Ο Θάνος Μικρούτσικος για το "Ανεμολόγιο"

 

Απόσπασμα συνέντευξης του Θάνου Μικρούτσικου στο κυπριακό περιοδικό "Ανατροπή" και στους συντάκτες του Αλμπέρτο Φλωρεντίν και Δάφνο Οικονόμου. Δυστυχώς το αρχείο που έπεσε στα χέρια μας δεν αναφέρει ούτε ημερομηνία έκδοσης ούτε αριθμό τεύχους - συγνώμη για την παράλειψη αυτή.

Μας έκαναν μεγάλη εντύπωση οι στίχοι του «Ανεμολόγιου». Το τραγούδι κυκλοφόρησε την εποχή του περίφημου «τέλους της ιστορίας». Ήταν τυχαίο που το διαλέξατε για εισαγωγή στη συναυλία σας;

Όχι δεν είναι τυχαίο και το κάνω τα τελευταία χρόνια συνεχώς. Πρέπει να είναι πολύ ειδικό το κοντσέρτο για να μη το κάνω. Είναι ένα από τα αγαπημένα μου τραγούδια.

Στην τέχνη και το τραγούδι – τουλάχιστον αυτό που κάνω και υποστηρίζω εγώ – το ιδεολογικό περιεχόμενο ενός τραγουδιού δεν δίνεται μόνο από το κείμενο. Το κείμενο πριν την μελοποίηση σημαίνει κάποια πράγματα. Μετά την μελοποίηση μπορεί να σημαίνει και αυτά και κάποια άλλα. Γιατί η μελοποίηση δικαιώνεται – και σ’ αυτό είμαι κάθετος – όταν μπορεί να αποκαλύπτει και κάποιες κρυμμένες πλευρές του ποιήματος. Αν δεν συνέβαινε αυτό, τότε η μελοποίηση θα ήταν άχρηστη ή δευτερεύουσας σημασίας.

Όμως ειδικά το «Ανεμολόγιο», και πριν και μετά την μελοποίηση, έχει χαρακτηριστικά που παραμένουν. Περιγράφει όχι το «τέλος της ιστορίας» του κ. Φουκουγιάμα – σαφώς δεν είμαστε στο τέλος της ιστορίας – οπωσδήποτε όμως είμαστε στο τέλος μιας συγκεκριμένης εποχής, και κυρίως της κατάρρευσης του αντίπαλου δέους.

Ενδεχομένως κάποιοι από μας, όχι ως προφήτες αλλά ως αναλυτές, να το βλέπαμε ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ’70. Υπήρχαν θεωρητικοί που είχαν διαπιστώσει φαινόμενα στον λεγόμενο «υπαρκτό σοσιαλισμό» τα οποία προοιώνιζαν αυτή την εξέλιξη. Άλλοι είχαν μιλήσει για αστική τάξη νέου τύπου, άλλοι για μια γραφειοκρατία που γίνεται πια ένα στρώμα, με δικά του συμφέροντα. Η κάθε μια από αυτές τις τοποθετήσεις έχει την αξία της. Νομίζω πως καμιά δεν εξηγεί απολύτως το φαινόμενο, αλλά συμβάλλει στην εξήγηση του, που φαινόταν δια γυμνού οφθαλμού.

Γι’ αυτό και εμείς στα νιάτα μας άλλοτε τρέξαμε προς την Κίνα, άλλοτε προς τον Τρότσκι, ή προς άλλες κατευθύνσεις αναζητώντας απεγνωσμένα τη λύση του προβλήματος που υπήρχε στις χώρες του «σοσιαλισμού».

Αυτό το τραγούδι λοιπόν περιγράφει άλλοτε σαρκαστικά, με τον τρόπο που εκφέρω τις φράσεις του, άλλοτε με μία πίκρα, άλλοτε με μία επιθετικότητα και, τέλος, με μία μικρή αισιοδοξία στο τελευταίο δίστιχο. Βλέπει ένα φωτάκι ελπίδας για το μέλλον, το όποιο – οφείλω να πω – δεν είναι από όλους ορατό.

Να πω ότι το κείμενο είναι του Κώστα Τριπολίτη, ενός πολύ σπουδαίου ανθρώπου της τέχνης που γράφει και στοίχους – σιδερένιους στοίχους. 

Το τραγούδι έχει πολλές αναγνώσεις. Από τότε που πρωτοπαίχτηκε έχουν γίνει πολλά. Έχει αλλάξει το αίσθημα της πίκρας? 

Η δεκαπενταετία που πέρασε είναι γεμάτη από γεγονότα, με τη διαφορά ότι είναι δύο ειδών: Η μία κατεύθυνση είναι τραγική. Όποιος έλεγε πριν βομβαρδιστεί η Γιουγκοσλαβία ότι θα βομβαρδιζόταν ευρωπαϊκό κράτος, θα τον στέλναμε στο ψυχιατρείο. Αυτό έγινε, και το εκπληκτικό είναι ότι έγινε και από ευρωπαϊκές χώρες. Στην πρωτοκαθεδρία οι ΗΠΑ, αλλά οι ευρωπαϊκές χώρες, ειδικά στη περίπτωση της Γιουγκοσλαβίας, έβαλαν το χεράκι τους: Στο διαμελισμό της, στο βομβαρδισμό της Σερβίας, στη διάλυση της ραχοκοκαλιάς της Γιουγκοσλαβίας. Ήρθαν μετά το Αφγανιστάν, το Ιράκ, η τρομοκρατία – με εισαγωγικά ή χωρίς. Όλο αυτό το σκηνικό είναι μαύρο.

Έχουμε όμως και μια άλλη ιστορία. Έχουμε το Πόρτο Αλέγρε, έχουμε αυτό το ξεκίνημα, έστω χωρίς κάποια συγκεκριμένη κατεύθυνση. Αυτό ίσως είναι και θετικό σ’ αύτη τη φάση, που είναι ίσως η μοναδική αντίδραση από την οποία θα μπορούσε να ξεκινήσει η ανατροπή, που είναι και ο τίτλος του περιοδικού σας.

Τι γίνεται όμως με τούτη τη γενιά που ζει σήμερα, με την επόμενη γενιά, μέχρι να γίνει αυτή η ανατροπή. Δεν πρέπει να παλέψει κανείς ώστε να ζήσουνε οι άνθρωποι καλύτερα; Αυτό είναι ένα ερώτημα στο αριστερό και μαρξιστικό κίνημα από την εποχή των Γκράμσι –Τολιάτι. Εποχή δηλαδή λίγο προπολεμική, μεσοπολεμική και μεταπολεμική. Ανατροπή με βίαια μέσα ή ο δρόμος των αλλαγών, της μεταρρύθμισης; Ο δρόμος των μερικών αλλαγών, μπορεί να πει κάποιος, δεν έβγαλε πουθενά. Μπορεί επίσης κάποιος να πει ότι για 30, 40 χρόνια αυτή η πίεση δημιούργησε κάποιες καλύτερες καταστάσεις, έλυσε κάποια προβλήματα της καθημερινότητας αλλά όχι την ουσία του προβλήματος. Την ουσία του προβλήματος δεν την έλυσε ποτέ. Δεν άλλαξαν οι κοινωνίες και θα έλεγα ότι είναι πιο κοντά στην αλήθεια ότι ενσωματώθηκαν και μεγάλα κομμάτια του αριστερού κινήματος μέσα σ’ αυτή τη συγκεκριμένη κοινωνία. 

Δεν κράτησαν την υπόσχεση τους για μεταρρυθμίσεις… 

Κοιτάξετε, το ζήτημα της αλλοτρίωσης – και σε επίπεδο προσωπικό και σε επίπεδο ομαδικό – είναι ένα πράγμα που είδαμε τα τελευταία 30 χρόνια με πολλή ένταση. Αυτό είναι μεγάλη συζήτηση, γιατί κινδυνεύει κανείς να θεωρήσει ότι αλλοτριώθηκε το σύμπαν. Δεν είναι έτσι, αλλά πάντως, σε επίπεδο κομμάτων της ευρωπαϊκής αριστεράς, έχουμε δει ότι τελικά τα περισσότερα απ’ αυτά έχουνε γίνει στοιχεία του συστήματος. 

Άρα συμπέρασμα: Υπάρχει η μαύρη εκδοχή της ιστορίας και υπάρχει και η ελπίδα. Στο «Ανεμολόγιο» – χωρίς να θέλω να πω ότι όλα περιέχονται σ’ αυτό το τραγούδι, για τ’ όνομα του θεού και της παναγίας – νομίζω υπάρχουν και οι δύο εκδοχές. «Την παρθενιά της επανορθώνουμε σφιχτά με ράμματα, την κουβαλήσαμε και μας κουβάλησε στον ανεμόμυλο». Από την άλλη μεριά, «έβγαλε βρώμα η ιστορία ότι ξοφλήσαμε» – «κι οι εξεγέρσεις μας είναι εν γένει εκτός του κλίματος».