Ένα ντοκουμέντο του Γιώργου Β. Μονεμβασίτη για την 25η Μαρτίου

Πρωταπριλιά 2021

Καλησπέρα φίλες και φίλοι

Για την 25η Μαρτίου 2021, κορύφωμα της φετινής μεγάλης επετείου, ετοίμασα κάτι το ξεχωριστό και διαφορετικό και το έστειλα με το ξημέρωμα εκείνης της ημέρας στους συντοπίτες μου (Γυθειάτες και Μανιάτες) μια και αυτούς πρωτίστως και αμέσως αφορά. Η ανταπόκριση ήταν τουλάχιστον συγκινητική. Το έμαθαν κάποιοι φίλοι που δεν παρέλαβαν το μήνυμά μου, ως μη συντοπίτες μου (!), και μου εξέφρασαν τα παράπονά τους, επειδή του αγνόησα!!! Σκέφτηκα λοιπόν, κατόπιν αυτού, να το στείλω και σε κάποιους άλλους, εσάς δηλαδή, που ίσως να το βρείτε ενδιαφέρον μια και συνδυάζει ιστορία, ποίηση και μουσική. Το παραθέτω λοιπόν όπως το απέστειλα την 25η Μαρτίου - θα το δείτε πιο κάτω.

Με την ελπίδα ότι δεν θα σας απογοητεύσω

Σας εύχομαι καλό μήνα και κάθε τι το καλό

Γιώργος Β. Μονεμβασίτης

***

25η Μαρτίου 2021

Όλη η δόξα, όλη η χάρη

Άγια μέρα ξημερώνει...

Μόλις είχε αρχίσει να χαράζει

Πεταγόμαστε απ’ τα κρεβάτια μας παιδιά στο Γύθειο, δεκαετία του ’50 ήταν, για να τρέξουμε στα παράθυρα ή στα μπαλκόνια και να ακούσουμε και να δούμε τη Φιλαρμονική – ή τέλος πάντων ότι είχε απομείνει από την ένδοξη Φιλαρμονική του Μορέττι – να παιανίζει το γιορταστικό εμβατήριο.

Πως πέρασαν οι ώρες, πως πέρασαν τα χρόνια. Σήμερα βλέπουμε και ακούμε από την τηλεόραση... Και λόγω επέλασης της τεχνολογίας, που έχει αλλάξει τη ζωή μας, και λόγω επέλασης της πανδημίας, που έχει αλλάξει με άλλο τρόπο τη ζωή μας.

Επετειακές μέρες που είναι, μέσα στη χρονιά-επέτειο για τον Ελληνισμό, διαβάζουμε, ακούμε τα χίλια-μύρια όσα. Άλλα μας λέει ο ένας, άλλα μας λέει ο άλλος. Και η παραχάραξη της ιστορίας συνεχίζεται. Μια παραχάραξη που έχει αρχίσει από παλιά όταν καθιερώθηκε ως μέρα επετείου η 25η Μαρτίου. Όλοι ή σχεδόν όλοι γνωρίζουμε πια και ξεχωρίζουμε το μύθο από την ιστορία. Μόνο, όμως, όποιος έχει διαβάσει τα πραγματικά ιστορικά κείμενα θα μπορέσει να διαμορφώσει μια αταλάντευτη άποψη: Σπυρίδων Τρικούπης, Μακρυγιάννης, Κολοκοτρώνης – δια πένας Τερτσέτη – Φραντζής, Φιλήμων, Παπαρρηγόπουλος, Κορδάτος Carl Mendelssohn Bartholdy, George Finlay, William Martin Leake … μνημονεύω μόνον μερικούς, που έγραψαν και κατέγραψαν...

Ο καθένας σήμερα οπλίζει τον κονδυλοφόρο του διαδικτύου και όποιον πάρει ο χάρος. Παραμεθύσαμε φαίνεται με «τ’ αθάνατο κρασί του ΄21» και δεν ξέρουμε τι γράφουμε. Όχι φίλες και φίλοι. Δεν θα ακολουθήσω αυτό το δρόμο. Για τη σημερινή γιορταστική ημέρα σας έχω ένα δώρο-έκπληξη. Κάτι που αλλού στα δικά μας μέρη δεν θα βρείτε. Πρόκειται για ένα ποίημα, Γερμανού ποιητή, που πλάστηκε το 1821 κι έχει τίτλο Die Mainottin – Η Μανιάτισσα!

Προσέξτε πως καταλήγει το ποίημα Η Μανιάτισσα: Με ένα «Ή ταν ή επί τας» ή «Ελευθερία ή Θάνατος». Ή επί το μανιάτικο «Νίκη ή Θάνατος». Η Σπαρτιάτισσα της αρχαιότητας, που έγινε η Μανιάτισσα της νεότερης Ελλάδας.

Απ’ όσο γνωρίζω το ποίημα αυτό του Βίλχελμ Μύλλερ δεν έχει ποτέ πριν δημοσιοποιηθεί «μεταφρασμένο» στα ελληνικά, στην ολοκληρωμένη τουλάχιστον μορφή του. Η μετάφραση-απόδοση που παρουσιάζω οφείλεται κατά κύριο λόγο στον αγαπητό φίλο, εκλεκτό βιολονίστα και μουσικοπαιδαγωγό, Γιάννη Λάμπο [http://www.mozart.gr/Lampos.html] ο οποίος έχει όχι απλώς Λακωνική καταγωγή αλλά Γυθειάτικη! Ο πατέρας του καταγόταν από το Καστόρι και η μητέρα του, το γένος Ανδρεάκου, από το Γύθειο – ήταν κόρη του ιστορικού ψαρά Τρύφωνα Ανδρεάκου!!! Μια και τα γερμανικά μου έχουν ξεθωριάσει, έστειλα προχθές το ποίημα στον Γιάννη, που έχει σπουδάσει, έχει ζήσει και έχει εργαστεί στη Γερμανία, με την παράκληση να το «μεταφράσει». Ένα ποίημα, ως γνωστόν, δεν μπορεί να μεταφραστεί σε μιαν άλλη γλώσσα, χωρίς να χάσει κάποια από τα πρωτογενή χαρακτηριστικά-χαρίσματα του. Απλώς μπορεί να αποδοθεί. Γι αυτό και ο μέγας Οδυσσέας Ελύτης – Όμορφη και παράξενη πατρίδα, ω σαν αυτή που μου ΄λαχε δεν είδα - όταν θέλησε να εκδώσει τις αποδόσεις του στα ελληνικά ποιημάτων ξένων ποιητών, Γάλλων κυρίως, ονόμασε την έκδοση Δεύτερη Γραφή, υπονοώντας ότι δεν είναι μεταφράσεις αλλά ποιητικές αποδόσεις που προέκυψαν με τις δικές του παρεμβάσεις. Μου έστειλε λοιπόν ο Γιάννης τη μετάφρασή του – τον ευχαριστώ για μια ακόμη φορά για αυτό – την επεξεργάστηκα ελόγου μου για να της δώσω ποιο ποιητική μορφή – ποιητής εκ του προχείρου ... – και σας την προσφέρουμε, μέρα που είναι.

Εύλογο, ωστόσο, για τους περισσότερους το ερώτημα. Ποιος είναι αυτός ο Βίλχελμ Μύλλερ που έγραψε, το 1821 μάλιστα, ένα ποίημα – τραγούδι, άσμα το ονομάζει, όπως και τα λοιπά ομοειδή – για τη Μανιάτισσα. Σημειώστε ότι την επόμενη χρονιά, το 1822, έγραψε άλλο ένα ποίημα με αναφορές στη μοναδική Μανιάτισσα. Der Mainottin Unterricht – Το μάθημα της Μανιάτισσας το ονομάζει. Ο Μύλλερ ήταν λυρικός ρομαντικός ποιητής, εξαιρετικά μορφωμένος για αυτό και λάτρης του αρχαίου ελληνικού πνεύματος. Με το ξέσπασμα της Επανάστασης του 1821, υπήρξε από τους πρωτεργάτες του φιλελληνισμού στη Γερμανία και αγωνίστηκε ποικιλοτρόπως για την ενδυνάμωσή του. Με την ανυπόκριτη και ανιδιοτελή αφοσίωση του στον απελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων κατά των Τούρκων, συνέβαλε σημαντικά τόσο με την τέχνη του, όσο και με τη στάση του στη διαμόρφωση φιλελληνικών τάσεων στον πνευματικό κόσμο της Γερμανίας.

Την πρώτη χρονιά κιόλας της Επανάστασης εξέδωσε στην πατρίδα του, το Ντεσσάου, μια μικρή συλλογή – τετράδιο το χαρακτήρισε – με ποιήματα εμπνευσμένα από τον Ελληνικό Αγώνα την οποία ονόμασε Lieder der Griechen – Τραγούδια των Ελλήνων. Το Η Μανιάτισσα είναι το τέταρτο από τα δέκα που την απαρτίζουν. Την επόμενη χρονιά εξέδωσε μια συλλογή με τον ίδιο τίτλο, ως Δεύτερο Τετράδιο όμως, με οκτώ ποιήματα, το έβδομο από τα οποία είναι Το μάθημα της Μανιάτισσας, που προαναφέρθηκε. Σε αυτήν περιέχεται και Ο μικρός Υδραίος το πλέον γνωστό ίσως από τα ποιήματά για την Ελλάδα. Το 1823 εξέδωσε τρία τεύχη με τίτλο Neue Lieder der Griechen – Νέα Τραγούδια των Ελλήνων, το 1824 τα Neueste Lieder der Griechen – Νεότερα Τραγούδια των Ελλήνων και το 1826 το Missolunghi – Μεσολόγγι, με ένα εκ των ποιημάτων του αφιερωμένο στον Λόρδο Βύρωνα. Συνολικά επτά μικρές συλλογές με συνολικά 53 «Ελληνικά» τραγούδια-ποιήματα. Πολλά από αυτά μάλιστα εμπεριέχουν και αιχμές κατά της ευρωπαϊκής διπλωματίας, η οποία τηρούσε εχθρική στάση απέναντι στον επαναστατημένο Ελληνικό λαό. Επιπροσθέτως το 1825 μετάφρασε στα γερμανικά και εξέδωσε σε δυο τόμους το μνημειώδες έργο του Claude Fauriel (1772-1844) Chants Populaires de la Grece Moderne – Τα Δημοτικά Τραγούδια της Νέας Ελλάδας, με την ονομασία Neugriechische Volkslieder – Λαϊκά Τραγούδια της Νέας Ελλάδας.

Σίγουρα ο Μύλλερ δεν ήταν σπουδαίος ποιητής με προσφορά ανάλογη ενός Γκαίτε, ενός Σίλλερ, που και αυτοί ήταν ένθερμοι υποστηρικτές του Αγώνα των Ελλήνων. Και αν δεν είχε συναντηθεί η τέχνη του με εκείνη του κορυφαίου μουσουργού Φραντς Σούμπερτ (1797-1828), το όνομά του ίσως να είχε κατασπαραχθεί από τη λήθη. Η ποίησή του όμως ενέπνευσε τον Σούμπερτ στο συγκλονιστικό και ανεπανάληπτο Χειμωνιάτικο Ταξίδι του – και ο κύκλος τραγουδιών Η Ωραία Μυλωνού, από δική του ποίηση γεννήθηκε. Έτσι γνώρισα και εγώ πριν πολλά χρόνια τον Βίλχελμ Μύλλερ. Το Χειμωνιάτικο Ταξίδι, ο εμβληματικότερος κύκλος τραγουδιών στην ιστορία της μουσικής – στην ηχοθήκη μου υπάρχουν εβδομήντα σχεδόν ηχογραφημένες ερμηνείες του – γεννήθηκε από τη μελοποίηση είκοσι τεσσάρων ποιημάτων του Μύλλερ, που και αυτός όπως και ο Σούμπερτ εξεμέτρησε το ζην πολύ νωρίς – 33 χρόνια ο ένας, 31 ο άλλος!

Για το θερμό φιλελληνισμό του και για τα Τραγούδια των Ελλήνων ο Βίλχελμ Μύλλερ αποκλήθηκε «Έλληνας Μύλλερ».

Ελάχιστο αντίδωρο του Ελληνικού Κράτους στην τεράστια και ανεκτίμητη προσφορά του, την άγνωστη στους πολλούς, ωστόσο, ήταν η δωρεά ελληνικών μαρμάρων (πεντελικού και μανιάτικου) για την κατασκευή μνημείου στη γενέτειρά του, το Ντεσσάου, προς τα τέλη του 19ου αιώνα. Το μνημείο, που εγκαινιάστηκε το 1891, έχει ύψος 4,30 μέτρα και φέρει την επιγραφή στα ελληνικά «Τω της Ελληνικής ελευθερίας αοιδώ τον λίθον εκ των Αττικών και Λακωνικών λατομείων, η Ελλάς ευγνωμονούσα».

Και η ονομασία, το 1884 μετά από πρόταση του Νικολάου Πολίτη, θεμελιωτή της ελληνικής λαογραφίας, προς τον τότε Δήμαρχο Αθηνών Δημήτρη Σούτσο, ενός δρόμου στο κέντρο της Αθήνας. Εκεί, λίγο πιο κάτω από την Πλατεία Ομονοίας, υπάρχει η Οδός Μυλλέρου, κάθετη στην οδό Παναγή Τσαλδάρη (Πειραιώς) και την οδό Κεραμεικού, για να τον θυμίζει σε όσους έχουν ιστορική ευαισθησία και ιστορική μνήμη.

ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ ΣΕ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΕΛΛΗΝΙΔΕΣ ΚΑΙ ΣΕ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ

γ.β.μ. 25 Μαρτίου 2021

Υ.γ. 1 Πιο κάτω, μετά τα λόγια μου, θα δείτε το εσώφυλλο της πρώτης έκδοσης με τα Τραγούδια των Ελλήνων του Βίλχελμ Μύλλερ, που υπάρχει στο αρχείο μου, καθώς και τις σελίδες από αυτό στις οποίες υπάρχει το ποίημα Η Μανιάτισσα.

Υ.γ. 2 Πριν λίγες ημέρες με κάλεσαν από την εταιρεία που ετοιμάζει για την ΕΡΤ το τηλεοπτικό Μονόγραμμά μου. Πήγα, είδα την προεργασία που έχουν κάνει (μοντάζ, προσθήκη ήχου, εικόνων κλπ) και ένιωσα τη ... Δυστυχία της Ευτυχίας!!! Γιατί; Πως να χωρέσουν δυόμισι περίπου ώρες εικονοληψίας στα 30 το πολύ λεπτά που πρέπει να διαρκεί η εκπομπή; Είναι ενότητες όπως ο Μορέττι, η Ελευθεροτυπία, το Τριανόν, η παιδαγωγική μου δραστηριότητα κ.α. από τις οποίες δεν μπορείς να απομονώσεις λίγα λεπτά και να τα συρράψεις με τα άλλα απαραίτητα. Όσο κι αν προσπάθησα – προσπαθήσαμε να αλλάξουμε τη δομή (εδώ η Δυστυχία) το αποτέλεσμα δεν μπορούσε να γίνει καλύτερο από αυτό που είχαν ετοιμάσει και το οποίο είναι πραγματικά Υπέροχο (εδώ η Ευτυχία). Θα λείπουν αρκετά από το Μονόγραμμά μου. Θα είμαι όμως εγώ! Περισσότερα και ενημέρωση για την ημέρα και ώρα προβολής (λίαν) προσεχώς.