Ο Μάνος Ελευθερίου για τον Μανώλη Ρασούλη

 

Ο Μάνος Ελευθερίου για τον Μανώλη Ρασούλη

 

 

Το κείμενο διαβάστηκε στον ΙΑΝΟ στις 11 Οκτωβρίου 2010.

 

Μαζευτήκαμε σήμερα για να γιορτάσουμε κατά κάποιο τρόπο, όσο μπορούμε καλύτερα, την έκδοση του βιβλίου του Μανώλη Ρασούλη το οποίο περιλαμβάνει το σύνολο των στίχων τραγουδιού που έγραψε ως τώρα και αρκετά κείμενα με σχόλια γύρω από πρόσωπα και σχέσεις και προβλήματα της ελληνικής μουσικής. Το ερώτημα που γίνεται πάντα σχεδόν καλόπιστα για έναν καλλιτέχνη είναι τι καινούργιο έφερε η παρουσία του στον χώρο της τέχνης του. Και εννοώ βέβαια όχι την εξωτερική παρουσία του αλλά τη δουλειά του, τις καταθέσεις του, τη ζωή του καμιά φορά, τα γραπτά του στα οποία υποτίθεται έχει βάλει και την ψυχή του.

 

Ο Μανώλης Ρασούλης έφτασε μια καλή ώρα στο ελληνικό τραγούδι. Δεν ξέρω πώς έγινε και συνεργάστηκε με τον Νίκο Ξυδάκη, γιατί εκεί και από εκεί τον γνώρισα εγώ, και δεν ξέρω αν είχε δώσει στίχους πριν απ’ αυτή τη συνεργασία σε άλλους συνθέτες. Δεν ξέρω τι πάει να πει εκείνο το συνεχώς επαναλαμβανόμενο «εμένα μου άρεσε, εμένα δεν μου άρεσε» ή το ακόμα χειρότερο «ήταν μια ανοησία». Τα επίθετα μπορούν να μπουν στη σειρά και να είναι ατέλειωτα σε κάθε περίπτωση και πολλές φορές ξεπερνούν με τις υπερβολές τους, κυρίως, και τα οράματα των καλλιτεχνών, και το αποτέλεσμα της δουλειάς τους. Βέβαια, σ’ αυτή τη μορφή τέχνης – εννοώ τη στιχοποιία των τραγουδιών – οι απαντήσεις μάλλον πρέπει να είναι σύντομες και ακαριαίες. Το «μου άρεσε, δεν μου άρεσε» είναι κατά κάποιο τρόπο όχι η εύκολη αλλά τέλος πάντων μια έντιμη, ας την πούμε, κριτική, αν υποτεθεί ότι λέγεται από έντιμους ανθρώπους.

 

Οι αναλύσεις - μικροβιολογικές αναλύσεις πολλές φορές - των τραγουδιών έρχονται πολύ αργά δυστυχώς, όταν περάσει τουλάχιστον μία γενεά, δηλαδή είκοσι και εικοσιπέντε χρόνια. Τότε, νομίζω, κατακάθεται η σκόνη των πρώτων εντυπώσεων, ξεχνιούνται τα πρώτα δημοσιεύματα, ο ήχος και ο στίχος ακούγονται και διαβάζονται ψυχρά χωρίς καμιά μεσολάβηση, χωρίς καταπίεση έξαλλων οπαδών ή μίζερων εχθρών. ;Oλα ακούγονται σαν πρώτη φορά χωρίς καμία εξωτερική παρεμβολή και δίχως ύποπτα παράσιτα.

 

Βέβαια, αυτές οι ακροάσεις αφορούν ανθρώπους που έχουν αγάπη για το ελληνικό τραγούδι. Η ησυχία και ο ελεύθερος χρόνος έχουν χαθεί. Η προσεκτική ακρόαση είναι μάλλον σπάνιο φαινόμενο στη ζωή των ανθρώπων. Χρειάζεται ψυχή για να ξανακούσει κανείς κάτι παλιό σαν κάτι εντελώς καινούργιο. Τότε ακριβώς ανακαλύπτεις τι καινούργιο φέρνει αυτό που ακούς – στην προκειμένη περίπτωση τα τραγούδια του Μανώλη Ρασούλη – έστω κι αν έχουν περάσει εικοσιπέντε ή τριάντα χρόνια. Γιατί αυτό ακριβώς είναι η δύναμη του τραγουδιού: χωρίς μελοδράματα να μας επαναφέρει σε κάτι μοναδικό, στην επιστροφή των χρόνων μας. Κάτι που πέτυχε ο Ρασούλης με τα τραγούδια του και βεβαίως οι τυχεροί συνθέτες που δούλεψαν μαζί του.

 

Δεν είναι εύκολο να επιβιώσεις για πολύ σ’ αυτή τη δουλειά εκτός κι αν έχεις σιδερένιο στομάχι και σιδερένια κράση. Γι’ αυτό με βλέπετε ετοιμοθάνατο εμένα, το ξέρω εκ πείρας. Πρέπει συνεχώς να υποχωρείς – και δεν εννοώ να αλλάζεις μια-δυο λέξεις γιατί δεν αρέσουν στη γυναίκα του συνθέτη, στη φιλενάδα του, στη θεία του, ή σε έναν παρατρεχάμενο που τον έχουν για να πληρώνει τους λογαριασμούς της ΔΕΗ και του ΟΤΕ. Στους περισσότερους είναι ότι πρέπει κάθε φορά να είναι καινούργια φορά για να αντιμετωπίζεις τον κάθε συνεργάτη σου συνθέτη, εκτός κι αν τον γνωρίζεις είκοσι και τριάντα χρόνια. Δεν είναι τυχαίο ότι οι περισσότεροι μοιάζουν σε πολλά. Έχεις την εντύπωση ότι τους έκαναν μια ειδική ένεση μόλις γεννήθηκαν. Δεν μπορώ να το εξηγήσω και δεν μπορεί κανείς να αγνοήσει αυτά τα κοινά σημεία που δεν είναι καθόλου ανώδυνα για τους άλλους. Δεν προχωρώ – αναγκαστικά πρέπει να αναφερθώ σε συμπτώματα και σε ονόματα. Δεν ξέρω σε τι θα βοηθήσει.

 

Ωστόσο, όπως και να το κάνουμε, είναι τέλος πάντων η περιρρέουσα ατμόσφαιρα αυτό που με ενδιαφέρει στα τραγούδια ενός στιχουργού – στην προκειμένη περίπτωση του Μανώλη – κι αυτή την ατμόσφαιρα πρέπει κάποτε να βρει και να καταγράψει ο νηφάλιος ερευνητής. Αλλά προς θεού, όταν λέω ατμόσφαιρα εννοώ μόνο τις πολιτικές και κοινωνικές δομές γύρω από την περίοδο που γράφτηκαν τα τραγούδια, τίποτε άλλο. Τα υπόλοιπα ανήκουν στα λαϊκά περιοδικά.

 

Στα τραγούδια του Ρασούλη, για να επανέλθω στο τιμώμενο πρόσωπο σήμερα, βρίσκω να είναι κρυμμένη πολλή δουλειά, χωνεμένα πολλά πράγματα, καταρχήν. Δεν ξέρω τον τρόπο που εργάζεται, δεν τον υποπτεύομαι καν. Ωστόσο, η δουλειά εκείνων που προηγήθηκαν, δηλαδή το μαράζι και η ατμόσφαιρα αν θέλετε, υπάρχουν και στα δικά του τραγούδια. Δεν βρίσκω δασκάλους στη στιχουργική του. Υποπτεύομαι ότι μεγαλύτερη επίδραση πάνω του είχε η μουσική των λαϊκών και ρεμπέτικων τραγουδιών παρά η στιχουργία τους. Ίσως γι’ αυτό είναι και ξεχωριστή περίπτωση.

 

Μαζευτήκαμε λοιπόν σήμερα για να γιορτάσουμε την έκδοση σε βιβλίο των στίχων του. Χαίρομαι γι’ αυτή τη συνέχεια. Είναι χρήσιμη συμβολή, κι όχι μόνο για τους μελετητές του ελληνικού τραγουδιού που με τα χρόνια βλέπω να πληθύνονται. Σκέφτομαι ακόμη ότι μάλλον εγώ άρχισα αυτή τη διαδικασία έκδοσης των στίχων. Πριν από τριάντα χρόνια εκδόθηκαν με την προτροπή μου σε βιβλίο οι στίχοι των τραγουδιών του Άκη Πάνου – που ξέρω ότι τον αγαπά πάρα πολύ ο Μανώλης - και του Κώστα Μύρη. Έκτοτε, ακολούθησαν πολλά παρόμοια βιβλία. Το καθένα χωριστά και όλα μαζί μας δίνουν όχι μόνο τις προσωπικές αναζητήσεις κάθε στιχουργού και τον τρόπο της γραφής του, αλλά και το στίγμα μιας εποχής, και την εξέλιξη του ελληνικού τραγουδιού. Ευχαριστώ πολύ.

 

Μάνος Ελευθερίου