Έφυγε αγαπημένος, ευτυχισμένος, δημιουργός
Θάνο μου... «σαν χθες», συχνά το λέγαμε αυτό το «σαν χθες» όταν είχαμε καιρό να τα πούμε και θέλαμε να ανανεώσουμε την πίστη στη φιλία μας. Ναι, Θάνο, είναι σαν χθες, μόνο που αυτή τη φορά δεν θα μου απαντήσεις: ναι, Λιάνα, σαν χθες, μόνη μου θα το αναπολήσω. Σαν χθες, λοιπόν, πιτσιρίκια ακόμα στο δημοτικό, στην Πάτρα τη δεκαετία του ’50, έτυχε να ’χουμε την ίδια δασκάλα πιάνου, την περίφημη επτανήσια κυρία Συνεγάλια. Η οικογένεια Μικρούτσικου στην Πάτρα ήταν γνωστή και από «τζάκι», η δική μου αντίθετα, παρόλο που με ήθελε με γαλλικά και πιάνο, ζεσταινόταν γύρω από το μαγκάλι, με αποτέλεσμα να πηγαίνω στο μάθημα με πρησμένα δάχτυλα από τις χιονίστρες. Τον Θάνο και τον μικρότερο αδελφό του, τους έφερνε στο μάθημα η όμορφη και κομψή μαμά τους, πάντα διαβασμένους, ήσαν τα καμάρια της δασκάλας μας. Άλλωστε, στα 12 ο Θάνος έφτασε στο πτυχίο.Μια φορά που η δασκάλα αγανάκτησε μαζί μου και μου φώναξε να πάω στο σπίτι μου και να γυρίσω διαβασμένη και ξεπρησμένη και ενώ εγώ έκλαιγα γοερά από ντροπή έχοντας κρύψει τα χέρια στις τσέπες μου, ο Θάνος με υπερασπίστηκε λέγοντας στη μαμά του να μεσολαβήσει στη δασκάλα και έβαλε και αυτός με πείσμα τα χέρια του στις τσέπες. Αυτός ήταν ο Θάνος Μικρούτσικος. Συμπαραστάτης, αφοπλιστικά συνεπής στη φιλία και απίστευτα γενναιόδωρος. Για αυτό πιστεύω πως τον θεωρούσαν όλοι πολύτιμο και αληθινό τους φίλο και κάτι ακόμα βαθύτερο: ουσιαστικό παράδειγμα δημιουργού.
Εκτός από την προσωπικότητα και την ιδιαίτερη φυσιογνωμία του ως συνθέτη είναι η ίδια η φύση του μουσικού του έργου, μια πρωτοποριακή καινοφανής μουσική γραφή που άνοιξε διάλογο μεταξύ της ποίησης και όλων των ειδών της μουσικής. Παράδειγμα να θυμηθούμε την «Καντάτα για τη Μακρόνησο σε ποίηση Γ. Ρίτσου - Σπουδή σε ποιήματα του Βλαδίμηρου Μαγιακόβσκη» –ο δίσκος κυκλοφόρησε το 1976. Ήδη με αυτό το έργο ο Θάνος Μικρούτσικος άνοιξε νέους δρόμους στη μουσική μας πραγματικότητα. Η πρωτοποριακή φόρμα του έργου εξέπληξε αρχικά. Στην Καντάτα εναλλάσσονται τα σύγχρονα - ατονικά μέρη με τραγούδια. Το τραγούδι αποτελεί τη «λύση» του προηγούμενου μέρους. Υπήρχαν ορχήστρα εγχόρδων, πιάνο, κρουστά και 20 ηθοποιοί που λειτουργούσαν ως μια πολύ σύγχρονη χορωδία, χρησιμοποιώντας κραυγές, αφηγηματικά γρήγορα μέρη. Στον ίδιο δίσκο πρωτοποριακή είναι και η φόρμα που υπηρετεί και αναδεικνύει απόλυτα το περιεχόμενο και στη «Σπουδή σε ποιήματα του Βλαδίμηρου Μαγιακόβσκη», του ποιητή της Οκτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης, μεταφρασμένα από τον Γιάννη Ρίτσο.
Σε μια από τις μεγαλειώδεις συναυλίες του στον Λυκαβηττό ξανασυναντηθήκαμε με τον Θάνο Μικρούτσικο και η φιλία μας ήταν «σαν χθες». Από τη δεκαετία του ’80, μου έδωσε την ευκαιρία να παρακολουθώ από κοντά, μια και ήταν άλλωστε το αντικείμενό μου, τις ηχογραφήσεις και τις συναυλίες του με έργα λόγιας μουσικής. Παραθέτω εν συντομία και συνοπτικά τη δισκογραφία που είναι η πιστοποίηση της βαθειάς καλλιέργειας, της διαφοράς και της τομής που έκανε στο σύγχρονο μουσικό μας πολιτισμό.
Το 1985 εκδίδεται από την Εταιρεία Νέας Μουσικής ο δίσκος «Αντιθέσεις» με έργα των Θάνου Μικρούτσικου, Μιχάλη Γρηγορίου, Βίλχελμ Τσόμπλ, ένας δίσκος συνθετικά και δισκογραφικά τολμηρός για τη εποχή του. Ακολούθησε από την ίδια εταιρεία ο δίσκος «Works of Electronic Music» με έργα των Μικρούτσικου, Ιβάνας Πατατιχ, Χαρη Ξανθουδάκη, Μπλάντεν Μιλίτσεβιτς. Εδώ το 15λεπτο περίπου έργο του «Ο αδελφός» είναι χαρακτηριστικά σημαντικό διότι απηχεί ορισμένες από τις βασικές του απόψεις για το εύρος της μουσικής δημιουργίας.
Το έργο «Opera for One» για σόλο φλαουτίστα, σε κείμενα Γιώργου Μανιώτη μεταφρασμένα στα γαλλικά από τη Σεσίλ Ιγγλέση-Μαργέλλου, γράφτηκε από τον Θάνο Μικρούτσικο την περίοδο 1983-1984 και εκδόθηκε το 1985. Στο δίσκο, που κυκλοφόρησε πάλι από την εταιρεία Νέας Μουσικής, συμπεριλήφθηκε και το έργο «Duo για Άλτο Σαξόφωνο και Ηλεκτρικό Μπάσο» (με Λιντς - Φακανά) . Ο φλαουτίστας του «Opera for One» ήταν ο μεγάλος Βέλγος σολίστας Marc Grauwels.
Η παράλληλη με τις μεγάλες επιτυχίες στο έντεχνο κλασική γραφή του φέρνει το 1992 το «Μουσική για δύο» με τους σπουδαίους σολίστες: Δημήτρη Βρασκο, Νέλλη Σεμιτέκολο (βιολί-πιάνο), Lieve Jansen, Johan Rychen (σοπράνο-φλάουτο), David Lynch, Γιώργο Φακανά (άλτο σαξόφωνο-ηλεκ. μπάσο).
Συγκλονιστική είναι η μουσική του στο δίσκο «Στην αγκαλιά της άκρης» που εμπνέεται από τον ποιητικό λόγο της Κικής Δημουλά και την συνοδεύει στο πιάνο ενώ αυτή απαγγέλει. Εδώ η υπόγεια συγγένεια του μουσικού Μικρούτσικου με την ποίηση επαληθεύεται και προσδιορίζεται από μια πολυεπίπεδη προσέγγιση που κάνει αυτό το δίσκο συλλεκτικό και πολύτιμο. Στη δισκογραφία του ο δίσκος που τον έκανε ιδιαίτερα υπερήφανο, όπως μου είχε πει σε μια συνέντευξη, ήταν ο «Για τον σαξό και τις χορδές και την αγάπη και τα όνειρα», με την σοπράνο Σόνια Θεοδωρίδου, τον σαξοφωνίστα Θεόδωρο Κερκέζο και την Καμεράτα με διευθυντή τον Αλέξανδρο Μυράτ. Σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου και σε λιμπρέτο Χρήστου Λαμπράκη, ο Θάνος Μικρούτσικος γράφει την όπερα «Η επιστροφή της Ελένης». Το διπλό cd κυκλοφόρησε από την ΕΜΙ classics το 1999 στην Ευρώπη και το 2009 στην Ελλάδα. Επίσης ανέβηκε δύο φορές στο Μέγαρο Αθηνών.
Ο ίδιος δεινός πιανίστας έγραψε πολλά έργα για πιάνο, ανάμεσα τους η συλλογή «Χορός και αναμνήσεις» με ερμηνεύτρια την Δανάη Καρά (ΕΜΙ 2001). Αλλά και το φλάουτο έχει ξεχωριστή θέση στα έργα του. Ο δίσκος «Εργα για φλάουτο» με ερμηνεύτρια τη Ιβόνα Γκλίνκα αποτελεί πηγή ρεπερτορίου για τους φλαουτίστες. Τέλος, με πρωταγωνίστρια την κιθάρα, ο Θάνος Μικρούτσικος χάρισε στη δισκογραφία ένα διαμάντι, με τα έργα «Αργή κίνηση για Ορχήστρα Εγχόρδων (1990) / Κοντσέρτο για κιθάρα και ορχήστρα (1992) / Η κόλαση μιας εποχής». Με την Καμεράτα Ορχήστρα Φίλων της Μουσικής και διευθυντή τον Αλέξανδρο Μυράτ, με τους κιθαρίστες Κώστα Κωτσιόλη, Leo Brouwer και την Ορχήστρα της Κόρντομπας και τέλος τη Φιλαρμονική της Αρμενίας και διευθυντή τον Loris Tjeknavorian (ΕΜΙ 1998). Πολλά από τα έργα αυτά έχουν παρουσιαστεί από πολλές μεγάλες ορχήστρες και ορχήστρες μουσικής δωματίου και τα έχουν διευθύνει σπουδαίοι μαέστροι, ανάμεσά τους οι Αλέξανδρος Μυράτ, Jerzy Swoboda, Adrew Davis, Kazuyoshi Akiyama, Louis Devos, Λουκάς Καρυτινός, Loris Tjeknavorian, Αλκης Μπαλτάς κ.ά.
Την αναφορά μου αυτή για τον φίλο και σπουδαίο δημιουργό Θάνο Μικρούτσικο θα ήθελα να την κλείσω με τη συνεισφορά του ως οργανωτή πολιτισμού –και μάλιστα σε ένα νευραλγικό τομέα όπως είναι μια Δημοτική Επιχείρηση Πολιτισμού– και μιλώ συγκεκριμένα για το Δήμο του Πειραιά και τη ΔΕΠΑΠ. Θα παραθέσω τα λόγια του πρώην δημάρχου Πειραιά Στέλιου Λογοθέτη: «[…] Είχα τη μεγάλη τιμή να δεχθεί την πρόταση μου να γίνει ο πολιτιστικός υπεύθυνος του Δήμου Πειραιά στην πρώτη μου τετραετία 1991-1994, να προσφέρει ένα σημαντικό πολιτιστικό έργο στη πόλη του Πειραιά και να εμπνεύσει και να προχωρήσει στην ίδρυση του Μουσικού Κέντρου του Δήμου Πειραιά, που δεν ήταν μόνο ένα Πρότυπο Δημοτικό Πολυδύναμο Ωδείο με παραγωγή έργου αλλά ουσιαστικά ένας μεγάλος πολιτιστικός θεσμός. Ένα πολιτιστικό κέντρο που μόρφωσε μουσικά χιλιάδες νέα παιδιά με εξαίρετους δασκάλους όπως ο Μιχάλης Γρηγορίου και ο Γιώργος Κουρουπός. Αμέσως μετά, από τη θέση του ως υπουργού Πολιτισμού βοήθησε αποφασιστικά και εξασφάλισε και τη συντήρηση και τη λειτουργία του. Εκείνη την περίοδο ήρθαμε πιο κοντά και γνώρισα στο πρόσωπο του ένα ζεστό και πάντοτε αισιόδοξο ευχάριστο άνθρωπο. Αγαπημένε μας Θάνο, σε ευχαριστούμε για το μεγάλο σου έργο που θα μας συντροφεύει και θα μας συγκινεί για όσο ζούμε!»
Είχα το προνόμιο να συνεργαστώ και με τον δήμαρχο Στέλιο Λογοθέτη και με τον Θάνο Μικρούτσικο την ίδια εποχή και στον ίδιο χώρο της ΔΕΠΑΠ και νοιώθω βαθειά ευγνωμοσύνη που συμμετείχα στο δημιουργικό οίστρο τους και για την εμπιστοσύνη και τη φιλία που μου χάρισαν.
Αντίο φίλε, η μνήμη σου θα μείνει ζωντανή «σαν χθες» και το κενό που άφησες, συναισθηματικό και πνευματικό, δυσαναπλήρωτο.
Λιάνα Μαλανδρενιώτη
Πηγή: Εφημερίδα Η ΕΠΟΧΗ, 6 Ιανουαρίου 2020
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου