Irini Qn: Υψηλού επιπέδου τραγουδοποιία και ψυχανάλυση

IRINI QN

Χωρίς το τόξο στην αρένα

Μετρονόμος

2020

Irini Qn: Υψηλού επιπέδου τραγουδοποιία και ψυχανάλυση

 

του Ηρακλή Οικονόμου

Από τα πρώτα μέτρα ακρόασης του δίσκου, μου καρφώθηκε η σκέψη ότι πολύ καιρό είχα να ακούσω τέτοιο ευφυές μουσικό «πακέτο», τόσο από πλευράς μελωδίας όσο κι από πλευράς ενορχήστρωσης. Για τη δεύτερη, υπεύθυνος είναι ο Γιώργος Ανδρέου, ο οποίος επιλέγει μια πρωτίστως πιανιστική ατμόσφαιρα, με κομβικές ηλεκτρικές εκκενώσεις και με το βιμπράφωνο να προσδίδει μια ονειρική διάσταση (ονειρική με την έννοια του υποσυνείδητου, όχι με την έννοια του μαγευτικού και του θεσπέσιου). Για την πρώτη πτυχή, τις μελωδίες, υπεύθυνη είναι η Irini Qn, η οποία στο ντεμπούτο της παραδίδει πολλά περισσότερα απ’ όσα θα ζητούσε και ο αυστηρότερος κριτής. Μελωδική σαφήνεια και συνέχεια που προδίδει πηγαίο ταλέντο και επεξεργασία του πρωτογενούς μουσικού υλικού, και απουσία (επιτέλους!) του τόσο γνώριμου πια μοτίβου με ένα-δυο κιθαριστικά ακόρντα που τα γρατζουνάς στην εισαγωγή κι όπου σε πάνε.

 

Είναι τέτοια η πρωτοτυπία των μελωδιών και η ενορχηστρωτική τους καθαρότητα που παραμονεύει ο κίνδυνος να παρασυρθείς και να μην ακούσεις με προσοχή τους στίχους. Μέγα λάθος! Ο ακροατής οφείλει να προσέξει τους στίχους, να τους ξανακούσει, και να τους διαβάσει κιόλας αν γίνεται. Εδώ δεν υπάρχουν γενικούρες και ευκολίες και αφηρημένες κουταμάρες· η Irini Qn μιλάει για τα δικά της (αλλά τα πολύ δικά της, λέμε) με τρόπο βαθύ και ψαγμένο, με μια αμφισημία που θέλει δουλίτσα να αποκρυπτογραφήσεις. Η δημιουργός κολυμπάει στα βαθιά νερά της ανθρώπινης ψυχής, και τα τραγούδια της φαντάζουν σαν το εργαλείο της ψυχανάλυσής της αλλά και σαν το αποτέλεσμα αυτής της ψυχανάλυσης, σαν επιβεβαίωση ότι η ίδια έχει δουλέψει με τα φαντάσματά της, έχει ψαχτεί στα πολύ σοβαρά. Το λέω αυτό διότι τα τραγούδια της, αν και οριακά ως προς τα νοήματα, έχουν μια αποστασιοποίηση που προδίδουν αυτή την εσωτερική εργασία της τραγουδοποιού με τον εαυτό της και μπράβο της. Δηλαδή, η Irini Qn τραγουδάει για να λύσει το πρόβλημά της αλλά την ίδια στιγμή (αν μαντεύω καλά από τον βαθμό της αυτογνωσίας της που αντανακλάται στις δημιουργίες της) μας κλείνει το μάτι ότι, κατά κάποιο τρόπο, έχει ήδη λυτρωθεί.

 

Δεν είναι μικρό το κατόρθωμά της. Οι σκληρές εικόνες που μεταφέρει η δημιουργός σε τραγούδια όπως τα «Ερινύες» και «Animus» προδίδουν βιώματα που άλλους θα λύγιζαν αμετάκλητα. Με αξιοσημείωτη ωριμότητα, η τραγουδοποιός μετασχηματίζει τις μνήμες της σε τρέχουσα ανάγκη, σε ευθραυστότητα, σε έναν υγιή αυτοσαρκασμό. Και σε μια ενδότερη αντίφαση, η οποία αποτυπώνεται μαεστρικά στο «Ο μονόλογος μιας διαταραχής» - αντίφαση που όμως δεν σημαίνει θολούρα, κι αυτό κάνει όλη τη διαφορά. Κι ούτε και σπεύδει στον εντυπωσιασμό και στο μελό η δημιουργός, αν και εύκολα θα μπορούσε να το κάνει. Ενδεικτικά, είναι άλλο να λες «Από μικροί μαθαίνουμε να χάνουμε / η απώλεια θα μπορούσε να ’ναι κούνια μας» και άλλο να λες «Από παιδί μ’ αρέσαν τα παιχνίδια πολύ / τα ήσυχα που έχανα χωρίς να φρικάρω / μα πώς φοβάμαι τη μέρα που θα’ ρθεις εσύ / και τα παιχνίδια ελέγχου μου σπασμένα τα πάρω». Είναι η διαφορά μεταξύ υπερβολής και ψύχραιμου νοήματος, και είναι τεράστια.

 

Ο προβληματισμός της Irini Qn είναι κυρίως έμφυλος και στο επίκεντρο της προσοχής της βρίσκονται οι πατριαρχικές δομές και συμπεριφορές. Πιστή στις τάσεις της εποχής της, η δημιουργός παράγει έναν κόσμο πρωτίστως α-κοινωνικό και αν-ιστορικό, όπου κυριαρχεί η αναζήτηση της ατομικής ταυτότητας και η ανάγκη επαλήθευσής της. Αλλά και πάλι, η συγκυρία και η συλλογική αίσθηση μπαίνουν από τις χαραμάδες, όπως στο συγκλονιστικό «Εξομολόγηση μιας αναπάντητης κλήσης», εκ των κορυφαίων τραγουδιών του δίσκου. Εκεί, οι αναφορές «στα μέρη τα δικά μας» και «στα χρόνια τα δικά μας» επαναφέρουν έναν πρώτο πληθυντικό που αξίζει της προσοχής του ακροατή. Έχοντας απογυμνωθεί μπροστά του, η δημιουργός τού λέει ότι ένα κομμάτι των ατομικών παθών της προκύπτουν από ένα ευρύτερο, συλλογικό πλαίσιο χώρου και χρόνου – από ένα πλαίσιο που στα δικά μου αυτιά ακούγεται (έμμεσα μεν, βαθιά δε) πολιτικό.

 

Συμπερασματικά, η Irini Qn με το δισκογραφικό της ντεμπούτο εισέρχεται δυναμικά στον χώρο της γυναικείας τραγουδοποιίας – τι εισέρχεται, μπουκάρει για τα καλά! Τρία είναι τα ονόματα που έχουν χαραχθεί στον χώρο τούτο στην Ελλάδα: Λένα Πλάτωνος, Αρλέτα, Μελίνα Τανάγρη. Την τελευταία δεκαετία, νομίζω ότι επάξια καταγράφεται και το όνομα της Δανάης Παναγιωτοπούλου, με τραγούδια έντονου κοινωνικού προβληματισμού και κριτικής. Αν αφετηρία της Παναγιωτοπούλου υπήρξαν ο Μαρξ ή ο Μαρκούζε, η πηγή της Irini Qn είναι μάλλον οι μεγάλοι της ψυχανάλυσης, ο Φρόιντ, ο Άντλερ και ο Γιουνγκ. Κατά τα άλλα, διακρίνω παρεμφερή υψηλά επίπεδα στιχουργικής δεινότητας και μελωδικής ευρηματικότητας.

 

Εμφανές ψεγάδι στο «Χωρίς το τόξο στην αρένα» δεν υπάρχει. Αν όμως, ξέρω ’γω, κάποιος μου έβαζε το μαχαίρι στο λαιμό και με πίεζε να βρω κάτι, θα έλεγα μοναχά ότι δεν μου άρεσε το συνταίριασμα των δύο φωνών (τραγούδι και απαγγελία, διαδοχικά) στα «Παιχνίδια» στο τέλος του δίσκου επειδή αποπνέει μια διδακτικότητα που δεν ταιριάζει ούτε με το υπόλοιπο έργο, ούτε και με τις προθέσεις της δημιουργού. Αλλά αυτό είναι μια απλή υποσημείωση σε ένα πολύ δυνατό ντεμπούτο που αφήνει τεράστιες υποσχέσεις για τα επόμενα βήματα της τραγουδοποιού, η οποία αξίζει συγχαρητηρίων για την κατάθεση ειλικρίνειας, θάρρους, ευφυΐας και ταλέντου στην οποία προέβη.

ΥΓ: Αν η δημιουργός προχωρήσει με την ίδια (και περισσότερη!) τόλμη και επιμονή, είναι πιθανό το τραγούδι μας να έχει βρει τη δική του Lhasa de Sela ή Anja Plaschg.