Ένας αφηγητής-τραγουδιστής, ένα πιάνο και δυο ηθοποιοί διηγούνται, τραγουδούν και παίζουν ένα παραμύθι που μέσα του έχει πολλές μικρές ιστορίες. Τραγούδια πολλά και διαφορετικά που έγραψε ο Θάνος Μικρούτσικος για παιδιά, συνδέονται με καμβά μια ιστορία που εξελίσσεται κάποια Χριστούγεννα πάνω και κάτω από τη Γη. Ένα παραμύθι για τη διαφορετικότητα και για τη χαρά να μοιραζόμαστε ιστορίες, στιγμές, περιπέτειες, ταξίδια και …Χριστούγεννα.
Ήρωας μας ένα καλικαντζαράκι. Ο Νέιθαν ζει πολύ βαθιά κάτω από τη γη, εκεί που το φως του ήλιου και οι ρίζες των δέντρων δε φτάνουν, εκεί που κλάμα μωρού και φωνή ζώου δε φτάνει. Δεν του άρεσε να πηδάει, να κλωτσάει, να τσιρίζει, να κάνει σκανταλιές. Αντίθετα αγαπάει τα τραγούδια, τη ζωγραφική, τις ιστορίες, το νερό και το σαπούνι! Είναι δηλαδή ντροπή για όλα τα καλικαντζαράκια της Κάτω Γης. Ο Νέιθαν αναγκάζεται να ανέβει στον πάνω κόσμο για να εκτελέσει με τους υπόλοιπους της γενιάς του το μεγάλο τους χρέος. Να πριονίσουν το δέντρο της Γης.
Κι όταν φτάνουν στη γη, ο μικρός Νέιθαν ζαλίζεται από όλα τα καινούργια που βλέπει.
Και καθώς καθόλου δεν του αρέσει η αποστολή του, ξεφεύγει από τους άλλους και χάνεται στον κόσμο των ανθρώπων και συναντάει παιδιά, μεγάλους, ήρωες παραμυθιών, ζαχαροπλαστεία γεμάτα γλυκά και μαγαζιά με παιχνίδια. Φτάνει ως την θάλασσα και βλέπει μια ομάδα πειρατών κι ύστερα το βάζει στα πόδια και συναντάει ένα κοριτσάκι που πουλάει σπίρτα. Θα γίνουν φίλοι, θα μοιραστούν το φαγητό τους και τα όνειρά τους και θα αποφασίσουν πως αυτά τα Χριστούγεννα θα πάνε στην χώρα του Μαζί!
Κι αν φοβάσαι το σκοτάδι
Κι αν φοβάμαι τη βροχή
Τώρα που θα ΄μαστε μαζί
Όλα θ΄ αλλάξουνε, θα δεις
Μια ιστορία γραμμένη με χιούμορ και τρυφερότητα.
Ο Νέιθαν, ένα καλικαντζαράκι τόσο διαφορετικό απ’ όλα τα καλικαντζαράκια της γης, ένα αγόρι τόσο διαφορετικό θα μας μάθει πως δεν έχει σημασία από πού βλέπεις τον ήλιο ή το φεγγάρι. Σημασία έχει να προσπαθείς να δεις την αλήθεια και μέσα από τα μάτια του άλλου.
Στο παραμύθι πρωταγωνιστεί η μουσική. Πειρατικά τραγούδια, τραγούδια που λένε ποντικοί και άνθρωποι. Τραγούδια του Θάνου Μικρούτσικου που πάντα πίστευε πως η καλή τέχνη για παιδιά δεν κάνει εκπτώσεις: «Αυτό που μ΄ ενδιαφέρει» έλεγε, «είναι το παιδί να διασκεδάσει μ΄ ένα θέαμα που θα του ανοίξει ορίζοντες, θα δώσει απαντήσεις σε κάποιες ανησυχίες του ή θα το προβληματίσει για κάτι άλλο. Που θα γεμίσει τις τσέπες του για αρκετές μέρες».
Κείμενο: Μαρία Παπαγιάννη
Μουσική: Θάνος Μικρούτσικος
Τραγουδάει και αφηγείται: ο Χρήστος Θηβαίος
Αφήγηση: Παύλος Παυλίδης και Χρύσα Κοτταράκου
Πιάνο: Μάξιμος Δράκος
Οργάνωση Παραγωγής: Cricos – Μάνος Τρανταλλίδης
Παραγωγή: Αντιδημαρχία Πολιτισμού και Επιστημών Δήμου Λαρισαίων
Με τους αγαπημένους μου φίλους Βαγγέλη Μακρή (τενόρος) στο τραγούδι και Όλγα Μακρή στο πιάνο, τη κιθάρα και τη καταπληκτική διασκευή, φτιάξαμε τη δική μας μουσική χριστουγεννιάτικη κάρτα που σας στέλνουμε με πολλή αγάπη!
Με το τέλος της παράδοσης της γλωσσολογίας,
έφυγα στα γρήγορα. Η Ανιές απουσίαζε, πράμα σπάνιο για τις συνήθειές της, και
αυτό με προβλημάτιζε.
Κατεβαίνω την οδό Ζακινό. Έχει κιόλας
βραδιάσει κι ας μην έχει πάει ακόμα έξι. Επιταχύνω το βήμα μου την στιγμή που
ένα ξέφωτο γεμάτο μουσική φωτίζει τη σκιά του κόσμου. Η σκέψη αστράφτει σαν το
παρθένο και καθαρό φως που ανθίζει στο χάραμα. Μια ανατριχίλα διαπερνά όλο μου
το κορμί, πρέπει να φτάσω όσο πιο γρήγορα γίνεται στο δωμάτιό μου, και να την
ασφαλίσω στην μυστική μου κρύπτη, εκεί που δεκάδες άλλες έχουν στοιβαχτεί
περιμένοντας...
Στη γωνία με την οδό Ντεζίλ επιβραδύνω το
ρυθμό μου μέχρι που σταματώ εντελώς.
Ο δρόμος ξανοίγεται στα δεξιά με μια ευλυγισία
φιδιού, σκιερός, ευκολοπερπάτητος, με μια δόση μυστηρίου έτσι καθώς η προοπτική
ανακόπτεται από την καμπύλη στο βάθος.
Εκεί, σε μια από τις τελευταίες μονοκατοικίες
πριν τη στροφή βρίσκεται το νέο σου σπίτι. Ένα παράθυρό που δίνει στο δρόμο
φωτίζει το δωμάτιό σου που θα πρέπει να στέγαζε παλιότερα τον κηπουρό του
παλιού αρχοντικού. Οι τωρινοί όμως ιδιοκτήτες αποφάσισαν να το νοικιάσουν, με
βάση τα νέα οικονομικο-κοινωνικά δεδομένα της εποχής.
Άραγε πού να βρίσκεσαι; Την ξαφνική παρόρμηση
να πλησιάσω και να διαπιστώσω αν οι γρίλιες του παραθύρου σου ήταν φωτισμένες,
την εξουδετέρωσε ακαριαία η σκέψη πως θα ένιωθα άβολα αν τύχαινε και αντιλαμβανόσουν
την παρουσία μου. Σαν αστραπή πέρασε απ’ το μυαλό μου η τελευταία μας συνάντηση,
το πολύβουο εκείνο βράδυ στο μεγάλο σαλόνι.
Περίεργες εκρήξεις του μυαλού, ακατανόητες, γυμνές
από κάθε άλλοθι, φωτογράφιζαν με ακρίβεια το μέγεθος της αμηχανίας μου.
Αποφασίζω να μην ενδώσω στην επιθυμία της στιγμής και συνεχίζω να προχωρώ προς την
οδό Μπαρόν-Λουί.
Η πόλη αρχίζει σιγά σιγά να καθρεφτίζεται στη
λεπτή και διάφανη επιφάνεια των δρόμων που γυαλίζουν παραδομένοι στη νυχτερινή
λεηλασία, κάτω από την αδιαπραγμάτευτη προστασία των ουρανών.
Κάποια στιγμή μου μπαίνει η υποψία ότι μια
σκιά με ακολουθεί. Βήματα δεν ακούγονται, τόσο ανάλαφρο είναι το περπάτημα,
διστάζω να γυρίσω και να κοιτάξω πίσω. Ενστικτωδώς επιβραδύνω τον βηματισμό
μου. Η ανάλαφρη σκιά μοιάζει να με πλησιάζει όλο και περισσότερο…, δεν απέχει
πια παρά μιαν ανάσα από ’μένα... Σε λίγο φτάνει ακριβώς δίπλα μου... στρέφω τα μάτια...
«Κλοβίς...»
Ήταν η τρίτη φορά που συναντούσα τυχαία το
αινιγματικό αυτό πρόσωπο, που άκουγε στο περίεργο και ιστορικό αυτό όνομα. Τον αναγνώρισα
αμέσως. Στ’ αφτιά μου ηχεί ακόμα ο ήχος της φωνής του που θύμιζε βουή ανέμου
βγαλμένη από θαλασσινό κοχύλι.
«Ποτέ διό χωρίς τρεις’» είπα γελώντας.
«Μόλις βγαίνω από μια προβολή στη λέσχη.
Παρακολούθησα την Βιριδιάνα του
Μπουνιουέλ, δεν ξέρω αν το έχετε δει...»
Ναι, το είχα δει. Περισσότερο κι από ’ μένα
είχε εντυπωσιασθεί θυμάμαι ο Ζαν-Λουί, το είχαμε δει μαζί, ήταν από τις καλές
στιγμές του σκηνοθέτη.
Και συνεχίσαμε παρέα τον δρόμο συζητώντας
ώσπου φτάσαμε στην είσοδο του οικοτροφείου. Κατά ένα περίεργο τρόπο άρχιζε και πάλι
να πέφτει μια διάφανη όμως αυτή τη φορά ομίχλη. Η περιέργειά μου να τον γνωρίσω
καλύτερα τιθασεύτηκε από μιαν ανεξήγητη γνώση. Είχα την βεβαιότητα ότι θα μου
πρότεινε κάτι ανάλογο ο ίδιος ο συνοδοιπόρος μου, κάτι που δεν άργησε να
επιβεβαιωθεί.
«Θέλετε να περπατήσουμε ακόμα λίγο..., ή και
να πάρουμε ένα καφέ κάπου εδώ κοντά; Είναι ακόμα νωρίς...»
Κατηφορίσαμε την οδό Γκραν Μπουρζουά.
Αναπόφευκτα θυμήθηκα τον Βολφ καθώς περνούσαμε μπροστά από το αγαπημένο ζαχαροπλαστείο.
Όμως ο Κλοβίς δεν έδειξε την ίδια βουλιμία για τάρτες πασπαλισμένες με άχνη
ζάχαρη. Πρότεινα το καφέ του Ινστιτούτου. Δεν έφερε αντίρρηση.
Η Μαρσελίν μάς υποδέχτηκε πληθωρικά κι ήταν
όπως πάντα ένας χείμαρρος λέξεων για να καταλήξει λέγοντας.
«Τι καιρός κι αυτός… Χρόνια έχουμε να δούμε
τέτοιο χάλι!»
Χαμογέλασα και σκέφτηκα πως σε κάθε ανάλογη
περίσταση θα ’πρεπε ν’
ακούγονται τα ίδια πράγματα. Κι αμέσως μετά «Διό εσπρέσο;»
Γνέψαμε καταφατικά και καθίσαμε σ’ ένα
τραπεζάκι στο βάθος. Περιμένοντας τους καφέδες, βρήκα την ευκαιρία να παρατηρήσω
καλύτερα τον καινούριο μου φίλο. Ναι, δεν υπήρχε αμφιβολία, πως φυσιογνωμικά
ήταν μια εντελώς ιδιαίτερη προσωπικότητα. Τα χαρακτηριστικά του προσώπου ήταν
τόσο λεπτά που δεν έμοιαζαν γήινα, οι γραμμές τόσο κανονικές, που δεν ξέφευγαν
ούτε κατά ένα χιλιοστό από το περίγραμμα που λες και είχε σμιλέψει κάποιος τελειομανής
τεχνίτης. Η φωνή, ναι, η φωνή είχε κάτι το εντελώς ξεχωριστό, κι αυτό ήταν κάτι
που μόνο απόψε συνειδητοποιούσα. Και τώρα που ανατρέχω στις μνήμες εκείνες, είμαι
σίγουρος πως θα την αναγνώριζα ανάμεσα σε χίλιες άλλες. Ήχος μελωδικός που
τέλειωνε σε απόηχο με δεδομένες χρωματικές αναφορές... Κι ύστερα ήταν το βάθος…
Ένα βάθος που θύμιζε τον ήχο που κάνει ο άνεμος όταν βγαίνει από θαλασσινό
κοχύλι σε ταξίδευε σε ωκεανούς... Ναι, αυτή η φωνή είχε κάτι το μοναδικό. Θα ’λεγες πως ο Κλοβίς δεν υπήρχε παρά μόνο σαν πρόσχημα για να υπάρχει
αυτή η φωνή, που λες και δεν ήταν του κόσμου ετούτου.
Υπήρχε
κάτι που να αναγνώρισα σ’ αυτόν; Πολλές φορές τ’ αναρωτήθηκα. Η αίσθηση πως,
μαζί του μεταφερόμουν σε ένα περίεργα οικείο χώρο, που εξελισσόταν πατώντας σε μιαν
άγνωστη γεωμετρία, με γοήτευε. Αδύνατον όσο κι αν προσπαθώ να ξαναφέρω στο νου
την συνομιλία που είχαμε. Θυμάμαι μόνο πως, όταν πια φύγαμε κι εγώ επέστρεψα
μόνος στο οικοτροφείο –ο ίδιος είχε προφασιστεί μια συνάντηση με κάποιους γνωστούς–
μου ’χε μείνει η εντύπωση ότι είχαμε πει τόσα, όσα δεν θα λέγαμε συζητώντας
μέρες και νύχτες ολόκληρες.
Το πιο περίεργο όμως απ’ όλα ήταν η γνώση…,
μια γνώση χωρίς ίχνος φιλαρέσκειας και ματαιοδοξίας που είχα την αίσθηση ότι
αποκόμισα, προσαρμοσμένη σε άλλο, διαφορετικό αυτή τη φορά, αλλά ομόκεντρο με
τον προηγούμενο της ζωής μου κύκλο.
Μια θύμηση που με παρέπεμπε σε μιαν ανάλογη
αναγωγή ανασύρθηκε αργότερα λύνοντας το μυστήριο του ακαθόριστα οικείου χώρου
που μου δημιουργούσε το ηχόχρωμα της φωνής του Κλοβίς. Τότε, εκείνη την
αυγουστιάτικη βραδιά, και μες στον απόηχο του κρητικού πανηγυριού... η
αναπάντεχη συνάντησή μου με τον μυστηριώδη επισκέπτη… Ναι, η φωνή του ήταν ανάλογης
χρωματικής συχνότητας.
Ο Κλοβίς όπως
απρόσμενα είχε εμφανιστεί έτσι και χάθηκε. Όσο κι αν φανεί περίεργο, στάθηκε
αδύνατον να τον εντοπίσω ξανά, και, στους ελάχιστους που προσπάθησα ν’ αναφέρω
με τρόπο τ’ όνομά του στη συζήτηση, δεν εισέπραττα από μέρους τους παρά άγνοια.
Σήμερα πια που γράφω τις γραμμές ετούτες ξέρω,
πως οι τρεις και μοναδικές εκείνες φορές που συναντηθήκαμε ήταν αρκετές... Το
γιατί..., αρχίζει μόλις να διαφαίνεται, τώρα που αρχίζω ν’ ανασυνθέτω το τοπίο
του παρελθόντος, και προσπαθώ μέσα από τις ακριβείς του συντεταγμένες να
κατανοήσω το παρόν και να ψηλαφίσω το μέλλον. Και θαρρώ πως μια τέταρτη
συνάντηση επίκειται, σε χρόνο και τόπο που θα έχουμε προεπιλέξει και αυτός και
εγώ, και πως αυτή η συνάντηση θα είναι και η καθοριστική.
«Το ΚΚΕ, στο πλαίσιο του εορτασμού των 100 χρόνων από την ίδρυσή του, με
κάλεσε να δώσω τρεις συναυλίες με αυτά τα έργα και αυτό ήταν μέγιστη τιμή για
μένα. Ήταν όμως ταυτόχρονα και μία μεγάλη πρόκληση.
Ειδικά η ‘Καντάτα’ είναι οριακό έργο στη δημιουργία μου, σε ό,τι αφορά και
το περιεχόμενο αλλά και τη φόρμα. Παίχτηκε όμως λίγες φορές από το 1976 έως το
1983 στην Αθήνα, στο Βερολίνο, στη Βιέννη και στην Όπερα της Γλασκόβης και
μετά... κοιμήθηκε.
Δουλεύοντας την ‘Καντάτα’ και τη ‘Σπουδή’, αρχικά για τις συναυλίες,
ενορχήστρωσα εκ νέου πολλά μέρη τους, διατηρώντας απολύτως τη φόρμα της αρχικής
εκδοχής. Πρόσθεσα όμως στοιχεία, πρόσθεσα και αφαίρεσα ταυτοχρόνως όργανα,
κάνοντας ακόμα πιο στέρεη τη φόρμα, που στηρίζεται σε εναλλαγές του ατονικού
τρόπου με το τονικό σύστημα. Η παλιά ενορχήστρωση και μορφή είναι ‘εδώ’ αλλά
ταυτοχρόνως είναι ‘άλλη’. Πρόκειται δηλαδή για μια επαναδημιουργία, με όλο το
προηγούμενο υλικό να είναι παρόν.
Η ‘Καντάτα για τη Μακρόνησο’ είναι ένα έργο που δεν ανήκει μόνο στους
δημιουργούς του. Ανήκει σε όσους αγωνίστηκαν και πάλεψαν μέσα από τις γραμμές
του Κόμματος αλλά και δίπλα σ' αυτό, σε χρόνους ζοφερούς. Σε όσους
εκτελέστηκαν, βασανίστηκαν, φυλακίστηκαν και αντιστάθηκαν. Σε όσους πάλεψαν για
μια δίκαιη κοινωνία. Όπως και η ‘Σπουδή σε ποιήματα του Βλαδίμηρου Μαγιακόβσκη’,
του ποιητή που εξέφρασε με τη μεγάλη τέχνη του την πιο δημιουργική και
απελευθερωτική δεκαετία που γνώρισε ποτέ ο κόσμος. Τη δεκαετία του '20 στην
ΕΣΣΔ. Ποιήματα μεταφρασμένα έξοχα από τον Γιάννη Ρίτσο.
Τα έργα αυτά παίχτηκαν στον φυσικό τους χώρο και οι 22.000 θεατές που τα
παρακολούθησαν δημιούργησαν την πιο κατανυκτική ατμόσφαιρα που έχω ζήσει ποτέ.
Τους ευγνωμονώ. Όπως και τον Δημήτρη Κουτσούμπα για το απίστευτα συγκινητικό
αλλά και καίριο κείμενό του γι' αυτά τα έργα και γενικότερα για τη συνολική
εργασία μου.
Μπήκαμε στο στούντιο ενθουσιασμένοι και ηχογραφήσαμε εκ νέου τα δύο αυτά
οριακά μου έργα. Το αποτέλεσμα έξοχο χάρη στους μουσικούς, στους τεχνικούς, στο
στούντιο και τους δύο σπάνιους συνεργάτες μου που τραγούδησαν εκπληκτικά. Την
Ρίτα Αντωνοπούλου και τον Κώστα Θωμαΐδη. Τους ευχαριστώ όλους από την καρδιά
μου για την ψυχική ανάταση που μου χάρισαν».
στον
Θάνο Μικρούτσικο και το Γ’ Πρόγραμμα, 17.1.1987
Η συνέντευξη προέρχεται από
το αρχείο του Γιώργου Ζεβελάκη, τον οποίο και ευχαριστούμε θερμά για την
ευγενική παραχώρηση. Δημοσιεύτηκε ολόκληρη στο τεύχος 67 (Απρίλιος-Ιούνιος 2018) του περιοδικού ΜΕΤΡΟΝΟΜΟΣ.
Θάνος Μικρούτσικος: Γεια σας. Έχουμε την τιμή να έχουμε
μαζί μας σήμερα το στέλεχος του ΚΚΕ Εσωτερικού κι έναν από τους σημαντικότερους
Έλληνες ποιητές, τον Μανόλη Αναγνωστάκη. Μανόλη, καλωσόρισες. Μαζί σου βέβαια
δεν θα συζητήσουμε τα τρέχοντα ζητήματα του ελληνικού τραγουδιού αλλά θα
συζητήσουμε κάποιες γενικότερες απόψεις γύρω από πολιτιστικά ζητήματα και πρώτη
είναι πώς βλέπεις σήμερα γενικότερα την πολιτιστική κατάσταση, και ειδικότερα
στους χώρους της λογοτεχνίας-ποίησης που είναι ο δικός σου χώρος, και της
μουσικής;
Μανόλης Αναγνωστάκης: Βέβαια,
μου βάζεις από την αρχή ένα θέμα που με υποχρεώνει ή με εξαναγκάζει να
προσπαθήσω να μιλήσω εφ’ όλης της ύλης, όπως λέμε τώρα. Αυτό το πράγμα είναι
εξαιρετικά δύσκολο για μένα, όχι μόνο γιατί το χρονικό όριο είναι πολύ
περιορισμένο, αλλά γιατί έρχομαι εδώ και σαν εκπρόσωπος ενός κόμματος. Το είπες
άλλωστε και πριν. Αυτό με δυσκολεύει ακόμα περισσότερο. Γιατί, αν ερχόμουνα εδώ
να μιλήσω για τα μεσογειακά προγράμματα, ή για το Κυπριακό, ή για τα οικονομικά
μέτρα του κυρίου Τσοβόλα κ.λ.π., θα μπορούσα να εκφράσω μια άποψη, ή ορισμένες
απόψεις, εν πάση περιπτώσει, που εκπροσωπούν την κυριαρχούσα άποψη του κόμματός
μου, η οποία βγαίνει ύστερα από συζητήσεις, ύστερα από ψηφοφορίες, κι εκφράζει
την άποψη που έχει διαμορφώσει το κόμμα πάνω στα θέματα αυτά.
Ειδικά
στα πολιτιστικά θέματα, και μάλιστα με τον τρόπο αυτόν που τα βάζεις, σε όλη
αυτή τη γενικότητά τους, δεν υπάρχουν θέσεις κι απόψεις του κόμματος πάνω στα
θέματα αυτά. Υπάρχουν ορισμένοι άξονες, βασικοί άξονες της πολιτιστικής
πολιτικής. Αυτοί οι άξονες έχουν κάπως έναν γενικόλογο χαρακτήρα, αλλά σε
συγκεκριμένα καθημερινά θέματα πολιτιστικής πολιτικής δεν μπορούμε να πούμε ότι
το κόμμα παίρνει θέσεις ύστερα από συζητήσεις και από μια απόφαση την οποία θα πάρει
πάνω στα θέματα αυτά. Ίσα-ίσα που εμείς αρνούμαστε τις αποφάσεις πάνω στα
θέματα αυτά. Είναι πολύ ανοιχτό το πολιτιστικό θέμα.
Βεβαίως,
εδώ θα ξεχωρίσουμε το θέμα της προσωπικής δημιουργίας και το θέμα γενικότερα
της πολιτιστικής διαδικασίας. Είναι δύο θέματα ξεχωριστά. Ειδικά στο θέμα της
προσωπικής δημιουργίας, όχι μόνο το κόμμα δεν μπορεί να παρέμβει σε καμμία
περίπτωση, αλλά εμείς το θεωρούμε τελείως απαράδεκτο. Δεν μπορεί να πάρει μια
απόφαση το κόμμα απάνω στη δημιουργία του Θάνου Μικρούτσικου, π.χ., εάν είναι
καλός μουσικός ή εάν είναι κακός μουσικός. Αυτά τα πράγματα δεν λύνονται με
αποφάσεις. Από τη στιγμή που ο Θάνος Μικρούτσικος είναι φορέας μιας
πολιτιστικής πολιτικής, ο ίδιος είναι φορέας μιας πολιτιστικής πολιτικής που
απασχολεί γενικότερα, δηλαδή εκφράζει κάποιο πνεύμα πολιτιστικής πολιτικής μέσα
από το ραδιόφωνο, μέσα από πολλές εκδηλώσεις που γίνονται, εκεί μπορεί να
υπάρχουν θέσεις, μπορεί να υπάρχουν μερικές απόψεις, πάλι όμως δεν μπορούμε να
πούμε ότι οι απόψεις αυτές εκφράζουν οριστικά και τελεσίδικα την άποψη των
μελών του κόμματος ή όλων των ανθρώπων που κινούνται μέσα στον χώρο αυτόν.
Είναι
πολύ λεπτά ζητήματα αυτά. Είναι άλλη διαδικασία, δηλαδή. Είναι τελείως
διαφορετική η διαδικασία που ακολουθούμε στα θέματα... στην προσέγγιση, μάλλον,
του οικονομικού θέματος, των εθνικών θεμάτων, των θεμάτων παιδείας ακόμα
περισσότερο, και στα θέματα αυτά που σχετίζονται με τον πολιτισμό και με την
κουλτούρα είμαστε, και πρέπει να είμαστε, πάρα πολύ διακριτικοί. Να τα
προσεγγίζουμε με πολύ διακριτικό, και ευαίσθητο, και ευπαθή τρόπο.
Αυτό που είπες είναι πάρα πολύ
σημαντικό και είναι και γνωστό ότι ισχύει στο ΚΚΕ Εσωτερικού, από τότε που
ιδρύθηκε μέχρι και σήμερα. Βέβαια, πρέπει να πω κι εγώ ότι τα τελευταία χρόνια
αυτό το πράγμα έχει αρχίσει και περνάει και στους άλλους χώρους νομίζω, ενώ
παλιότερα...
Νομίζω
πως –με συγχωρείς που σε διακόπτω– αυτό είναι ένα επίτευγμα του ΚΚΕ Εσωτερικού:
ότι κατορθώνει, ότι κατόρθωσε να πει ορισμένες αλήθειες πάνω στα θέματα αυτά
πολύ νωρίς, πολύ πρόωρα. Οι αλήθειες αυτές ήταν στην αρχή λίγο καινά δαιμόνια.
Ενώ τώρα έχουν γίνει κοινοί τόποι. Δηλαδή, πολλοί ακολουθούν αυτά τα πράγματα,
όλοι μιλούν για προαιρετισμό πλέον, δεν μπορεί κανείς να μη μιλήσει για προαιρετισμό,
όλοι μιλούν για πολυφωνία, όλοι μιλούν για διαδικασίες δημοκρατικές, όλοι
μιλούν για σχετικότητα της πολιτιστικής δημιουργίας κ.λ.π., αλλά όλα αυτά από
κάπου προέρχονται. Όλ’ αυτά βγαίνουν από έναν προβληματισμό που αναπτύχθηκε
μέσα στις γραμμές του χώρου αυτού, ακόμα κι από όταν ήταν ενιαίο το ΚΚΕ. Όταν
ακόμα ήταν ενιαίο είχε αρχίσει αυτή η διαδικασία που αναπτύχθηκε μέσα στη
δικτατορία και κορυφώθηκε τα πρώτα μεταπολιτευτικά χρόνια.
Κι εγώ πρέπει να πω εδώ ότι έχοντας
διαβάσει μάλλον όλα σου τα ποιήματα, αυτό το λες εσύ ήδη από τη δεκαετία του ’50.
Δηλαδή, υπάρχει στα ποιήματά σου... Στα ποιήματα, αυτά τα πράγματα μπαίνουν με
άλλο τρόπο.
Ε,
ναι, αλλά πάντως υπάρχει αυτό το πράγμα, γιατί... M’ έναν υπαινικτικό τρόπο...
Ζούσες έντονα τότε.
Μ’
έναν διαφορετικό τρόπο μπαίνουν στα ποιήματα τα πράγματα.
Εν πάση περιπτώσει, όμως, επειδή έχουμε
εσένα εδώ, που είσαι όπως είπα ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές,
θα ήτανε ωραίο και για τους ακροατές μας...
Όχι
τους σημαντικότερους, βέβαια.
Εν πάση περιπτώσει, αυτό είναι δικό μου
ζήτημα, όπως το αντιλαμβάνομαι εγώ, είμαι ελεύθερος να λέω ό,τι θέλω, όπως κι
εσείς, σαν ΚΚΕ Εσωτερικού, είστε ελεύθεροι να λέτε ό,τι θέλετε. Υπό αυτή την
έννοια, λοιπόν, θα ’θελα να μου πεις την προσωπική σου άποψη, αφού έκανες αυτή
τη διευκρίνιση, που ’ναι πολύ σημαντική, για τη σημερινή κατάσταση... Δηλαδή,
ακούγονται πολλά πράγματα, εάν υπάρχει κρίση αξιών, πώς ακριβώς είναι η
κατάσταση στον χώρ, ειδικότερα της λογοτεχνίας και της ποίησης, που είναι ο
χώρος σου, και αν μπορούμε και της μουσικής.
Ναι,
βέβαια, κι αυτό είναι πολύ μεγάλο θέμα. Όλοι μιλάμε για κρίση. Από παντού και
για όλα τα πράγματα, μιλάμε για κρίση. Δηλαδή, κρίση στη λογοτεχνία, κρίση στο
τραγούδι, κρίση στην επιστήμη, κρίση στην ηθική, κρίση στη συμπεριφορά,
παντού... Και το περίεργο είναι ότι είμαστε όλοι ταυτόχρονα εμπρηστές και
πυροσβέστες. Γιατί όλοι, ας πούμε, βάζουμε φωτιές, εμείς δημιουργούμε την κρίση
σε ορισμένα πράγματα, και κατόπιν ερχόμαστε πάλι εμείς να σβήσουμε την κρίση.
Εμείς πάλι φωνάζουμε πως υπάρχει κρίση. Εγώ νομίζω ότι αν υπάρχει σήμερα κρίση
στην ελληνική κοινωνία, αυτή είναι η κρίση της μη σωστής ιεράρχησης των
προβλημάτων. Δηλαδή, δεν ιεραρχούμε σωστά τα προβλήματα: ποια είναι πρώτα, ποια
είναι δεύτερα, ποια είναι τρίτα. Και για να έρθουμε στο τραγούδι, που λες
τώρα... Μπορώ να μιλήσω ελεύθερα, έτσι;
Βεβαίως. Απολύτως ελεύθερα!
Ναι,
γιατί δεν απευθύνομαι σ’ εσένα, ούτε εσένα θίγω καθόλου στα θέματα αυτά, αλλά
το ’χουμε παρακάνει λιγάκι αυτό το πράγμα. Δηλαδή, η κρίση στο τραγούδι, τι θα
πει κρίση στο τραγούδι. Επί χρόνια θυμάμαι όλη αυτή την ιστορία: «η κρίση στο
τραγούδι». Λες κι αυτό το πράγμα απασχολεί τον κόσμο περισσότερο από τ’ άλλα
προβλήματα, επί χρόνια τώρα, πολλά χρόνια. Σήμερα συγκεκριμένα που μιλάμε,
άνοιξε εφημερίδες, άνοιξε περιοδικά: όλοι μιλάνε για την κρίση. Συνεντεύξεις με
μουσικούς, συνεντεύξεις με τραγουδιστές, συνεντεύξεις με διευθυντές κέντρων...
«Γιατί περνάει κρίση το ελληνικό τραγούδι;» Και στην τηλεόραση και στο
ραδιόφωνο «γιατί περνάει κρίση το ελληνικό τραγούδι;» Είναι ένα θέμα
αβανταδόρικο κατεξοχήν, βέβαια απαντούν πάντοτε επώνυμοι και άνθρωποι που ένας
κύκλος τούς ξέρει, ή πολλοί κύκλοι ξέρουν διάφορους ανθρώπους απ’ αυτούς, και
δημιουργείται κάποιος αβανταδορισμός στο θέμα. Είναι πραγματικά, όμως, έτσι;
Υπάρχει πραγματικά κρίση στο ελληνικό τραγούδι; Και αν υπάρχει, είναι τόσο
σοβαρό;
Η προσωπική μου άποψη είναι ότι δεν
υπάρχει, αλλά εν πάση περιπτώσει απαντώ ως προς το «αν υπάρχει, είναι κάτι
σοβαρό;». Αυτό βγαίνει σαν σοβαρό, Μανόλη, διότι θέλουμε δεν θέλουμε, καλώς ή
κακώς, λόγω της τρίλεπτης διάρκειάς του το τραγούδι είναι το πιο άμεσο
καλλιτεχνικό προϊόν. Υπό αυτή την έννοια κιόλας, κάποιοι τραγουδοποιοί είναι
γνωστότεροι από κάποιους ποιητές, κάποιοι τραγουδιστές είναι δυνατότεροι από
κάποιους ηθοποιούς κ.ο.κ. Δηλαδή, υπάρχει ακριβώς αυτό, το οποίο αιτιολογεί
–χωρίς να δικαιολογεί– το γιατί τελικά αφορά περισσότερο κόσμο το τραγούδι.
Και
επηρεάζουν περισσότερο. Και επηρεάζουν όχι με
το τραγούδι τους μονάχα, αλλά...
...και με όσα λένε...
...και
με την προσωπική τους ζωή. Και με όσα λένε. Δηλαδή, επειδή ένας έχει αποκτήσει
ένα όνομα ας πούμε τραγουδιστή, καλό όνομα εν πάση περιπτώσει –άσε που τώρα
λέμε και το «υπάρχει ήθος στη φωνή»– εγώ δεν καταλαβαίνω τι θα πει αυτό το
πράγμα. (Γελούν.) Λοιπόν, αυτός είναι
ικανός να μιλάει εφ’ όλης της ύλης. Και τον ρωτούν για διάφορα πράγματα... Να,
αυτά που λέμε και τώρα εμείς, για την κρίση της ελληνικής κοινωνίας, τι γνώμη
έχετε για τον έρωτα, τι γνώμη έχετε για την εισαγωγή των αρχαίων στο σχολείο (γελούν)... δεν δικαιολογείται αυτό το
πράγμα... απλώς επειδή έχει μια δημοσιότητα. Κι απάνω εκεί ποντάρουν όλοι.
Είναι το σταρ-σύστεμ, Μανόλη.
Εγώ
πιστεύω, κι επιμένω σε αυτό το πράγμα, ότι η κρίση –που πραγματικά υπάρχει μια
κρίση σήμερα στην ελληνική κοινωνία– οφείλεται στο ότι δεν έχουμε ιεραρχήσει
σωστά τα προβλήματα: ποιο είναι πρώτο πρόβλημα, ποιο είναι δεύτερο, ποιο είναι
τρίτο, ώστε να ξέρουμε μια σειρά προβλημάτων σήμερα που δυναστεύουν πραγματικά
την ελληνική κοινωνία. Και παίρνουμε προβλήματα που υπάρχουν, αλλά είναι και
λίγο ψευδοπροβλήματα, κι αυτά θεωρούμε ότι είναι τα σπουδαιότερα προβλήματα που
απασχολούν τον ελληνικό λαό. Δεν τον απασχολούν αυτά.
Στις 26 Μαρτίου
2019 έγινε μια εκδήλωση στο PolisCafé για το βιβλιοπωλείο «Χνάρι», τον χώρο για
το βιβλίο που άνοιξαν ο Γιώργος Τσιλδερίκης και η Μαρία Δημητριάδη τον Ιούνιο
του 1974, στον πεζόδρομο της οδού Κιάφας πίσω από την Ακαδημίας. Ο Θάνος
Μικρούτσικος είχε προσκληθεί στην εκδήλωση αλλά η κατάσταση της υγείας του δεν
του είχε επιτρέψει να παρευρεθεί. Ακολουθεί το κειμένό του
που διαβάστηκε εκείνο το βράδυ εκ μέρους του. ηρ.οικ.
Αγαπητέ Γιώργο,
γνωρίζεις ότι
είμαι ένας άνθρωπος που μου αρέσει να ταξιδεύω στο παρελθόν, σε όσα έζησα αλλά
και σ’ άλλα πολλά που γνώρισα από τα διαβάσματά μου και τη φαντασία μου. Το «Χνάρι»
όλα αυτά τα χρόνια ήταν ένας από τους αγαπημένους μου προορισμούς των ταξιδιών
μου. Γιατί το «Χνάρι» σου έγινε «Χνάρι» μας, έγινε το σπίτι μας σε καιρούς
δύσκολους. Εκεί μεγαλώσαμε, εκεί ονειρευτήκαμε, εκεί μάθαμε. Εκεί συζητούσαμε,
διαφωνούσαμε, συμφωνούσαμε, εκεί διευρύναμε τις γνώσεις μας.
Σήμερα μας λένε
ότι αλλάξαμε. Αν εννοούν ότι δεν έχουμε μακριά μαλλιά και δεν φοράμε αμπέχονα,
έχουν δίκιο. Αλλά πολλοί από μας και σήμερα, όπως και τότε, ονειρευόμαστε την
άλλη κοινωνία. Μόνο που δεν ξέρουμε πώς θα έρθει και πότε. Ίσως αυτό να είναι
πιο ηρωικό τώρα απ’ ό,τι τότε, στην ηρωική εποχή των νεανικών μας χρόνων.
Θέλω να σ’
ευχαριστήσω από την καρδιά μου αναδρομικά για το σπίτι που μας πρόσφερες και να
σου ευχηθώ, όπως και σ’ όλους που είναι μαζί σου σήμερα, υγεία, δύναμη,
δημιουργία και ευτυχία.
Ένας χρόνος που συνομιλούμε μέσα από το βαθύ χάραγμα σου στη ζωή μας...Οι μουσικές, τα έργα σου, οι μνήμες, αναλλοίωτες . Όλες οι στιγμές εδώ παιδεύουν γλυκά.
20 χρονών παιδί ήμουν όταν σε γνώρισα. Κι αν ο Καββαδίας μας δίδαξε να ονειρευόμαστε, εσύ μου δίδαξες όσα δε φανταζόμουν και στο καλύτερο μου όνειρο.
Ένας χρόνος, ατέλειωτες οι μνήμες! Τιμή και τύχη να είμαστε συνοδοιπόροι στο ταξίδι της μουσικής. Τι να πρωτοθυμηθώ; «Τον Γέρο της Αλεξάνδρειας» του Καβάφη, τη «Σονάτα του Σεληνόφωτος» και την «Καντάτα για την Μακρόνησο» του Γιάννη Ρίτσου; Το «Χόρεψε πάνω στο φτερό του καρχαρία» του Νίκου Καββαδία, την ποίηση του Αναγνωστάκη, του Λιοντάκη, του Παπαγεωργίου του Αλκαίου; Τις Βρυξέλλες του Henri Ronse, το Φεστιβάλ της Πάτρας; Πόσα ακόμη!
Ένας χρόνος και σε θυμάμαι πάντα δίπλα μου! Τη χαρά σου σε κάθε προσωπική μου επιτυχία, το κάθε βήμα μου στη μουσική.
Ένας χρόνος και αναπολώ την αγκαλιά που άνοιξες για όλους μας και μας έκανες οικογένεια. Τις πόρτες που άνοιξες σπίτι σου για να συναντιόμαστε ξανά και ξανά με φαγητό, κόκκινο κρασί, χορό, τραγούδια.
Ένας χρόνος μακριά μαέστρο μου και προσπαθώ να αναπλάσω την υποβλητική σου παρουσία στις συναυλίες μας. Από την πιο μικρή μέχρι την πιο μεγάλη, από το πιο απλό τραγούδι μέχρι το πιο σύνθετο έργο, το πάθος σου γινόταν και δικό μας. Αναζητούσες πάντα τον καλύτερό μας εαυτό και εμείς τον βρίσκαμε.
Ένας χρόνος μακριά μαέστρο μου κι οι τελευταίες μας συναυλίες χαράχτηκαν στη μνήμη για όλη μου τη ζωή. «Χόρεψε πάνω στο φτερό του καρχαρία» Μάιος του ’19 στο Μέγαρο Μουσικής κι έναν μήνα μετά στο Ηρώδειο. Δε σ’ έχω ξαναδεί έτσι πάνω στη σκηνή. Πετούσες! Το πάθος η έντασή σου, η αγάπη που σου έδειξε το κοινό, το παρατεταμένο του χειροκρότημα… Δεν πιστεύω ότι κάποιος από μας πάτησε στη γη εκείνη την ημέρα.
Μας παρέσυρες σε μοναδική αιώρηση.
Ένας χρόνος χωρίς εσένα και σε ψάχνω στο έργο σου, στο αρχείο σου, στ’ ανέκδοτα ακόμα τραγούδια σου, στις μνήμες. Συνομιλώ μαζί σου. Δεν ξέρω αν κατορθώνω πάντοτε αυτήν την επαφή όμως προσπαθώ και θα προσπαθώ σαν καλός σου μαθητής.
Ένας χρόνος χωρίς εσένα και οι λέξεις πάντα θα ‘ναι μικρές για να σε χωρέσουν.
Θάνο μου... «σαν χθες», συχνά το λέγαμε αυτό το «σαν χθες» όταν είχαμε καιρό να τα πούμε και θέλαμε να ανανεώσουμε την πίστη στη φιλία μας. Ναι, Θάνο, είναι σαν χθες, μόνο που αυτή τη φορά δεν θα μου απαντήσεις: ναι, Λιάνα, σαν χθες, μόνη μου θα το αναπολήσω. Σαν χθες, λοιπόν, πιτσιρίκια ακόμα στο δημοτικό, στην Πάτρα τη δεκαετία του ’50, έτυχε να ’χουμε την ίδια δασκάλα πιάνου, την περίφημη επτανήσια κυρία Συνεγάλια. Η οικογένεια Μικρούτσικου στην Πάτρα ήταν γνωστή και από «τζάκι», η δική μου αντίθετα, παρόλο που με ήθελε με γαλλικά και πιάνο, ζεσταινόταν γύρω από το μαγκάλι, με αποτέλεσμα να πηγαίνω στο μάθημα με πρησμένα δάχτυλα από τις χιονίστρες. Τον Θάνο και τον μικρότερο αδελφό του, τους έφερνε στο μάθημα η όμορφη και κομψή μαμά τους, πάντα διαβασμένους, ήσαν τα καμάρια της δασκάλας μας. Άλλωστε, στα 12 ο Θάνος έφτασε στο πτυχίο.Μια φορά που η δασκάλα αγανάκτησε μαζί μου και μου φώναξε να πάω στο σπίτι μου και να γυρίσω διαβασμένη και ξεπρησμένη και ενώ εγώ έκλαιγα γοερά από ντροπή έχοντας κρύψει τα χέρια στις τσέπες μου, ο Θάνος με υπερασπίστηκε λέγοντας στη μαμά του να μεσολαβήσει στη δασκάλα και έβαλε και αυτός με πείσμα τα χέρια του στις τσέπες. Αυτός ήταν ο Θάνος Μικρούτσικος. Συμπαραστάτης, αφοπλιστικά συνεπής στη φιλία και απίστευτα γενναιόδωρος. Για αυτό πιστεύω πως τον θεωρούσαν όλοι πολύτιμο και αληθινό τους φίλο και κάτι ακόμα βαθύτερο: ουσιαστικό παράδειγμα δημιουργού.
Εκτός από την προσωπικότητα και την ιδιαίτερη φυσιογνωμία του ως συνθέτη είναι η ίδια η φύση του μουσικού του έργου, μια πρωτοποριακή καινοφανής μουσική γραφή που άνοιξε διάλογο μεταξύ της ποίησης και όλων των ειδών της μουσικής. Παράδειγμα να θυμηθούμε την «Καντάτα για τη Μακρόνησο σε ποίηση Γ. Ρίτσου - Σπουδή σε ποιήματα του Βλαδίμηρου Μαγιακόβσκη» –ο δίσκος κυκλοφόρησε το 1976. Ήδη με αυτό το έργο ο Θάνος Μικρούτσικος άνοιξε νέους δρόμους στη μουσική μας πραγματικότητα. Η πρωτοποριακή φόρμα του έργου εξέπληξε αρχικά. Στην Καντάτα εναλλάσσονται τα σύγχρονα - ατονικά μέρη με τραγούδια. Το τραγούδι αποτελεί τη «λύση» του προηγούμενου μέρους. Υπήρχαν ορχήστρα εγχόρδων, πιάνο, κρουστά και 20 ηθοποιοί που λειτουργούσαν ως μια πολύ σύγχρονη χορωδία, χρησιμοποιώντας κραυγές, αφηγηματικά γρήγορα μέρη. Στον ίδιο δίσκο πρωτοποριακή είναι και η φόρμα που υπηρετεί και αναδεικνύει απόλυτα το περιεχόμενο και στη «Σπουδή σε ποιήματα του Βλαδίμηρου Μαγιακόβσκη», του ποιητή της Οκτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης, μεταφρασμένα από τον Γιάννη Ρίτσο.
Σε μια από τις μεγαλειώδεις συναυλίες του στον Λυκαβηττό ξανασυναντηθήκαμε με τον Θάνο Μικρούτσικο και η φιλία μας ήταν «σαν χθες». Από τη δεκαετία του ’80, μου έδωσε την ευκαιρία να παρακολουθώ από κοντά, μια και ήταν άλλωστε το αντικείμενό μου, τις ηχογραφήσεις και τις συναυλίες του με έργα λόγιας μουσικής. Παραθέτω εν συντομία και συνοπτικά τη δισκογραφία που είναι η πιστοποίηση της βαθειάς καλλιέργειας, της διαφοράς και της τομής που έκανε στο σύγχρονο μουσικό μας πολιτισμό.
Το 1985 εκδίδεται από την Εταιρεία Νέας Μουσικής ο δίσκος «Αντιθέσεις» με έργα των Θάνου Μικρούτσικου, Μιχάλη Γρηγορίου, Βίλχελμ Τσόμπλ, ένας δίσκος συνθετικά και δισκογραφικά τολμηρός για τη εποχή του. Ακολούθησε από την ίδια εταιρεία ο δίσκος «Works of Electronic Music» με έργα των Μικρούτσικου, Ιβάνας Πατατιχ, Χαρη Ξανθουδάκη, Μπλάντεν Μιλίτσεβιτς. Εδώ το 15λεπτο περίπου έργο του «Ο αδελφός» είναι χαρακτηριστικά σημαντικό διότι απηχεί ορισμένες από τις βασικές του απόψεις για το εύρος της μουσικής δημιουργίας.
Το έργο «Opera for One» για σόλο φλαουτίστα, σε κείμενα Γιώργου Μανιώτη μεταφρασμένα στα γαλλικά από τη Σεσίλ Ιγγλέση-Μαργέλλου, γράφτηκε από τον Θάνο Μικρούτσικο την περίοδο 1983-1984 και εκδόθηκε το 1985. Στο δίσκο, που κυκλοφόρησε πάλι από την εταιρεία Νέας Μουσικής, συμπεριλήφθηκε και το έργο «Duo για Άλτο Σαξόφωνο και Ηλεκτρικό Μπάσο» (με Λιντς - Φακανά) . Ο φλαουτίστας του «Opera for One» ήταν ο μεγάλος Βέλγος σολίστας Marc Grauwels.
Η παράλληλη με τις μεγάλες επιτυχίες στο έντεχνο κλασική γραφή του φέρνει το 1992 το «Μουσική για δύο» με τους σπουδαίους σολίστες: Δημήτρη Βρασκο, Νέλλη Σεμιτέκολο (βιολί-πιάνο), Lieve Jansen, Johan Rychen (σοπράνο-φλάουτο), David Lynch, Γιώργο Φακανά (άλτο σαξόφωνο-ηλεκ. μπάσο).
Συγκλονιστική είναι η μουσική του στο δίσκο «Στην αγκαλιά της άκρης» που εμπνέεται από τον ποιητικό λόγο της Κικής Δημουλά και την συνοδεύει στο πιάνο ενώ αυτή απαγγέλει. Εδώ η υπόγεια συγγένεια του μουσικού Μικρούτσικου με την ποίηση επαληθεύεται και προσδιορίζεται από μια πολυεπίπεδη προσέγγιση που κάνει αυτό το δίσκο συλλεκτικό και πολύτιμο. Στη δισκογραφία του ο δίσκος που τον έκανε ιδιαίτερα υπερήφανο, όπως μου είχε πει σε μια συνέντευξη, ήταν ο «Για τον σαξό και τις χορδές και την αγάπη και τα όνειρα», με την σοπράνο Σόνια Θεοδωρίδου, τον σαξοφωνίστα Θεόδωρο Κερκέζο και την Καμεράτα με διευθυντή τον Αλέξανδρο Μυράτ. Σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου και σε λιμπρέτο Χρήστου Λαμπράκη, ο Θάνος Μικρούτσικος γράφει την όπερα «Η επιστροφή της Ελένης». Το διπλό cd κυκλοφόρησε από την ΕΜΙ classics το 1999 στην Ευρώπη και το 2009 στην Ελλάδα. Επίσης ανέβηκε δύο φορές στο Μέγαρο Αθηνών.
Ο ίδιος δεινός πιανίστας έγραψε πολλά έργα για πιάνο, ανάμεσα τους η συλλογή «Χορός και αναμνήσεις» με ερμηνεύτρια την Δανάη Καρά (ΕΜΙ 2001). Αλλά και το φλάουτο έχει ξεχωριστή θέση στα έργα του. Ο δίσκος «Εργα για φλάουτο» με ερμηνεύτρια τη Ιβόνα Γκλίνκα αποτελεί πηγή ρεπερτορίου για τους φλαουτίστες. Τέλος, με πρωταγωνίστρια την κιθάρα, ο Θάνος Μικρούτσικος χάρισε στη δισκογραφία ένα διαμάντι, με τα έργα «Αργή κίνηση για Ορχήστρα Εγχόρδων (1990) / Κοντσέρτο για κιθάρα και ορχήστρα (1992) / Η κόλαση μιας εποχής». Με την Καμεράτα Ορχήστρα Φίλων της Μουσικής και διευθυντή τον Αλέξανδρο Μυράτ, με τους κιθαρίστες Κώστα Κωτσιόλη, Leo Brouwer και την Ορχήστρα της Κόρντομπας και τέλος τη Φιλαρμονική της Αρμενίας και διευθυντή τον Loris Tjeknavorian (ΕΜΙ 1998). Πολλά από τα έργα αυτά έχουν παρουσιαστεί από πολλές μεγάλες ορχήστρες και ορχήστρες μουσικής δωματίου και τα έχουν διευθύνει σπουδαίοι μαέστροι, ανάμεσά τους οι Αλέξανδρος Μυράτ, Jerzy Swoboda, Adrew Davis, Kazuyoshi Akiyama, Louis Devos, Λουκάς Καρυτινός, Loris Tjeknavorian, Αλκης Μπαλτάς κ.ά.
Την αναφορά μου αυτή για τον φίλο και σπουδαίο δημιουργό Θάνο Μικρούτσικο θα ήθελα να την κλείσω με τη συνεισφορά του ως οργανωτή πολιτισμού –και μάλιστα σε ένα νευραλγικό τομέα όπως είναι μια Δημοτική Επιχείρηση Πολιτισμού– και μιλώ συγκεκριμένα για το Δήμο του Πειραιά και τη ΔΕΠΑΠ. Θα παραθέσω τα λόγια του πρώην δημάρχου Πειραιά Στέλιου Λογοθέτη: «[…] Είχα τη μεγάλη τιμή να δεχθεί την πρόταση μου να γίνει ο πολιτιστικός υπεύθυνος του Δήμου Πειραιά στην πρώτη μου τετραετία 1991-1994, να προσφέρει ένα σημαντικό πολιτιστικό έργο στη πόλη του Πειραιά και να εμπνεύσει και να προχωρήσει στην ίδρυση του Μουσικού Κέντρου του Δήμου Πειραιά, που δεν ήταν μόνο ένα Πρότυπο Δημοτικό Πολυδύναμο Ωδείο με παραγωγή έργου αλλά ουσιαστικά ένας μεγάλος πολιτιστικός θεσμός. Ένα πολιτιστικό κέντρο που μόρφωσε μουσικά χιλιάδες νέα παιδιά με εξαίρετους δασκάλους όπως ο Μιχάλης Γρηγορίου και ο Γιώργος Κουρουπός. Αμέσως μετά, από τη θέση του ως υπουργού Πολιτισμού βοήθησε αποφασιστικά και εξασφάλισε και τη συντήρηση και τη λειτουργία του. Εκείνη την περίοδο ήρθαμε πιο κοντά και γνώρισα στο πρόσωπο του ένα ζεστό και πάντοτε αισιόδοξο ευχάριστο άνθρωπο. Αγαπημένε μας Θάνο, σε ευχαριστούμε για το μεγάλο σου έργο που θα μας συντροφεύει και θα μας συγκινεί για όσο ζούμε!»
Είχα το προνόμιο να συνεργαστώ και με τον δήμαρχο Στέλιο Λογοθέτη και με τον Θάνο Μικρούτσικο την ίδια εποχή και στον ίδιο χώρο της ΔΕΠΑΠ και νοιώθω βαθειά ευγνωμοσύνη που συμμετείχα στο δημιουργικό οίστρο τους και για την εμπιστοσύνη και τη φιλία που μου χάρισαν.
Αντίο φίλε, η μνήμη σου θα μείνει ζωντανή «σαν χθες» και το κενό που άφησες, συναισθηματικό και πνευματικό, δυσαναπλήρωτο.
Η δουλειά μου εκτείνεται από τον χώρο του απλού τραγουδιού μέχρι και την
ηλεκτρονική μουσική. Γράφω τραγούδια απλά, μερικές φορές μάλιστα κατάλληλα για να
τραγουδηθούν από πολύ κόσμο. Περνώ μέσα από τη θεατρική μουσική, ασχολούμαι με
χώρους συνθετότερης μουσικής με βάση το τραγούδι, με μουσική δωματίου, μέχρι και
ηλεκτρονική μουσική. Υπάρχει δηλαδή εδώ - και αυτό δεν είναι άξιο λογικό πού
λέω, αλλά οπωσδήποτε είναι ένα αντικειμενικό στοιχείο - ένα ευρύ φάσμα μουσικής
δραστηριότητας. Ορισμένοι από τούς δίσκους μου είναι τραγούδια ή κύκλοι τραγουδιών.
Χωρίς να υποτιμώ καθόλου αυτή μου τη δουλειά (είναι γνωστό πια, ότι δεν συμφωνώ
και το έχω πει επανειλημμένα, με τον διαχωρισμό σοβαρός και ελαφριάς μουσικής),
πιστεύω ότι στην καλύτερη περίπτωση θα έχουμε να κάνουμε με μια σειρά από καλά
τραγούδια. Τίποτα λιγότερο, τίποτα περισσότερο. Εκείνο πού έχει σημασία για
μένα και τη δουλειά μου είναι εργασίες πού πρόθεσή τους (για το αποτέλεσμα
είμαι ό πλέον αναρμόδιος να μιλήσω) είναι ένα βήμα παραπέρα. Ο στόχος τους
είναι κάτι το καινούργιο. Και φυσικά πιστεύω πώς οι στόχοι τού «Ευριπίδη IV» εκ
προθέσεως είναι τέτοιοι. Ο «Ευριπίδης IV» αποτελεί μια συνέχεια, ένα τέλος και μια
καινούργια αρχή για τη μουσική μου.
Πριν συνεχίσω για τον «Ευριπίδη IV» θα κάνω μια παρένθεση.
Συνηθίζουν κριτικοί πού γράφουν - ειδικά σε μερικά νεολαιίστικα περιοδικά πού ασχολούνται
με τη μουσική - να ταυτίζουν την εξέλιξη τού συνθέτη με την δισκογραφική του
πορεία. Και αυτό μπορεί να είναι σωστό όσον αφορά π.χ. συνθέτες ή γκρουπ πού εκδίδουν
όλα τα έργα τους ή για συνθέτες πού γράφουν μόνο τραγούδια. Για μουσικούς όμως
πού κινούνται σε ένα μεγαλύτερο φάσμα μουσικής η ταύτιση αυτή είναι λαθεμένη.
Για να πάρω μόνο τον εαυτό μου σαν παράδειγμα θα σάς πω ότι έχω γράψει 42
έργα ποικίλης μουσικής και έχουν εκδοθεί 8 δίσκοι. Και βέβαια, σε μια αγορά
μικρή όπως είναι η ελληνική θα ήταν αστείο να είχα εκδώσει 30 δίσκους μου μέχρι
τώρα. Έτσι, μια και γράφω όπως σάς είπα, σε αρκετά είδη μουσικής, η όποια μου εξέλιξη
δεν μπορεί να φανεί μόνο από τη δισκογραφική μου παρουσία αλλά και από έργα μου
πού παίζονται ή πού ακούγονται από το ραδιόφωνο ή από θεατρικές μου δουλειές.
Το λέω αυτό γιατί όταν π.χ. γράφω απλά τραγούδια, το ζητούμενο είναι για παράδειγμα
η στρογγυλή μελωδία. Όταν γράφω ένα συνθετότερο έργο μπορεί το ζητούμενο να
είναι το σπάσιμο της μελωδίας. Και βέβαια, η εξέλιξη μου σαν συνθέτη
προσδιορίζεται απ’ όλη μου την εργασία, αλλά οπωσδήποτε τη νέα φόρμα την κυνηγώ
και την αναζητώ σε συνθετότερες δουλειές. Με αυτή την έννοια, ό «Ευριπίδης IV» αποτελεί
μια συνέχεια της μουσικής μου, αποτελεί το κλείσιμο μιας πρώτης περιόδου και την
αρχή, πιστεύω, για μια νέα εξέλιξη μου.
Για μένα ό «Ευριπίδης IV» είναι μια καμπή στη μουσική αλλά και δισκογραφική
μου παρουσία.
Τί είναι με λίγα λόγια, ό «Ευριπίδης IV». Κατ’ αρχήν είναι η τέταρτη εργασία
μου σε κείμενα Ευριπίδη. Η πρώτη ήταν η μουσική για τις «Τρωαδίτισσες» του Γ.
Μιχαηλίδη με το Ανοιχτό Θέατρο στο Λυκαβηττό το 1977.
Η δεύτερη ήταν η μουσική για τον «Ίωνα» πού ανέβασε το Εθνικό στην Επίδαυρο
πέρσι και η τρίτη μουσική μου για τον «Ορέστη», παράσταση τού Λ.Π.Θ. στον
Λυκαβηττό και στο Βουκουρέστι πέρσι.
Στον «Ευριπίδη IV» χρησιμοποίησα στοιχεία της μουσικής μου από τον «Ίωνα» και
τον «Ορέστη» αλλά σε μια νέα επεξεργασία. Στο έργο αυτό δεν επιχειρώ μια
μελοποίηση τού Ευριπίδειου λόγου. Χρησιμοποιώ αποσπάσματα από τις δύο
τραγωδίες, αλλά σπάζοντας τον οποιονδήποτε μύθο. Πολλές φορές μπλέκονται στίχοι
από τις δύο τελευταίες τραγωδίες, άλλοτε τεμαχίζονται για να απομείνει στο
τέλος μία πρόταση, φράση ή και λέξη που επαναλαμβάνεται επίμονα.
Το βασικό πού μ' ενδιαφέρει εδώ δεν είναι μια όπερα πάνω σε κείμενα τού Ευριπίδη.
Προσπαθώ να κάνω μια μουσική ανάγνωση της τραγικής δομής Μύησις - πάθος - κάθαρση
μέσα από μια σύγχρονη οπτική. Ακόμα και στο λόγο που παρεμβάλλεται δύο φορές
μέσω τού αφηγητή, υπάρχει μια χρονική ασυνέχεια. Προσπαθώ πολύ σύντομα να
τοποθετήσω την ίδια χρονική στιγμή την αφήγηση της καταγωγής της Ηλέκτρας, την
διαπίστωση της τραγικής στιγμής και την πρόταση για λύση-κάθαρση και με μια αφηγήτρια
πού δεν περιορίζεται στο ν’ αφηγηθεί αλλά να παίξει τον ρόλο της Ηλέκτρας. Ένα
ρόλο που δεν τον βλέπω απαλλαγμένο από ψυχοπαθητικές προεκτάσεις, αρκετά λεπτής
ισορροπίας όμως. Από ’δω και η διαφοροποίηση της αφήγησης.
Έτσι λοιπόν συμπερασματικά η εργασία μου στον Ευριπίδη δεν είναι η
μελοποίηση με την παραδοσιακή ερμηνεία της λέξης. Ενδιαφέρομαι για μία μουσική ανάγνωση
της τραγικής δομής. Δεν μ’ ενδιαφέρει ό μύθος. Δεν υπάρχει τίποτα τέτοιο.
Περισσότερο ενδιαφέρομαι για τα ηχητικά συμβάντα και λιγότερο για τις έννοιες των
λέξεων και των φράσεων.
Το λάθος που κάνουν οι περισσότεροι, -ακόμα και οι υποτιθέμενοι ειδικοί- είναι να θεωρούν ότι σ' ένα μελοποιημένο κείμενο το ιδεολογικό μήνυμα προκύπτει από τον στίχο και η μουσική -ως μεταφορέας!- το μεταδίδει μ' έντονο τρόπο, όσο καλύτερη είναι και όσο πιο ταλαντούχος είναι ο συνθέτης. Παραφράζοντας τον Σεφέρη θα βροντοφωνάξω. Λάθος (άνω τελεία!) πρέπει να αλλάξουμε άποψη.
Το τραγούδι, η μελοποιημένη ποίηση, όπως και οποιαδήποτε άλλη καλλιτεχνική δημιουργία, δεν αποτελεί ένα απλό μέσο, ένα όχημα, το οποίο μεταφέρει την ιδεολογία. Το ιδεολογικό μήνυμα που απορρέει από ένα έργο τέχνης δεν υπάρχει πριν από τη δημιουργία του έργου τέχνης, δηλαδή σε ένα τραγούδι υπάρχει όταν το κείμενο μελοποιηθεί. Το τραγούδι, η μελοποιημένη ποίηση είναι ταυτοχρόνως αισθητικό και ιδεολογικό εγχείρημα, αποτελεί πρακτική που καθορίζεται από το αισθητικό και το ιδεολογικό στοιχείο, τα οποία είναι μεταξύ τους αδιαχώριστα. Σε αντιστοιχία λοιπόν με μια διατύπωση των Πιέρ Μασερέ και Ετιέν Μπαλιμπάρ για τη λογοτεχνία, θα μπορούσαμε να πούμε ότι το μελοποιημένο κείμενο δεν αποτελεί διατύπωση ή έκφραση μιας ιδεολογίας, αλλά μουσική και στιχουργική -ταυτοχρόνως- σκηνοθεσία της.
Δεν θα πρέπει λοιπόν να φανταστούμε τον στίχο ως έκφραση της ιδεολογίας και τη μουσική φόρμα ως όχημα της ιδεολογίας. Η συναρμογή στίχου και μουσικής στο τραγούδι είναι που παράγει το ενιαίο αισθητικό και ιδεολογικό αποτέλεσμα.
Πρόκειται λοιπόν για μια νέα ανάγνωση του ποιήματος που εγκαθιδρύεται μετά τη μελοποίηση. Η ανάγνωση αυτή άλλοτε συμπληρώνει, άλλοτε καταργεί τις αναγνώσεις του ποιήματος πριν από τη μελοποίησή του, αποκαλύπτοντας τις κρυμμένες πλευρές, το αθέατο, τα μυστικά που ένα σπουδαίο κείμενο κρύβει εντός του. Γι' αυτό, το ποίημα απαιτεί και επιβάλλει στον συνθέτη τον τρόπο με τον οποίο θα μελοποιηθεί. Το αντίστροφο, δηλαδή ο συνθέτης να φέρει το ποίημα στα μέτρα του, τις περισσότερες φορές είναι καταστροφικό, ακόμα και αν ο συνθέτης είναι σπουδαίος. Αποκαλύπτοντας τις κρυμμένες πλευρές του ποιήματος, αποκαλύπτεται ο εσωτερικός ρυθμός του, διαφορετικός από τον εξωτερικό. Και πρέπει να τονίσω ότι η ύπαρξη εσωτερικού ρυθμού σε ποιήματα της νέας ποίησης -της ποίησης δηλαδή χωρίς ομοιοκαταληξία- αποτελεί σοβαρό κριτήριο για την αξία του. Από τον εσωτερικό ρυθμό εξαρτάται αν θα γράψεις μια μελωδία "τονάλ ή ατονάλ", τι ρυθμούς θα προτιμήσεις, ποιες αρμονίες. Αυτό μπορεί να σημαίνει ένα νέο τρόπο αφήγησης, με σπασμένες φράσεις, σπασμένες λέξεις και συλλαβές, σημαίνει προσπάθεια να αρθρώσεις τον λόγο αποκαλύπτοντας τη μουσική που κρύβουν τα σύμφωνα και τα φωνήεντα. Μπορεί να σημαίνει επίσης ανατροπή της τάξης του ποιήματος, με μια εκ νέου αναδιάταξη των λέξεων.
Η ένταση παράγεται με τον ρυθμό παράγεται με τη σιωπή παράγεται με τη σεισμική ακολουθία των συλλαβών. Σήμερα που το οικοδόμημα καταρρέει, η μόνη σταθερά είναι οι συλλαβές.
Σαν σήμερα, πριν από έναν χρόνο, θα μας αφήσει ο Θάνος.
Τον θυμάμαι γαλήνιο σαν να είχε επιτέλους ελευθερωθεί από την ανάγκη και την ευθύνη του να μας παρηγορήσει.
Ακροβάτης ο Θάνος, χορευτής, τολμηρός στις επιλογές του, ισόβιος ακόλουθος της εφηβείας και της ευφυίας του. Αναγνώστης και λάτρης της ποίησης, ικανός να εντοπίσει και να ανασύρει το νόημα, την ουσία των λέξεων, να απελευθερώσει τη μαγεία τους, να εμπνευστεί απ’ αυτές, να τις διαποτίσει με τη μελωδία της μουσικής του και να τις ανυψώσει.
Αποφασισμένος ο Θάνος. Υπηρέτης και αφέντης. Κωπηλάτης, καπετάνιος, αλλά και παραδομένος, έκθαμβος και αναζητητής, πηγαίος και στοχαστικός, στην απεραντοσύνη της μουσικής του, στη ζωή που δεν αστειεύεται ούτε και χαρίζεται. Δάσκαλος και μαθητής. Με την απορία, τον θαυμασμό αλλά και το παράπονο. Λαχταρούσε τη ζωή ο Θάνος, ζούσε για να δημιουργεί, να προσφέρει, να αγαπάει, να απολαμβάνει. Κι ας μας αποχαιρέτησε με τον γενναίο τρόπο του, αφήνοντας δεκαετιών δουλειά για τους μελετητές του, είχε πολλά ακόμη να δώσει. Πέρα από την καθοριστική συμβολή του στο έντεχνο τραγούδι με τις κορυφαίες συνθέσεις του, πέρα από τα αγαπημένα, τα μοναδικά τραγούδια του, τα ερωτικά, τα επαναστατικά, τα πολιτικά, τα θεατρικά, τα παιδικά — είναι και ο κλασικός Θάνος Μικρούτσικος, ο μουσουργός κατά μήκος όλου του χρόνου.
Αστείρευτος ο Θάνος, ακάματος, αφοσιωμένος στη δουλειά του, αλλά και σαν παιδί ενδοτικός, λαίμαργος στη χαρά, στην ομορφιά, με τη βαθιά, ανομολόγητη λύπη του, με τη μελαγχολία και την ταραχή του, το ξάφνιασμα στα μάτια του, το ανικανοποίητο αλλά και το δοξαστικά χορτασμένο βλέμμα του. Ο Θάνος Μικρούτσικος, ο μαρξιστής, ο κομμουνιστής, ο παθιασμένος, αλλά και ο στέρεος, ο μετρημένος, ο σαφής, ο γενναιόδωρος. Με το πούρο, το γέλιο, το χιούμορ, το σπίθισμα στο μάτι του, το πονηρό μειδίαμά του.
Για την αγαπημένη του Μαρία, τα τέσσερα παιδιά και τα τρία εγγόνια του, για τους στενούς φίλους και τους αγαπημένους συνεργάτες του η απουσία-παρουσία του Θάνου, εδώ κι ένα χρόνο, μετρήθηκε και θα μετριέται πάντα αλλιώς. Για τις χιλιάδες όμως των συνοδοιπόρων του, των νέων που ενηλικιώθηκαν με τα τραγούδια, τις μουσικές και τα λόγια του θα είναι σαν να μην έφυγε ποτέ, πάντα παρών στα θέατρα, στον Σταυρό του Νότου, στη Σφεντόνα, στο Μέγαρο Μουσικής, στους δρόμους και τις πλατείες να μας προτρέπει όλους και τον καθένα χωριστά: Στην Ομίχλη των καιρών / ψάχνε σαν τον ιχνηλάτη/ πανταχού είναι παρών /Ο παλιός των ημερών…
Όταν ήμουν φοιτητής έμενα σε ένα διαμέρισμα στο Κολωνάκι, κοντά στον περιφερειακό του Λυκαβηττού. Μια μέρα βγαίνοντας στο μπαλκόνι μου, είδα στο μπαλκόνι του απέναντι διαμερίσματος, που ήταν ξενοίκιαστο κάποιον καιρό, μια γνώριμη φιγούρα. Ο Θάνος Μικρούτσικος με ένα μακό μαύρο μπλουζάκι, μου χαμογελούσε. Ο δρόμος που μας χώριζε ήταν σχετικά στενός. Ήταν άνοιξη του 1992.
Εγώ είχα μείνει πολύ πίσω στη σχολή και προσπαθούσα αγωνιωδώς να καλύψω το χαμένο έδαφος. Είχα κόψει τα πολλά έξω και διάβαζα με τις ώρες στο σπίτι ή στο αναγνωστήριο της Ιπποκράτους, όπου βέβαια οι περισπάσεις ήταν πολύ περισσότερες.
Από την ημέρα που ο Μικρούτσικος εγκαταστάθηκε απέναντι, το διαμέρισμά μου γέμισε ζωντανή μουσική. Ο καιρός ήταν καλός, σχεδόν πάντα είναι καλός ο καιρός στην Αθήνα, και τα παράθυρα ανοιχτά. Ο Μικρούτσικος έπαιζε πιάνο με τις ώρες και δοκίμαζε τραγούδια. Ήταν νέα τραγούδια και τα έπαιζε ξανά και ξανά. Σύντομα έμαθα απέξω το Ανεμολόγιο, τον Βελζεβούλ, το Χαίρε Φτώχεια, το Προσπέκτους. Το τελευταίο το έπαιζε και το τραγουδούσε με τρομερό πάθος. Έμαθα τα τραγούδια αυτά με την φωνή του Μικρούτσικου, παρακολούθησα τις αλλαγές που έκανε στη μελωδία και στους στίχους. (Ας πούμε, ο Βελζεβούλ είχε αρκετά διαφορετικούς στίχους αρχικά).
Όταν τελικά ο δίσκος κυκλοφόρησε, νομίζω το φθινόπωρο, με τον τίτλο "Συγγνώμη για την Άμυνα" παραξενεύτηκα λίγο όταν άκουσα τα τραγούδια αυτά από τον Νταλάρα, που νομίζω ότι δεν πρέπει να ήρθε και να τραγούδησε ποτέ στο διαμέρισμα της οδού Κλεομένους. (Εδώ να σημειώσω ότι στην απέναντι διαγώνια πολυκατοικία της οδού Κλεομένους έμενε - νομίζω μέχρι τον θάνατό του - ο Λαυρέντης Μαχαιρίτσας, που ήταν ένα πολύ ζωντανό και γνώριμο στοιχείο της γειτονιάς, καθώς έμενε εκεί πολλά χρόνια, ενώ κάπου 200 μέτρα από εκεί ήταν το σπίτι της Μελίνας και του Ντασέν).
Ακόμα και σήμερα έχω μια ιδιαίτερη αγάπη για αυτόν τον δίσκο, καθώς νιώθω ότι έχω κρυφά παρακολουθήσει την διαδικασία διαμόρφωσης αυτών των τραγουδιών πριν κυκλοφορήσουν. Πιστεύω όμως ότι και για τον Μικρούτσικο ήταν ένας σημαντικός δίσκος, καθώς έδειχνε να ξεπερνά για τα καλά μια περίοδο καλλιτεχνικής μετριότητας.
Έγραψα πριν "ξανά και ξανά" και το εννοώ. Εγώ ήμουν καρφωμένος στο σπίτι μου μελετώντας για τις εξεταστική του Ιουνίου και του Σεπτεμβρίου και στο απέναντι μπαλκόνι, ο Μικρούτσικος δούλευε εξαντλητικά, με τις ώρες, τα τραγούδια του.
Ο επόμενος χειμώνας πέρασε με τον Μικρούτσικο να κάνει το ίδιο πράγμα. Να μελετά και να παίζει στο πιάνο επίμονα επί πολλές ώρες.
Στο πολιτικό επίπεδο, ζούσαμε την κρίση της κυβερνητικής Νέας Δημοκρατίας,. Η κυβέρνηση Μητσοτάκη κλυδωνιζόταν και τελικά έπεφτε από τον Σαμαρά και τον θρυλικό Συμπιλίδη. Εκλογές.
Μια μέρα διάβασα ότι ο Μικρούτσικος θα έμπαινε σε μη εκλόγιμη θέση στο ψηφοδέλτιο του ΠΑΣΟΚ. Μετά την εκλογική νίκη - ρεβάνς του Παπανδρέου, όταν αρρώστησε η Μελίνα, ο Μικρούτσικος έγινε Υπουργός Πολιτισμού. Ο πρώτος Υπουργός Πολιτισμού του ΠΑΣΟΚ μετά την Μελίνα, που κατείχε αυτό το πόστο συνεχώς κατά την πρώτη οκταετία του ΠΑΣΟΚ. Όπως είναι γνωστό, ο Παπανδρέου είχε "αναδομήσει" όλους τους άλλους τους υπουργούς του πολλές φορές, αλλά είχε κρατήσει σε όλη την πρώτη οκταετία σταθερή την Μελίνα και δικαίως.
Η εικόνα στον μικρό μας δρόμο άλλαξε άρδην. Η αστυνομία εγκαταστάθηκε νύχτα μέρα στην είσοδο της απέναντι πολυκατοικίας (ΟΚ, λογικό), αλλά και το πιάνο σίγησε. Έβλεπα τον νέο μου γείτονα να φεύγει το πρωί ντυμένος τόσο παράταιρα μέσα σε ένα γκρι κοστούμι. Η Αριστερά τότε άσκησε κριτική στην υπουργοποίηση του Μικρούτσικου, θεωρώντας ότι για αυτήν μεσολάβησε ο Χρήστος Λαμπράκης, με τον οποίο ο Μικρούτσικος τότε διατηρούσε στενές σχέσεις. Συνέδεε την υπουργοποίηση αυτή με τις μεθοδεύσεις που γινόντουσαν για την επέκταση του Μεγάρου Μουσικής και τις χαριστικές ρυθμίσεις που έγιναν τότε επί Παπανδρέου. Για να είμαι ειλικρινής, θεωρώ ακόμα και σήμερα αυτή την κριτική βασικά σωστή. Τότε ήμουν μάλλον πολύ θυμωμένος με τον γείτονά μου και επιστρέφοντας τα βράδια στο σπίτι με ένα παπί της πλάκας που είχα τότε (δίχρονο Γιαμάχα), έλεγα στους αστυνομικούς της απέναντι εισόδου "παιδιά, θα έχετε το νου σας στο παπί, ε";
Καθώς ο γείτονάς μου δοκιμαζόταν στο πεδίο της άσκησης εξουσίας, εγώ πήρα πτυχίο κάνοντας ένα νταμαράζ στις τελευταίες εξεταστικές και ετοιμαζόμουν να πάω φαντάρος. Και ξαφνικά μια μέρα, οι αστυνομικοί εξαφανίστηκαν. Το απέναντι διαμέρισμα είχε αδειάσει, ο γείτονας - υπουργός είχε φύγει προς άγνωστη για εμένα κατεύθυνση.
Ο Μικρούτσικος έμεινε για κάποιο διάστημα υπουργός, ώσπου αποχώρησε, όταν ο Σημίτης διαδέχτηκε τον Ανδρέα. Μουσικά, μετά την αποχώρησή του από την πολιτική, γνώρισε μια δεύτερη περίοδο δημιουργίας και μεγάλης δημοφιλίας με τις συνεργασίες του με τον Μητροπάνο, τον Παπακωνσταντίνου και τον Θηβαίο, ενώ πολιτικά προσέγγισε και πάλι την Αριστερά. Για πολλά χρόνια συμπορεύτηκε με το ΚΚΕ, μετά με τον ΣΥΡΙΖΑ και στο τέλος και πάλι με το ΚΚΕ. Θα θυμάμαι τις πολιτικές του παρεμβάσεις του που έδειχναν μια γερή πολιτική παιδεία και ήταν αρκούντως οριοθετημένες σε σχέση με την τόσο δημοφιλή στην Αριστερά "εθνική" και "πατριωτική" προσέγγιση. Αλλά, κυρίως θέλω να πω ότι αυτός ο άνθρωπος που για δύο χρόνια παρατηρούσα μέσα από την κλειδαρότρυπα της βεράντας του, ήταν ένας παθιασμένος μουσικός, ένας εργάτης της μουσικής, ένας άνθρωπος βαθιά αφοσιωμένος με σχολαστικότητα μυρμηγκιού στην δουλειά του.
Ένας φίλος μου, πολλά χρόνια πριν, έλεγε ότι είναι ο Έλληνας Μότσαρτ, εννοώντας ίσως το ταλέντο του στην μελωδία, αλλά και την κλασική και δυτική παιδεία που ήταν φανερή στη μουσική του.
Ίσως υπερβολικό, αλλά νομίζω - με την απόσταση που μας δίνει ο θάνατος - ότι ήταν πράγματι ένας μείζων συνθέτης. Και το - κυριότερο - νομίζω ότι εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι έχουν την ίδια γνώμη. Εξάλλου, τα ίδια τα τραγούδια δεν αφήνουν περιθώριο αμφισβήτησης.
Χαίρε Θάνο, κι ας δεν αλλάξαμε ποτέ ούτε μια κουβέντα.
