Με αφορμή το ποίημα "Ομνύει"

Ανάλυση Καβαφικής ερωτικής ποίησης, με αφορμή το ποίημα "Ομνύει"

του Γιώργου Κομνηνάκη

Πώς από το καλογυαλισμένο σαλόνι μιας καλογυαλισμένης ζωής clean cut γιάπηδες και φιλόλογοι ανέραστοι πλην με post doc σπουδές θα αναφερθούν στην ερωτική ποίηση του Καβάφη; Σίγουρα με επιχειρήματα παρμένα από συνέδρια, με πλείστες διακειμενικές αναφορές, με τεκμηρίωση στιβαρή. Θα αναφερθούν στο ομοφυλόφιλο του χαρακτήρα ως κάτι ξένο, που δεν το εγκρίνουν (ποιος ρώτησε άραγε; ποιος ζήτησε την άδεια;). Θα μιλήσουν για αποστασιοποιημένη αφήγηση σε πολλά από αυτά, όπου τον λόγο παίρνει κάποιος τρίτος αφηγητής. Θα αναφερθούν στη λειτουργία της μνήμης, εργαλειακά, καθώς αυτή καθορίζει και τροφοδοτεί με υλικό τα ποιήματα, δεν είναι ποιήματα της σύγχρονης με την αφήγηση δράσης, έχουν περιβληθεί την αχλή του παρελθόντος, έχουν εξιδανικευτεί από τη μνήμη, είναι ποιήματα της μνήμης. Θα μιλήσουν για την γλώσσα του, το περίφημο καβαφικό ιδίωμα, όπου συνδυάζονται με τρόπο μοναδικό και αναγνωρίσιμο διαμιάς η δημοτική ως βάση με την καθαρεύουσα, σε ελεύθερο στίχο, σχεδόν πάντα σε ίαμβο, σπανίως κι εν πάση περιπτώσει όχι απαραίτητα ομοιοκατάληκτο, με το πολίτικο ιδίωμα και με τους ιδιωματισμούς της πιάτσας. Θα μιλήσει για το λεξιλόγιο του ποιητή, όπου κρυπτικά ο όρος Αλεξανδρινός είναι συνώνυμος του ομοφυλόφιλου και έχει απολύτως θετική σημασία. Θα αναφέρει ότι διατρέχει την ερωτική καβαφική ποίηση η απόδοση του ομοφυλοφυλικού έρωτα ως φιλίας. Θα μιλήσει για τη λατρεία του ποιητή προς το ωραίο, το όμορφο, το νεανικό, το σφριγηλό.

Ωραία.

«Αν δεν σε βρουν χαράματα, πώς θες ν’ ακούς αηδόνια», είναι η απάντησή μου. Ο Καβάφης βούτηξε, βούτηξε βαθιά. Ηδονιστής στη ζωή του, ένας στίλβων (όπως τον χαρακτήρισε ο Ξενόπουλος), εστέτ, αφέθηκε στα πάθη του. Τον βασάνιζαν. «Αγωνία, αγωνία. Τι βασανιστήρια, υπέφερα. Έπεσα να κοιμηθώ στις 3 το πρωί. Ενέδωσα και πάλι. Φρίκη, φρίκη…» γράφει σε χαρτιά που βρέθηκαν μετά τον θάνατό του.

Αρνούμενος να προδώσω το πνεύμα ανθρώπου που βασανίστηκε από τον πόθο και την ηδονή, δεν θα σαλαμοποιήσω κάποιο ποίημά του. Παίρνοντας αφορμή από το «Ομνύει», θα σταθώ με σεβασμό να αναφέρω ορισμένα στοιχεία

«Ομνύει», ξεκινάει! Θέλει να απαλλαγεί, βάζει τα ιερά και τα όσια μπροστά, κάνει τελετουργία την απόφασή του, δίνει τον τόνο της σκέψης με την πρώτη λέξη. Μαστοριά.

«Κάθε τόσο». Υπόσκαψη. Φανερή η αδυναμία. Δεν αρκεί το μια κι έξω. Δεν τηρεί την υπόσχεση. Υποκύπτει στην αδυναμία του. Και ξαναομνύει. Πάλι. Παλεύει να γλιτώσει.

«Όταν έρθει η νύχτα». Οι κόσμοι χωρίζονται σε δύο: εκείνον της ημέρας και εκείνον της νύχτας. Το φως αμυδρό ή ανύπαρκτο τη νύχτα, οι κανόνες διαφορετικοί, τα σώματα ζητάνε τα δίκια τους, η λογική υποχωρεί, το πάθος, ο πόθος για ένωση και οι ορμόνες θριαμβεύουν. Ένας αρχέγονος πολιτισμός ξυπνάει και παραμερίζει τα γλυκά παιδιά του Διαφωτισμού.

Νύχτα, με δικές της συμβουλές, συμβιβασμούς και υποσχέσεις. Λέξεις μαχαίρια. Τα νομίσματα της ημέρας δεν εξαργυρώνονται απαραίτητα στα μεταμεσονύκτια ή εωθινά ανταλλακτήρια.

«Αλλ’ όταν έλθ’ η νύχτα με την δική της δύναμη» : Η νύχτα έχει τους δικούς της νόμους. Τα χρήματα δεν αγοράζουν τα πάντα, τα μεγέθη λογαριάζονται διαφορετικά, βασιλιάδες οι εραστές και χαρούμενοι υπήκοοι όσοι τρυγούν την ηδονή. Απόκληροι όσοι αποπέμφθηκαν σκληρά, όσοι δεν βρήκαν το άλλο τους μισό, σε όσους ο ίμερος ο ερωτικός δεν πήρε σάρκινη μορφή.

«(δύναμη)του σώματος που θέλει και ζητεί». Το πνεύμα απλώς ακολουθεί το σώμα που διατάζει.

«στην ίδια μοιραία χαρά, χαμένος, ξαναπιαίνει». Γνωρίζει. Και αυτό επιτείνει την τραγικότητα. Αλλά δεν μπορεί να αρνηθεί. Σχετική η νίκη και η χαρά στον στίβο της ηδονής. Σαν από τη μοίρα οδηγημένος. Ανατολίτης γαρ. Νίκη είναι η μέθεξη. Μα, λάθος λέξη η νίκη! ζητούμενο η μέθεξη, η στιγμιαία εξύψωση που μόνο ο Πόθος προσφέρει. Αδιάφορα τα υπόλοιπα. Χαμένος, ναι. Αλλά εκεί, όχι αρνητής και νικητής σε καθαρά σεντόνια.

Δεν περιορίζεται ο ερωτισμός του Καβάφη στον έρωτα μεταξύ ανθρώπων ιδίου φύλου, συγκεκριμένης εποχής ή φυλών. Τα αισθήματα που αποδίδει είναι βαθύτατα, ποτισμένα με την αλήθεια της ζωής και πανανθρώπινα. Όπως ο Έρωτας.