"Δεν είμαι ικανοποιημένος με τον εαυτό μου"

(Απόσπασμα ανέκδοτης συνέντευξης του Μάνου Ελευθερίου στα Μουσικά Προάστια. Φωτογραφίες: Ειρήνη Φιλιππίδου, Ερμούπολη).

Γράφω πάρα πολύ δύσκολα. Βέβαια, θα μου πεις ότι έχω κάνει μια τεράστια δουλειά εκδοτική. Πράγματι. Αυτό σημαίνει ότι δουλεύω πολύ όλη μέρα. Τώρα, τι έχει βγει απ’ όλη αυτή τη δουλειά, πόσο αξίζουνε αυτά τα πράγματα, δεν ξέρω. Δεν ξέρω αν όσα έγραψα θα ενδιαφέρουν τις επόμενες γενιές. Αν βρεθεί κάποιος που θα βρει κάτι, ένα αποκούμπι ή θα του δώσω μια χαρά ύστερα από είκοσι-τριάντα χρόνια… 

Διαχρονικό γίνεται ένα τραγούδι όταν εξακολουθεί κι ύστερα από είκοσι, τριάντα, σαράντα, πενήντα χρόνια. Δεν μπορείς να πεις ότι αυτό που κάνω τώρα θα είναι διαχρονικό τραγούδι. Το διαχρονικό το βρίσκεις ύστερα από πάρα πολλά χρόνια, και λες «ναι, είναι πράγματι διαχρονικό» ένα τραγούδι που βγήκε ύστερα από σαράντα χρόνια και το ακούς με την ίδια χαρά και ανάταση. Μην ξεχνάμε δυο μεγάλους παράγοντες που συνεργούν στη διαχρονικότητα ενός τραγουδιού: τη μαγεία της μουσικής και τη μαγεία της ερμηνείας. Όταν συμπέσουν και αυτά τα δύο σε καλούς στίχους, τότε κάνουμε το ευτυχισμένο τραγούδι. Φαίνεται ότι τα κατάφερα κάμποσες φορές.

Τώρα πια γράφω τραγούδια μόνο για τον εαυτό μου. Ουσιαστικά, πάντα αυτό έκανα, κι όταν ερχόταν κάποιος συνθέτης, του τα διάβαζα κι έλεγε «αυτό το θέλω». Πολλοί τα πήραν τα τραγούδια και τα ξεχάσανε στο σπίτι τους. Άλλοι τα χάσανε στον δρόμο. «Κάπου τα έβαλα και χαθήκανε» λέει. Δύο περιπτώσεις τέτοιες είχα τον περασμένο μήνα.

Δεν είμαι ικανοποιημένος με τον εαυτό μου. Έπρεπε να επιμείνω σε ορισμένα πράγματα που δεν επέμεινα. Ας πούμε, έπρεπε να γράψω μερικά ακόμη τραγούδια χωρίς ομοιοκαταληξία, να ξεφύγω από την τρομοκρατία της ομοιοκαταληξίας, να ξεφύγω από το κουπλέ-ρεφρέν. Έδειξα σε κάποιον, έναν συνθέτη μεγάλης ηλικίας, αυτά που γράφω τώρα και τρόμαξε. Του λέω «μα όλα έχουν αλλάξει, ας αλλάξει και το τραγούδι». Τίποτα - εκεί αυτός. Και δεν το επέβαλλε καμία αγορά αυτό· οι ίδιοι οι συνθέτες και οι ίδιοι οι τραγουδιστές το ζητούσαν.

Δεν κάνουνε πολιτικά τραγούδια. Με τέτοιο κακό που γίνεται στην Ελλάδα, δεν θα έπρεπε να υπάρχει ένας να βγάλει τέτοια τραγούδια; Μήπως δεν μπορούνε; Υπάρχει κι αυτό… μπορεί να μην μπορούνε να γράψουνε πολιτικό τραγούδι. Ο κόσμος παλαιότερα είχε ανάγκη αυτό το πολιτικό μήνυμα που είχε και ελπίδα μέσα του, και μια καταγγελία ορισμένων πραγμάτων. Αλλά ακριβώς την ίδια κατάσταση περνάμε και τώρα, που σημαίνει ότι το έχει ανάγκη ο κόσμος αυτό το πράγμα. Εάν βγει ένας νεαρός, ένας θαυμάσιος τραγουδιστής, ας πούμε ο Κωστής Μαραβέγιας που έχει κόσμο και ντουνιά πίσω του, και κάνει τέτοιο τραγούδι, θα δεις ότι ο κόσμος θα τιναχτεί στον αέρα. Απλά δεν θέλει να το κάνει.

Εικόνες από τη Σύρο έχω χρησιμοποιήσει πάρα πολλές και στα ποιήματά μου, και στα πεζά. Και στα τραγούδια μου, επίσης, αλλά χωρίς να αναφέρομαι συγκεκριμένα. Εκεί που λέω «κάμαρες που μύριζαν λιβάνι και του Ιορδάνη το νερό» θυμάμαι ότι ως παιδί που πήγαινα σε ένα σπίτι, μύριζε λιβάνι, μόλις είχαν θυμιατίσει. Σε αυτό το σπίτι πήγα ύστερα από 45 χρόνια, είναι μια μικρή πανσιόν τώρα, μπήκα μέσα, και λέω «μπορώ να μπω να το δω; Ερχόμουν μικρός». Και με αφήσανε. Είναι φοβερό να μπαίνεις σε ένα σπίτι ύστερα από πάρα πολλά χρόνια. Ορισμένα πράγματα που νόμιζες ότι ήταν πάρα πολύ μεγάλα είναι τόσο μικρά εάν τα δεις ύστερα από τόσα χρόνια. Μια σταλίτσα φαίνονται, αλλά στο μυαλό σου παίρνανε τεράστιες διαστάσεις.

Επίσης, μου ’ρχονται στο μυαλό οι ήχοι, οι μυρωδιές - μυρωδιές φαγητών, για παράδειγμα. Όταν πάω σ’ ένα σπίτι και μαγειρεύουν κι έρχεται η μυρωδιά, ξέρω τι μυρωδιά είναι κι αμέσως πάει πίσω στη Σύρο η σκέψη, σε μια μυρωδιά συγκεκριμένη και σ’ έναν ορισμένο χώρο. Ας πούμε, υπάρχει μια κυρία που φτιάχνει ψάρια σαβόρι, με δεντρολίβανο, ξύδι, σάλτσα κλπ. Φτιάχνουν αυτή τη σάλτσα την πάρα πολύ ωραία για να μην πετάξουν τα τηγανητά ψάρια - τα τρώνε την επόμενη μέρα. Αυτοί ήταν τρόποι για να κάνουν οικονομία οι άνθρωποι. Στα παλιά χρόνια είχαν το μπάλωμα, ας πούμε, που έχει καταργηθεί πλέον.

Μάνος Ελευθερίου

(Απαγορεύεται η αναπαραγωγή μέρους ή του συνόλου του κειμένου ή των φωτογραφιών - Μουσικά Προάστια).