μουσικά προάστια: Συνέντευξη με τον Μιχάλη Ανδρονίκου

Κυριακή 22 Μαΐου 2022

Συνέντευξη με τον Μιχάλη Ανδρονίκου

Μιχάλης Ανδρονίκου:

«Το ζητούμενο είναι μια γνήσια μουσική δημιουργία, με ταυτότητα, χαρακτήρα και οικουμενική αποδοχή»

Μια κουβέντα με τον γνωστό συνθέτη και πανεπιστημιακό.

Πολύπλευρη καλλιτεχνική προσωπικότητα που διαπρέπει στη μουσική όχι μόνο ως συνθέτης αλλά και ως πανεπιστημιακός. Οι εντυπωσιακές σπουδές του περιλαμβάνουν διδακτορικό στη σύνθεση και πληθώρα διπλωμάτων (κλασική κιθάρα, κλαρινέτο, βυζαντινή μουσική, μεταξύ άλλων). Όσο για το έργο του, περιλαμβάνει μουσική για σόλο όργανα και για μουσικά σύνολα, για θέατρο και κινηματογράφο, καθώς και τραγούδια. Τον γνώρισα ως τον συνθέτη των εξαιρετικών δίσκων Απ’ τη στεριά, το νερό και τον αέρα (2008) και Η ορθογραφία της αγάπης (2010), τον ξαναβρήκα με αφορμή μια σύνθεσή του στη μνήμη του τεράστιου Θεόδωρου Αντωνίου. Κυρίες και κύριοι, ο Μιχάλης Ανδρονίκου.

τη συνέντευξη έλαβε ο Ηρακλής Οικονόμου.

Πρόσφατα κυκλοφόρησε η σύνθεσή σας για τρομπόνι και άρπα In Memoriam Theodore Antoniou, στη μνήμη του μεγάλου Έλληνα συνθέτη. Πώς προέκυψε αυτό το έργο; Ποια ήταν η γνωριμία σας με τον Αντωνίου;

Στις 26 Δεκεμβρίου του 2018 μιλούσα με τον Αχιλλέα Λιαρμακόπουλο για ένα έργο που θα έγραφα για τρομπόνι και άρπα, και, κατά τη διάρκεια της συζήτησης, έλαβα ένα μήνυμα για τη θλιβερή είδηση του θανάτου του δασκάλου μου, Θόδωρου Αντωνίου. Θεώρησα ότι έπρεπε να γράψω αυτό το έργο στη μνήμη του κι επειδή ο ίδιος πίστευε στους νέους μουσικούς, το αφιέρωσα στους εκτελεστές του έργου.

Ο Αντωνίου ήταν δάσκαλος μου στη σύνθεση και με επηρέασε σε πολλά επίπεδα στη ζωή και τη δημιουργία μου. Χαίρομαι που πρόλαβα να τον ευχαριστήσω όσο ζούσε και να του δώσω τη διδακτορική μου διατριβή στη σύνθεση, αλλά και που επικοινωνούσαμε μέχρι το τέλος.

Στο τρίλεπτο αυτό κομμάτι συναντάμε την Coline-Marie Orliac στην άρπα και τον Αχιλλέα Λιαρμακόπουλο στο τρομπόνι. Μιλήστε μου για τους δύο αυτούς σολίστ, στους οποίους μάλιστα αφιερώνετε και το έργο.

Είναι δύο εμπνευσμένοι καλλιτέχνες που, αν και πολύ νέοι, έχουν προσφέρει πολλά στον χώρο τους και στα όργανα που υπηρετούν και αναδεικνύουν. Είναι τόσα πολλά αυτά που έχουν κάνει και οι δύο, που νομίζω ότι είναι δύσκολο να τα περιγράψει κανείς με λίγα λόγια. Αρκεί να πω ότι ο Αχιλλέας είναι μέλος των Canadian Brass, του πιο γνωστού συνόλου χάλκινων πνευστών παγκοσμίως. Περισσότερα θα βρείτε στις ιστοσελίδες των καλλιτεχνών. Το έργο το έστειλα στους μουσικούς το 2019 αλλά, λόγω της πανδημίας, η ηχογράφηση και η κυκλοφορία του έπρεπε να περιμένουν μερικά χρόνια.

Γνωρίζουμε τον Αντωνίου ως δημιουργό. Αναρωτιέμαι, πώς ήταν ο Αντωνίου ως δάσκαλος;

Ο Αντωνίου ήταν μια μεγάλη προσωπικότητα. Τόσο ως δημιουργός όσο και ως δάσκαλος ήταν πολύπλευρος και αυτό έδινε επιλογές στους μαθητές του. Είχα την τύχη να τον δω σε πολλές και διαφορετικές στιγμές και κατάλαβα πολλά πράγματα για την Ελληνική μουσική και για την πορεία της σύγχρονης μουσικής εξαιτίας του.

Πέρα από την προσωπική σας επαφή με τον Αντωνίου, ως θεωρητικός της μουσικής που είστε πώς αποτιμάτε το έργο του; Ποια η συμβολή του στην ελληνική μουσική αλλά και ευρύτερα;

Δεν ξέρω αν είμαι άξιος να αποτιμήσω το έργο του Αντωνίου (ή οποιουδήποτε άλλου συνθέτη), αλλά μετά την περίοδο 2004-2008 που μελέτησα μαζί του, κατάλαβα ότι έπαιξε καταλυτικό ρόλο στην εκπαίδευση και την πορεία της σύγχρονης ελληνικής μουσικής. Το έργο του είναι πολύ μεγάλο και πρωτοποριακό για την εποχή του και θα χρειαστεί να περάσουν κάποια χρόνια για να συνειδητοποιήσουμε συνολικά τη σημασία του. Το έργο του ως δασκάλου σύνθεσης και ως προέδρου της Ένωσης Ελλήνων Μουσουργών ήταν επίσης καθοριστικής σημασίας για την εξέλιξη της ελληνικής μουσικής.

Εκτός από τον Αντωνίου, πρόσφατα «έφυγε» και ο Νίκος Αϊβαλής, με τον οποίο συνεργαστήκατε τόσο στην Ορθογραφία της Αγάπης όσο και στο Απ’ τη στεριά, το νερό και τον αέρα. Πώς προέκυψε αυτή η συνεργασία, και ποιες ήταν οι σκέψεις σας στο άκουσμα της απώλειάς του;

Με τον Νίκο Αϊβαλή γνωριστήκαμε μέσω της Αγνής Στρουμπούλη, η οποία μου πήρε μια συνέντευξη στην ΕΡΑ και με σύστησε στον Νίκο Αϊβαλή. Είχα την τύχη να δουλέψω και με τους δύο. Η Αγνή αφηγείται εκπληκτικά τα λαϊκά παραμύθια και είχα τη μεγάλη χαρά να τη συνοδεύσω με αυτοσχεδιασμούς. Με τον Νίκο γνωρίστηκα μερικούς μήνες πριν φύγω για τον Καναδά. Με κάλεσε στο Δεύτερο και στο Τρίτο Πρόγραμμα της ΕΡΑ και μου πήρε συνεντεύξεις. Σε μια από αυτές του μίλησα για τα παιδικά μου τραγούδια που δεν είχα ολοκληρώσει γιατί δεν έβρισκα στίχους και έτσι ξεκίνησε να γράφει στίχους για παιδικά τραγούδια! Από τότε βέβαια κάναμε πολλά μαζί, γιατί ο Νίκος ήταν ένα αναγεννησιακός άνθρωπος με ικανότητες σε πολλές τέχνες. Εκτός από το Απ’ την Στεριά, το Νερό και τον Αέρα που κυκλοφόρησε από τη Λύρα, και την Ορθογραφία της Αγάπης που κυκλοφόρησε από τον Μετρονόμο, κάναμε τον Ορέστη του Ρίτσου και άλλες ηχογραφήσεις μαζί, που δεν εκδόθηκαν.

Ήταν μεγάλη η λύπη για την απώλεια του φίλου και συνεργάτη, με τον οποίο έζησα αξέχαστες στιγμές δημιουργίας και χαράς. Ο Νίκος με σύστησε με τη σειρά του σε πολύ ενδιαφέροντες καλλιτέχνες από όλους τους χώρους και πρόσφατα, ένας από αυτούς, ο εξαιρετικός κιθαρίστας Αντώνης Λιοπύρης, ηχογράφησε ένα έργο που αυθόρμητα αποφασίσαμε από κοινού να του το αφιερώσουμε, και μπορείτε να το ακούσετε εδώ:

Με τα έργα Μια καθημερινή μουσική, Η ορθογραφία της αγάπης και Απ’ τη στεριά, το νερό και τον αέρα, καταγράψατε μια ενδιαφέρουσα δισκογραφική παρουσία από το 2003 έως το 2010. Ποια ήταν όμως η δική σας αίσθηση που αποκομίσατε από τα ελληνικά δισκογραφικά πράγματα; Η αποχώρησή σας από αυτά συνδέεται με την εγκατάστασή σας στον Καναδά ή με κάποια ίσως απογοήτευση από το δισκογραφικό τοπίο;

Εκτός από τα προαναφερθέντα έργα, πρέπει να αναφέρουμε και τα Διοσημεία και Αλ-Χαττ, τη Mαγική Γραφή με τους εικαστικούς καλλιτέχνες Μίλτο Παντελιά και Ειρήνη Γκόνου που εκδόθηκαν και αυτά στην Ελλάδα, καθώς και τα Zeugma και The Northlander που κυκλοφόρησαν στην Αγγλία, ανάμεσα σε πολλές δισκογραφικές συμμετοχές σε όλο τον κόσμο. Η δισκογραφία για μένα ήταν ένας από τους πολλούς τρόπους να επικοινωνήσω με το κοινό που ενδιαφέρεται για το είδος της μουσικής που γράφω. Φυσικά, το γεγονός ότι έγραψα διαφορετικά είδη μουσικής και επέλεξα διαφορετικούς τρόπους έκδοσης και προβολής τους με βοήθησε να επικεντρωθώ στη δημιουργία και όχι στην έκδοση ή το μέσον προβολής. Μαζί με τη δισκογραφία εκδόθηκαν και παρτιτούρες έργων μου με τη Βουλγάρικη εταιρεία Balkanota, την Καναδική Palliser Music Publishing, την Da Vinci Editions στην Ιταλία και την Ιαπωνία, την Trübcher Music Editions στην Αγγλία και την Alea Publishing & Recording στην Αμερική. Είχα την ευτυχία να παρουσιαστούν έργα μου σε όλο τον κόσμο και η καθεμία από αυτές τις συνεργασίες οδηγεί σε καινούρια έργα και παρουσιάσεις. Ευτυχώς, συνεργάζομαι ακόμα με εξαιρετικούς καλλιτέχνες στην Ελλάδα και την Κύπρο και αισθάνομαι σαν να είμαι ακόμα εκεί εξαιτίας τους.

Τι συναντήσατε στον Καναδά σε μουσικό και ακαδημαϊκό επίπεδο; Προφανώς και δεν τίθεται θέμα σύγκρισης με την Ελλάδα – τα μεγέθη είναι εντελώς διαφορετικά. Αλλά ευρύτερα, πώς θα συνοψίζατε την καναδική σας εμπειρία;

Συνάντησα μια διαφορετική κατάσταση από αυτήν που ήξερα και ήμουν ανοιχτός στο να την καταλάβω και να συνυπάρξω, όσο ήταν ανοιχτοί και οι άνθρωποι εδώ να με ενσωματώσουν. Φυσικά δεν έπαψα ποτέ μου να είμαι Έλληνας, Κύπριος και να εκφράζομαι παράλληλα και με τα μέσα που είχα πριν μεταναστεύσω.

Και τι θα συμβουλεύατε έναν υποθετικό μαθητή σας που τώρα ξεκινάει τα πρώτα του δημιουργικά βήματα στην Ελλάδα στον χώρο της σύγχρονης-κλασικής μουσικής; Υπάρχει ο χώρος, το κοινό, οι θεσμοί, η κουλτούρα, το γόνιμο έδαφος τέλος πάντων για να δοκιμαστεί στην Ελλάδα ή είναι μονόδρομος η έξοδος στο εξωτερικό;

Θα τον συμβούλευα να είναι ελεύθερος στη σκέψη και στη δημιουργία και να μάθει ό,τι τον ενδιαφέρει από εμένα και από όλους τους δασκάλους του. Να αναζητήσει τη δική του φωνή μέσα από τη δημιουργία και να δουλέψει πολύ. Επίσης θα τον συμβούλευα να ταξιδέψει, κυριολεκτικά και μεταφορικά, και να αφεθεί στη δημιουργία, στις εμπειρίες και στις συνεργασίες.

Σε ακαδημαϊκές εργασίες σας έχω διαβάσει την ενδιαφέρουσα άποψή σας ότι η Ελληνική μουσική έχει υποτιμηθεί μέσα στην ιστοριογραφία της δυτικής μουσικής. Ποια είναι τα στοιχεία εκείνα που κάνουν ξεχωριστή, ή έστω έντονα αξιοσημείωτη, τη μουσική δημιουργία της χώρας μας;

Στο άρθρο που γράψαμε από κοινού με τον καθηγητή Friedemann Sallis αναδεικνύεται η σημασία της τοπικής ταυτότητας σε ευρύτερα ζητήματα «Κέντρου» και «Περιφέρειας», κάτι που με απασχόλησε ιδιαίτερα όσο ήμουν και στην Ελλάδα, αλλά όντας στο εξωτερικό, είχα την ευκαιρία να το εξετάσω από κάποια «απόσταση ασφαλείας».

https://www.erudit.org/en/journals/is/2012-v33-n1-is01446/1025553ar.pdf

Δεν πρέπει να ξεχνάμε τη σημασία της Αρχαίας Ελληνικής μουσικής, της Βυζαντινής μουσικής, της λαϊκής μουσικής, της δημοτικής μουσικής, του ρεμπέτικου, του νεότερου λαϊκού και έντεχνου, ακόμα και του μοντέρνου τραγουδιού. Νομίζω ότι το τεράστιο φάσμα της ελληνικής δημιουργίας είναι από μόνο του ικανό στοιχείο να αποδείξει την παγκόσμια σημασία της Ελληνικής μουσικής σήμερα.

Τόσο στον Αντωνίου όσο π.χ. και σε άλλους εκπρόσωπους της σύγχρονης ελληνικής «έντεχνης» μουσικής (όπως π.χ. ο Σφέτσας με το Greek fusion του), μεγάλο ρόλο παίζει η παράδοση και η ανάγκη ενσωμάτωσής της μέσα σε πιο σύγχρονες μουσικές αναζητήσεις. Πώς αντιλαμβάνεστε εσείς την έννοια της παράδοσης; Και ποια είναι τα βασικά στοιχεία της ελληνικής μουσικής παράδοσης από τα οποία εμπνεύστηκαν οι δημιουργοί τους οποίους μελετάτε;

Όλοι οι Έλληνες συνθέτες επηρεάστηκαν από την παράδοση σε κάποιο βαθμό. Ακόμα και αυτοί που δεν το παραδέχονται άκουσαν νανουρίσματα, μοιρολόγια, βυζαντινούς ύμνους και λαϊκά όργανα και όλα αυτά τους επηρέασαν. Η παράδοση είναι ό,τι ακριβώς παρέλαβε καθένας, συνειδητά και ασυνείδητα. Είναι αυτό που έκανε τη δική του φωνή να έχει ταυτότητα και να είναι ταυτόχρονα μοναδική. Μπορούμε να συζητάμε για ώρες για τη δημιουργία του Αντωνίου σε σχέση με την αρχαία ελληνική μουσική και το μοιρολόι, για το κράμα λαϊκής και τζαζ μουσικής στη δημιουργία του Σφέτσα, για τη χρήση Βυζαντινής μουσικής από τον Μιχάλη Αδάμη και τον Δημήτρη Τερζάκη, και τόσους άλλους συνθέτες, που επηρεάστηκαν από τους πιο πάνω, από προηγούμενους και από επόμενους. Αυτό που είναι το ζητούμενο είναι μια γνήσια μουσική δημιουργία, με ταυτότητα, χαρακτήρα και οικουμενική αποδοχή.

Σε επίπεδο δημιουργίας, πάνω σε ποια projects εργάζεστε αυτή την περίοδο; Και σε ποια έργα σας θα μας παραπέμπατε εάν θέλαμε να συνοψίσουμε τις δημιουργικές σας αναζητήσεις της τελευταίας δεκαετίας;

Συνεργάζομαι με πολλά σύνολα και σολίστες σε όλο τον κόσμο και γράφω μουσική σε καθημερινή βάση. Πολλοί από τους συνεργάτες μου είναι Έλληνες της Διασποράς όπως ο Αχιλλέας Λιαρμακόπουλος στη Νέα Υόρκη, η Κατιάνα Γεωργά στο Παρίσι,

και ο Ιάσων Κεραμίδης στο Μόναχο. Κάποια από τα έργα μου της τελευταίας δεκαετίας περίπου υπάρχουν στις πιο κάτω ιστοσελίδες:

http://mandronikou.wixsite.com/website

https://www.youtube.com/user/musmich

https://soundcloud.com/musmich

https://www.reverbnation.com/andronikou

Ένα έργο σημαντικό για μένα είναι το Osmosis/Zynosis που δείχνει τη σκέψη μου γύρω από το πάντρεμα τον λαϊκών στοιχείων στην έντεχνη μουσική:

Το συμφωνικό έργο «Αφροδίτη» είναι εμπνευσμένο από τους μύθους που σχετίζονται με τη γέννηση της αρχαίας Θεάς, σε μια απόπειρα επαναπροσέγγισης με την αρχέγονη ουσία της ομορφιάς.

Το έργο που αφιέρωσα στον Ιάσονα Κεραμίδη είναι επίσης εμπνευσμένο από το μύθο του Ιάσονα:

Η Αμμόχωστος είναι η πόλη από την οποία κατάγεται η οικογένειά μου. Παρόλο που γεννήθηκα στη Λεμεσό μετά την τουρκική εισβολή του 1974, πάντα είχα την αίσθηση του εκτοπισμού. Αυτή η αίσθηση της αποξένωσης είναι ίσως ένας από τους λόγους που είμαι μετανάστης. Μεγάλωσα με ιστορίες για την Αμμόχωστο και, μαζί με την οικογένειά μου, βίωσα τον πόνο της μνήμης της. Η Αμμόχωστος υπάρχει στη μουσική μου ως ιδέα, ως μνήμη, ως φως και ελπίδα για ενδεχόμενη επιστροφή.