδευε την "Σκοτεινη  Πραξη"  και  πιστευω οτι απαντουν  εξ' ισου  καλα  στο ερωτημα που μου θετετε.

Ζησαμε την υπερβολη του πολιτικου τραγουδιου και αμεσως μετα την θεοποιηση  του  ερωτικου.  Σημερα  ποιες  ειναι οι   πραγματικες διαστασεις του τραγουδιου;

Ξερετε καλα οτι εγω δεν αποδεχτηκα ποτε τετοιες υπερβολες, δεν ανεχτηκα ποτε ουτε την ξυλινη γλωσσα της πολιτικης προπαγανδας και της δημαγωγιας, ουτε την δακρυβρεχτη μελαγχολια  ενος  ερωτα που αποτελει το αλλοθι της μικροαστικης μιζεριας. Δεν υπηρξα ποτε οπαδος ουτε των ξεφρενων κραυγων, ουτε των μελλιρρητων ψιθυρων. Ανεκαθεν πιστευα πως ολα τα προηγουμενα δεν ησαν παρα μασκες, πονηριες και στρατηγικες που περιμεναν την καταλληλη στιγμη για να εξαργυρωθουν με τον ενα ή τον αλλο τροπο. Πιστευα και πιστευω οτι οι πραγματικες διαστασεις του τραγουδιου περνανε μεσα απο τις πραγματικες  διαστασεις του ανθρωπου κι' αυτο ειναι κατι που δεν αλλαζει μεσα σε μερικες δεκαετιες. Αν παλι με ρωτατε για τις "πραγματικες" διαστασεις του τραγουδιου οπως τις εννοουσαν και τις εννοουν οι διαφημιστες και η δισκογραφικη αγορα, τοτε φοβαμαι οτι, οπως παληα, ετσι και σημερα, δεν ειμαι σε θεση να σας απαντησω.