Μελοποιώντας ένα κείμενο
...
Το λάθος που κάνουν οι περισσότεροι, -ακόμα και οι υποτιθέμενοι ειδικοί- είναι να θεωρούν ότι σ' ένα μελοποιημένο κείμενο το ιδεολογικό μήνυμα προκύπτει από τον στίχο και η μουσική -ως μεταφορέας!- το μεταδίδει μ' έντονο τρόπο, όσο καλύτερη είναι και όσο πιο ταλαντούχος είναι ο συνθέτης. Παραφράζοντας τον Σεφέρη θα βροντοφωνάξω. Λάθος (άνω τελεία!) πρέπει να αλλάξουμε άποψη.
Το τραγούδι, η μελοποιημένη ποίηση, όπως και οποιαδήποτε άλλη καλλιτεχνική δημιουργία, δεν αποτελεί ένα απλό μέσο, ένα όχημα, το οποίο μεταφέρει την ιδεολογία. Το ιδεολογικό μήνυμα που απορρέει από ένα έργο τέχνης δεν υπάρχει πριν από τη δημιουργία του έργου τέχνης, δηλαδή σε ένα τραγούδι υπάρχει όταν το κείμενο μελοποιηθεί. Το τραγούδι, η μελοποιημένη ποίηση είναι ταυτοχρόνως αισθητικό και ιδεολογικό εγχείρημα, αποτελεί πρακτική που καθορίζεται από το αισθητικό και το ιδεολογικό στοιχείο, τα οποία είναι μεταξύ τους αδιαχώριστα. Σε αντιστοιχία λοιπόν με μια διατύπωση των Πιέρ Μασερέ και Ετιέν Μπαλιμπάρ για τη λογοτεχνία, θα μπορούσαμε να πούμε ότι το μελοποιημένο κείμενο δεν αποτελεί διατύπωση ή έκφραση μιας ιδεολογίας, αλλά μουσική και στιχουργική -ταυτοχρόνως- σκηνοθεσία της.
Δεν θα πρέπει λοιπόν να φανταστούμε τον στίχο ως έκφραση της ιδεολογίας και τη μουσική φόρμα ως όχημα της ιδεολογίας. Η συναρμογή στίχου και μουσικής στο τραγούδι είναι που παράγει το ενιαίο αισθητικό και ιδεολογικό αποτέλεσμα.
Πρόκειται λοιπόν για μια νέα ανάγνωση του ποιήματος που εγκαθιδρύεται μετά τη μελοποίηση. Η ανάγνωση αυτή άλλοτε συμπληρώνει, άλλοτε καταργεί τις αναγνώσεις του ποιήματος πριν από τη μελοποίησή του, αποκαλύπτοντας τις κρυμμένες πλευρές, το αθέατο, τα μυστικά που ένα σπουδαίο κείμενο κρύβει εντός του. Γι' αυτό, το ποίημα απαιτεί και επιβάλλει στον συνθέτη τον τρόπο με τον οποίο θα μελοποιηθεί. Το αντίστροφο, δηλαδή ο συνθέτης να φέρει το ποίημα στα μέτρα του, τις περισσότερες φορές είναι καταστροφικό, ακόμα και αν ο συνθέτης είναι σπουδαίος. Αποκαλύπτοντας τις κρυμμένες πλευρές του ποιήματος, αποκαλύπτεται ο εσωτερικός ρυθμός του, διαφορετικός από τον εξωτερικό. Και πρέπει να τονίσω ότι η ύπαρξη εσωτερικού ρυθμού σε ποιήματα της νέας ποίησης -της ποίησης δηλαδή χωρίς ομοιοκαταληξία- αποτελεί σοβαρό κριτήριο για την αξία του. Από τον εσωτερικό ρυθμό εξαρτάται αν θα γράψεις μια μελωδία "τονάλ ή ατονάλ", τι ρυθμούς θα προτιμήσεις, ποιες αρμονίες. Αυτό μπορεί να σημαίνει ένα νέο τρόπο αφήγησης, με σπασμένες φράσεις, σπασμένες λέξεις και συλλαβές, σημαίνει προσπάθεια να αρθρώσεις τον λόγο αποκαλύπτοντας τη μουσική που κρύβουν τα σύμφωνα και τα φωνήεντα. Μπορεί να σημαίνει επίσης ανατροπή της τάξης του ποιήματος, με μια εκ νέου αναδιάταξη των λέξεων.
Η ένταση παράγεται με τον ρυθμό παράγεται με τη σιωπή παράγεται με τη σεισμική ακολουθία των συλλαβών. Σήμερα που το οικοδόμημα καταρρέει, η μόνη σταθερά είναι οι συλλαβές.
...
Θάνος Μικρούτσικος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου